Υποστηρίζουν πολλοί, σήμερα, πως είναι εύκολο να λες ΟΧΙ. Το δύσκολο, λένε, είναι να προτείνεις θετικά και ακόμα δυσκολότερο να μεταβάλεις τα θετικά λόγια σε πράξη.

Για την επιβεβαίωση του παραπάνω ισχυρισμού φέρνουν ως παράδειγμα το γεγονός ότι όλο πληθαίνουν αυτοί που εύκολα παραδίνονται.

Αντίθετα, νομίζω ότι, ιδιαίτερα σήμερα, είναι πολύ δύσκολο να λες ΟΧΙ· αυτή σου η πράξη συνδέεται με το επίμονο και κουραστικό του πράγματος, δείχνεις ότι είσαι λιγότερο ανεκτικός από τους μέσους όρους της εποχής, η στάση σου μοιάζει να μυρίζει απομονωτισμό σε μία φάση που όλα φαίνονται, ή τουλάχιστον όλα, να επικοινωνούν. ‘H τουλάχιστον φαίνονται…

Νομίζω πως για να πεις όχι χρειάζεται v’ αποφασίσεις γερά (και όχι να νομίσεις ή να πιστέψεις) πως αυτό θάχει επιπτώσεις και σ’ άλλους τομείς της ζωής σου, πως άσκοπο δεν θάναι.

Όταν βέβαια το ΟΧΙ απευθύνεται στους δυνατούς της εποχής, όταν αυτό σημαίνει αντίσταση στον κεντρικό κυρίαρχο άνεμο και στις συνήθειες που αυτός διαμορφώνει.

Για να πεις όμως όχι δεν φτάνει το θάρρος και η γνώση, αυτά τα είχαν και άλλοι που δεν φαίνονται πλέον στον ορίζοντα· τάχουμε ξαναπεί ότι στον πόλεμο νικούν οι δυνατότεροι, αυτοί δηλαδή που κρατάνε δυνάμεις ως τη λήξη του αγώνα, ίσως και περισσότερο γιατί έχουμε και παρατάσεις.

Για να πεις λοιπόν με Τέχνη όχι χρειάζονται τα παρακάτω στοιχεία.

Πρώτον, να το πεις για τους πολλούς, η κουβέντα σου να έχει αποδέκτη το πλήθος, αν και πρέπει να γνωρίζεις ότι αρκετές φορές θα βρεθείς χωρίς αυτούς στον αγώνα. Αν η άρνηση αρχίζει και τελειώνει με σένα, τότε είσαι βέβαια αξιοπρεπής με τον εαυτό σου, εύγε, αλλά δυστυχώς η ιστορία δεν γράφτηκε με τις εξομολογήσεις στον καθρέφτη. Αν o στόχος σου είναι να μονολογήσεις, τότε καλύτερα άφησέ το, δεν χρειαζόμαστε ιδανικούς αυτόχειρες· o στόχος του λόγου πρέπει νάναι η κοινωνική ηχώ. Να πάμε στις μάζες, ή να λέμε όχι με βάση τη γραμμή των μαζών χωρίς να ξεπέφτουμε στην κολακεία· αυτός είναι o πρώτος κανόνας.

Δεύτερον, χρειάζεται να συνδέσεις την άρνηση με το δίκιο τους. Γιατί εδώ δεν αναφερόμαστε στην γραμματική για να κλίνουμε το ρήμα «αρνούμαι», αλλά ούτε και σε πεισματικά γεροντικά ή παιδικά πείσματα.

Θέλουμε να κάνουμε πολιτική, δηλαδή κίνηση ανθρώπων. Χρειάζεται, λοιπόν, να σμίξουμε την άρνηση, όχι με το νόμο και τις συνήθειες που φτιάχτηκαν για να δεσμεύσουν τους ανθρώπους, αλλά με τις βαθύτερες ανάγκες τους.

Χρειάζεται να σκάψεις βαθύτερα από τις φαντασιώσεις που δημιουργεί η κυρίαρχη τάξη και οι μηχανισμοί της και να συνδέσεις την αντίστασή σου με την κοινωνική δικαιοσύνη, με την ευπρέπεια που σήμερα σφαγιάζεται.

Το όχι χωρίς δίκιο είναι τόλμη χωρίς αρετή.

Τρίτον χρειάζεται να μιλήσεις απλά και πειστικά. Δηλαδή, ξεκινώντας όχι από αυτό που διδάσκουν οι ακαδημαϊκοί και οι του γένους διδάσκαλοι, αλλά από αυτά που κουβαλάει η εμπειρία των εργατών, η ζωή των νέων, από τα υπαρκτά ή τα ανύπαρκτα, από τους μύθους και τις μυθοπλασίες με τις οποίες ζουν και τις οποίες ίσως σιχαίνεσαι. Η τέχνη να λες όχι σημαίνει να ζυμώνεις και να χτίζεις με τα δικά τους υλικά και το δικό τους τρόπο, να παίρνεις τη δική τους φόρμα για να φτάσεις στην ουσία.

Οι διανοούμενοι σήμερα μιλάνε με πολύχρωμα ρετάλια, ξεχνώντας το απαραίτητο λινό που μπορεί να ντύσει τους γυμνούς. Χρειάζεται να μιλήσεις, να μιλήσουμε χωρίς φερετζέδες και υπονοούμενα, να καθαρίσουμε τις λέξεις από τη βρωμιά που τους επέφερε και επέβαλε το σύστημα.

Να ξεκινήσουμε από τα απλά προς τα σύνθετα και να φέρνουμε τις έννοιες στα μέτρα των εργαζομένων και όχι το αντίθετο, να είμαστε επαγωγικά κύρια ή αλλιώτικα να μιλήσουμε τη γλώσσα των μαζών.

Τέταρτον, να συνδέσουμε το όχι με τη ζωή και την πράξη. Είναι εύκολο πράγμα να δείχνεις και να ζωγραφίζεις το κακό. Αλλά οι ταμπέλες και οι δείχτες χρησιμοποιούνται σε ατομικές περιπτώσεις. Καμμιά πορεία δεν περπάτησε με βάση τις ταμπέλες και τις επιγραφές. Χρειάζεται, για να γίνεις πιστευτός, να εφαρμόσεις κατά το δυνατόν το όχι στη δική σου ζωή, να κουβαλάς όλο το αποδεικτικό υλικό στις τσέπες σου και να το μεταφέρεις μέσα στις κοινωνικές τάξεις και σχέσεις.

Αυτό σημαίνει ότι φτάνεις μέχρι τη ρίζα των πραγμάτων, και αναζητάς τη βαθύτερή τους αιτία. Την υλική τους υπόσταση.

Να δώσουμε, λοιπόν, στην άρνηση τη διάσταση της ζωής και της δράσης, να ποιο είναι το τέταρτο στοιχείο.

H Τέχνη να λες όχι δεν είναι εύκολο πράγμα, όπως σκόπιμα διαδίδουν ορισμένοι. Θάλεγα με δυο λόγια, ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο, σήμερα.

Αξίζει όμως, με βάση τη γραμμή των μαζών, τη γλώσσα τους, την απλότητα και  την πειθώ, v’ αρνηθούμε τ’ αυτονόητα, τα εύκολα.

Να είμαστε ενορατικοί, χωρίς να γινόμαστε ονειροπόλοι.
Να είμαστε λεπτομερειακοί, χωρίς να γινόμαστε σχολαστικοί.
Να είμαστε συγκεκριμένοι αναλυτές, χωρίς να γινόμαστε σχετικιστές.
Να είμαστε ενωτικοί, χωρίς να είμαστε ενωτιστές.
Να είμαστε ήπιοι, χωρίς να είμαστε παθητικοί.
Να είμαστε ανεκτικοί. χωρίς να γινόμαστε υποταγμένοι.
Να είμαστε απλοί, χωρίς να γινόμαστε απλοϊκοί.
Να είμαστε αδιάλλακτοι, χωρίς να γινόμαστε δογματικοί.
Να είμαστε ουμανιστές, χωρίς να γινόμαστε φιλάνθρωποι.
Νάχουμε αρχές, χωρίς να γινόμαστε τυπολάτρες.
Υπερασπιστές της πράξης, χωρίς να γινόμαστε ακτιβιστές.
Υπερασπιστές της θεωρίας, χωρίς να γινόμαστε ακαδημαϊστές.
M’ άλλα λόγια, να είμαστε διαλεκτικοί!

Μαρία Φραγκιά

(Αντιγράφουμε από το 15ο τεύχος των Αντιτετραδίων (καλοκαίρι του 1991) το άρθρο “Η τέχνη να λες όχι”. Μετά από 30 περίπου χρόνια διατηρεί ακέραια την επικαιρότητά του).

Πηγή: Αντιτετράδια, τ.15