Μια νιόφερτη και πολυδιαφημισμένη θεωρία των αστών και των φίλων τους είναι αυτή των βιωματικών εμπειριών και των προσωπικών ιστοριών. Σύμφωνα μ’ αυτούς δεν υπάρχει μία γενική θεωρία της ιστορικής εξέλιξης, όπως είναι λόγου χάριν ο ιστορικός υλισμός, ο οποίος στηρίζεται κατά βάση στην πάλη των τάξεων, αλλά πολλές μικρές ιστορίες που συγκροτούν ένα μεγάλο μωσαϊκό. Έτσι, η ανάγνωση του παρελθόντος δεν μπορεί να αναλυθεί με γενικούς κανόνες αλλά μόνο μέσα από τα μάτια των αυτοπτών (και αυτήκοων) μαρτύρων, δηλαδή μέσα από τις προσωπικές ιστορίες κι αφηγήσεις.

        Η θεωρία δεν είναι καινούρια· καινούριο είναι το ευρύτατο πλασάρισμά της. Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα υπήρξε έντονη αντιπαράθεση ανάμεσα στη σχολή του «αντικειμενισμού», που βασικά εξέφραζαν οι μαρξιστές διανοούμενοι, και στις ιδεαλιστικές σχολές του υποκειμενισμού. Είχε βέβαια προηγηθεί ο κλασικός ιδεαλισμός του Άγγλου επισκόπου Μπέρκλεϋ, ο οποίος υποστήριζε ότι δεν υπάρχει «αντικειμενικός κόσμος» παρά μόνον ό,τι εμείς αντιλαμβανόμαστε. Φυσικά πολύ πριν από αυτόν, στην ελληνική αρχαιότητα, υπήρξε ο πατέρας του ιδεαλισμού, ο φιλόσοφος Πλάτωνας ο οποίος, ούτε λίγο ούτε πολύ, διέδιδε ότι η αρχή των πάντων είναι οι ιδέες (εξού και ο ιδεαλισμός) και πως «όλα είναι στο κεφάλι» μας. Απέναντι από τις ιδέες του Πλάτωνα βρέθηκαν (νωρίτερα) όλοι οι φυσικοί φιλόσοφοι της Ιωνίας (Αναξίμανδρος, Αναξιμένης, Θαλής, Ηράκλειτος) αλλά αργότερα ο Δημόκριτος και ο Αριστοτέλης, οι οποίοι υποστήριζαν τη φύση και την κίνηση ως αιτία των πραγμάτων.

         Μετά τους Μηδικούς πολέμους και την φθορά της αθηναϊκής δημοκρατίας, το ρεύμα των σοφιστών αμφισβήτησε τα πάντα ασκώντας κριτική στο θεοκρατικό σύστημα. Κλείνει η «αρχαία» παρένθεση. Οι μικρές, λοιπόν, αφηγήσεις έρχονται για να αντικαταστήσουν την ιστορική θεωρία. Ως σήμερα μπορούμε να διακρίνουμε τα «υλικά αφηγήματα» για τον κόσμο σε… δυόμισι. Είναι το αστικό οπλοστάσιο που έχει γραμμικότητα, ευθεία ανάπτυξη και τυχαιότητα, η μαρξιστική αντίληψη με την υλική βάση του κόσμου, την πάλη των τάξεων και τον αλματικό χαρακτήρα για το πέρασμα από εποχή σε εποχή που το ονομάζουμε επανάσταση και οι θεοκρατικές θεωρίες που είναι παραλλαγή -έστω και άτεχνη- του ιδεαλισμού. Οι μικρές ιστοριούλες έχουν μια γοητεία. Κανακεύουν τον καθένα ξεχωριστά, λέγοντάς του ότι ιστορία και υλικός κόσμος είναι ό,τι καταλαβαίνει, αισθάνεται και «γουστάρει».

         Ο κόσμος, υλικός και κοινωνικός, δεν είναι γνώσιμος, δεν μπορεί δηλαδή να κατανοηθεί, αλλά ένα παιχνίδισμα του νου, ένα σύνολο τυχαίων και ασυνάρτητων πραγμάτων. Μπορεί κάποιος να γίνει βασιλιάς αρκεί να το θέλει πολύ και οι ανοησίες του Π. Κοέλιο «πως θα συνωμοτήσει το σύμπαν αν το θέλεις πολύ» βρίσκουν ελκυστικότητα σ’ αυτό το έδαφος. Όμως η υλική πραγματικότητα, όπως και τα γεγονότα (αυτά που έγιναν), είναι πολύ πεισματάρικα και ξεπερνούν τον προσωπικό θεληματισμό μας. Οι εθνικές επαναστάσεις δε θα μπορούσαν να γίνουν τον μεσαίωνα και ο Ερωτόκριτος δε θα μπορούσε να… ραπάρει όσο και αν τον φαντάζονται έτσι οι μοντέρνοι σκηνοθέτες. Ο υλικός κόσμος (φύση) υπήρχε πριν την εμφάνιση του ανθρώπου και οι νόμοι της φύσης (βαρύτητα, αδράνεια) ασκούσαν τους περιορισμούς τους πριν οι επιστήμονες τους ανακαλύψουν. Το 1943, το εαμικό χωνί συνέγειρε τις γειτονιές της Αθήνας, αλλά η σημερινή ντουντούκα ακούγεται αλλιώς στις άμαζες διαδηλώσεις. «Κάθε πράγμα στον καιρό του» αποφαίνεται ο λαός μας.

        Οι προσωπικές ιστορίες, τα βιώματα και όλα τα ανθρώπινα οικεία πράγματα έχουν την αξία τους όταν μπαίνουν στο συγκεκριμένο κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο. Όταν δηλαδή αβγατίζουν μαζί με ανάλογες ιστορίες και αναλύονται μ’ επιστημονικό τρόπο. Έτσι που η αιτία να σμίγει με το αποτέλεσμα και όλα μαζί να σχηματίζουν μια αλυσίδα γνώσης. Φαντάζει το παραπάνω μικρό για το υπερτροφικό εγώ του καθενός; Μπορεί. Αλλά ο κόσμος πλαταίνει και ομορφαίνει όταν τον γνωρίζεις και θέλεις να τον αλλάξεις για το συμφέρον της πλατειάς κοινωνικής πλειοψηφίας. Αλλιώτικα θα μπει στο μπουκάλι του ναυαγού που πέφτει τυχαία στη θάλασσα, στο έλεος των κυμάτων.

Θανάσης Τσιριγώτης