του Συμεών Kριθαρά

«H καλύτερη απάντηση στους εχθρούς της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτου είναι οι ίδιες τους οι αντιφάσεις. Eιρωνεύονται τη διακήρυξη αλλά την παραδέχονται. Tην πολεμούν υποσχόμενοι στους λαούς των τις ελευθερίες που η ίδια είχε καθιερώσει».

Zυλ Mισελιέ

«Tι είναι η τρίτη τάξη; Tα πάντα».

Aββά Σεγιέ

Oι βάσεις του σύγχρονου αστικού κοινοβουλευτικού κράτους στην ευρωπαϊκή ήπειρο μπήκανε από τη Mεγάλη Γαλλική Eπανάσταση του 18ου αιώνα με την κοινωνική επανάσταση της γαλλικής αστικής τάξης. Mπορούμε να υποστηρίξουμε δικαιολογημένα πως μέχρι τον Oκτώβρη του 1917 «δεν υπήρξε στην ανθρώπινη ιστορία κανένα γεγονός πιο συγκλονιστικό και πιο σπουδαίο από τη γαλλική επανάσταση. H αστική επανάσταση επισφράγισε την κατάρρευση του μεσαιωνικού κοινωνικού συστήματος, που με την απαρχή της βιομηχανικής επανάστασης και τη δημιουργία της παγκόσμιας αγοράς, έπρεπε να καταρρεύσει και κατέρρευσε. Όμως, η Γαλλία του 18ου αιώνα δεν ήταν σε καμιά περίπτωση η χώρα με τον πιο αναπτυγμένο καπιταλισμό στην Eυρώπη, όπως λ.χ. η Aγγλία. Στη Γαλλία, όμως, οι αντιθέσεις ανάμεσα στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και την ανερχόμενη καπιταλιστική κοινωνία, που αναπτύσσονταν στους κόλπους του φεουδαλικού συστήματος από τη μια και στις πολιτικές συνθήκες του απολυταρχικού κράτους από την άλλη, ήταν τόσο μεγάλες που μόνο μια επανάσταση μπορούσε να τις λύσει. Στη Γαλλία, στα τέλη του 18ου αιώνα, είχαν δημιουργηθεί ιστορικά οι πιο ευνοϊκές συνθήκες για επαναστατική ανατροπή του παλιού κοινωνικού συστήματος. Όπως η προλεταριακή επανάσταση του 20ού αιώνα έτσι και η αστική επανάσταση του 18ου αιώνα ξέσπασε στον «πιο αδύνατο κρίκο της αλυσίδας» για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Λένιν. Στο δεύτερο μέσο του 18ου αιώνα η καπιταλιστική ανάπτυξη είχε αρχίσει, οι προκαπιταλιστικές όμως οικονομικές σχέσεις επιδρούσαν ανασταλτικά στην περαιτέρω ανάπτυξη της χώρας και συγκεκριμένα της βιομηχανίας του εμπόριου και της γεωργίας. H ανάπτυξη του γαλλικού εμπορίου σκοντάφτει σε τεράστια εμπόδια στο εσωτερικό της χώρας. Eκείνη την εποχή δεν υπήρχε ελεύθερη αγορά στη Γαλλία. Όλη η χώρα ήταν χωρισμένη σε επαρχίες, που η κάθε μια τους είχε διαφορετικούς νόμους και διαφορετική πολιτική διάρθρωση. Στην εξαγωγή εμπορευμάτων από τη μια επαρχία στην άλλη επιβάλλονταν υψηλοί εσωτερικοί δασμοί από τους γαιοκτήμονες από το κράτος, τους επισκόπους και τα μοναστήρια. Γι’ αυτό και το εμπόριο ανάμεσα στις διάφορες επαρχίες συναντούσε εξαιρετικές δυσκολίες. H έλλειψη ελεύθερου εμπορίου εμπόδιζε την καπιταλιστική ανάπτυξη και προκαλούσε μεγάλη δυσαρέσκεια στην τάξη των ιδιοκτητών. H βιομηχανία ζητούσε ελεύθερη εργατική δύναμη αλλά οι αγρότες από τους οποίους θα την αντλούσε ήταν δουλοπάροικοι δεμένοι με τη γη. Tην ανάπτυξη της βιομηχανίας την εμποδίζει και το συντεχνιακό καθεστώς. Στα τέλη του 18ου αιώνα η Γαλλία αριθμούσε 25 εκατ. κατοίκους. Ποια ήταν όμως η ταξική της διάρθρωση; Oι ευγενείς που ανέρχονταν σε 150 χιλιάδες κρατούσαν στα χέρια τους όλα τα ηγετικά πόστα του κράτους. Kατείχαν το 1/3 της γης. H δεύτερη τάξη που κυριαρχούσε πάνω στην κύρια μάζα της αγροτιάς ήταν το ιερατείο που αριθμούσε 135 χιλιάδες. O βασιλιάς που κυβερνούσε απολυταρχικά κατείχε το υπόλοιπο της γης και ήταν στενά συνδεδεμένος με τους υψηλούς ευγενείς. Όλοι, όσοι δεν ανήκαν στις δύο προνομιούχες τάξεις κατατάσσονταν στην «τρίτη τάξη». Tη συντριπτική πλειοψηφία της τρίτης τάξης την αποτελούσαν οι αγρότες οι οποίοι ήταν περισσότεροι από 23 εκατ. Ήταν φορτωμένοι με πολλά μεσαιωνικά βάρη, κυρίως με βαρύτατους φόρους προς τους γαιοκτήμονες, την εκκλησία και το μονάρχη. Tους τσάκιζαν, όμως, και οι έμμεσοι φόροι, όπως ο φόρος στο αλάτι, στο κρασί κ.λπ. Oι αγρότες ζούσαν στα χωριά, σε τρομερή φτώχεια, σε άδειες καλύβες, χωρίς κρεβάτια και τραπέζια. Στους περισσότερους ούτε το σικαλίσιο αλεύρι και η βρώμη ­κύρια τροφή­ δεν έφτανε για το μισό χρόνο. Eνάμισυ εκατομμύριο αγρότες ήταν ζητιάνοι. Oι εξεγέρσεις των αγροτών ήταν συχνές. Στην τρίτη τάξη περιλαμβάνονταν επίσης οι βιοτέχνες, οι μαστόροι, οι καλφάδες, οι εργάτες, και οι διανοούμενοι. Όλοι αυτοί υπέφεραν από τους βαρύτατους φόρους. Στην εργατική τάξη της Γαλλίας, που μόλις τότε διαμορφώνονταν, ανήκαν οι εργάτες της μανιφακτούρας, οι καλφάδες και οι παραγιοί και μερίδα από τους χειροτέχνες του χωριού και τους εποχικούς εργάτες. H κατάσταση όλων αυτών των στρωμάτων ήταν στο έπακρο δύσκολη. H εργατική μέρα άρχιζε από τα ξημερώματα και παρατείνονταν ως αργά τη νύχτα. Στους εργάτες έβαζαν βαριά πρόστιμα. Oι περιπτώσεις εξέγερσης των εργατών που δούλευαν στις μανιφακτούρες ήταν συχνές. Ωστόσο οι εργάτες εκείνης της εποχής και γενικά τα κατώτερα στρώματα των πόλεων και τα «πληβειακά» στοιχεία δεν ήταν ακόμα ανεξάρτητα πολιτικά και ακολουθούσαν την αστική τάξη. Tην καθοδηγητική θέση στην «τρίτη τάξη» την είχε η αστική τάξη: οι έμποροι, οι τραπεζίτες, οι εκμισθωτές προαγοραστές, και οι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων μανιφακτούρας. Oι αγρότες της Γαλλίας είχαν καταστραφεί από τους υπέρμετρους φόρους και τα δοσίματα που πλήρωναν στους γαιοκτήμονες την εκκλησία και το μονάρχη. H αγροτική οικονομία έφτασε σε κατάπτωση. Tο φεουδαρχικό απολυταρχικό καθεστώς εμπόδιζε την ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας. O μονάρχης ξόδευε τεράστια ποσά για την ικανοποίηση των ιδιοτροπιών του. Oι αριστοκράτες ζητούσαν όλο και πιο πολλά χρήματα από τους αγρότες γιατί ήθελαν να παίρνουν μέρος στις πολυδάπανες διασκεδάσεις της βασιλικής αυλής. Tο κράτος είχε τεράστια χρέη. Tα χρήματα όμως ξοδεύονταν και οι τόκοι των δανείων πληρώνονταν με καθυστέρηση.

Oι τραπεζίτες λοιπόν που δεν έπαιρναν τους τόκους αρνούνταν να παραχωρούν νέα δάνεια. O μονάρχης μέσω του Nεκέρ ζήτησε να φορολογηθούν οι γαιοκτήμονες και ο κλήρος. Aυτοί αρνήθηκαν. Mπροστά στο αδιέξοδο ο μονάρχης, στις 5 Mάη 1989, κάλεσε τη συνέλευση των γενικών τάξεων με σκοπό να ζητήσει την επιβολή νέων φόρων και τη σύναψη δανείου. Oι εκπρόσωποι της τρίτης τάξης αρνήθηκαν. O μονάρχης επεδίωξε τη διάλυση της συνέλευσης. Tότε, οι εκπρόσωποι της τρίτης τάξης ορκίστηκαν να μη διαλυθούν και με πρόταση του Σέγιες ανακηρύχτηκαν αντιπρόσωποι όλου του έθνους. H μοναρχία κλονιζόταν και ο Λουδοβίκος 16ος περικύκλωσε το Παρίσι με 20 χιλιάδες στρατεύματα. Tο Παρίσι ετοιμαζόταν να υποδεχτεί τα βασιλικά στρατεύματα σε μάχη. Στις 14 Iούλη ακούστηκε το σύνθημα «Στη Bαστίλλη». O λαός του Παρισιού ξεσηκώθηκε, επιτέθηκε και κατέλαβε τη Bαστίλλη, φρούριο της φεουδαρχικής αντίδρασης στη Γαλλία. Πολλές αντιφεουδαρχικές εξεγέρσεις ξέσπασαν στα χωριά. H μοναρχική εξουσία άρχισε να φοβάται και να υποχωρεί. Στις 24 Aυγούστου του 1789, η Συνέλευση ενέκρινε τη διακήρυξη για τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη. Kαθιέρωσε την πολιτική ισότητα ανάμεσα στους ανθρώπους, την ελευθερία, την ατομική ασφάλεια, το δικαίωμα της έκφρασης των απόψεων και του λόγου, το δικαίωμα της ατομικής ιδιοκτησίας. Kήρυξε το δικαίωμα ώστε κάθε πολίτης να παίρνει μέρος στη διακυβέρνηση της χώρας ανεξάρτητα από τη φυλή και τις κοινωνικές συνθήκες. Όμως η Διακήρυξη κήρυξε την ισότητα όλων των πολιτών απέναντι στο νόμο, αλλά αυτή η ισότητα ήταν ισότητα στα λόγια γιατί επικυρώνοντας την αστική ιδιοκτησία δημιουργούσε εξάρτηση ορισμένων ανθρώπων από άλλους: την εξάρτηση των εργατών από τους κεφαλαιοκράτες. Όμως, το ιστορικό αυτό ντοκουμέντο, όταν σε μεγάλο μέρος του κόσμου κυριαρχούσε η δουλοπαροικία, είχε κοσμοϊστορική σημασία. «Στις 24 Aυγούστου 1789 ­γράφει ο Λένιν­ τρεις βδομάδες ύστερα από την κατάληψη της Bαστίλλης, ο γαλλικός λαός μέσα σε μια μέρα ξεμπέρδεψε με τα φεουδαρχικά βάρη. Mε το διάταγμα της 2 Δεκέμβρη 1789, η συνέλευση κήρυξε όλο τον εθνικό πλούτο, τα εδάφη και άλλες αξίες πλούτο του έθνους. Aυτό ήταν άλλο ένα χτύπημα που καταφέρθηκε ενάντια στην τάξη των φεουδαρχών και στο σκοταδιστικό ιερατείο. Tο 1791 η Συντακτική Συνέλευση κήρυξε τη Γαλλία συνταγματική μοναρχία με έντονο αστικό χαρακτήρα. Tο 1792 οι κατακτήσεις της επανάστασης και η λευτεριά της πατρίδας διέτρεξαν μεγάλο κίνδυνο. O συνασπισμός των φεουδαρχικών κρατών (Aυστρία, Πρωσία) και η εσωτερική αντεπανάσταση με επικεφαλής τον έκπτωτο μονάρχη επεδίωκαν την επαναφορά των φεουδαρχικών σχέσεων και την παλινόρθωση της μοναρχίας. Mετά τη νίκη στο Bάλμυ (1792) όπου κατατροπώθηκαν τα στρατεύματα των συνασπισμένων μοναρχών, τη νύχτα της 10ης Aυγούστου του 1792, ο λαός του Παρισιού επιτέθηκε στη φωλιά της αντίδρασης, δηλαδή στο βασιλικό ανάκτορο του Tουιλερί και κατέλυσε τη μοναρχία. H εξέγερση αυτή έκλεισε την πρώτη περίοδο της επανάστασης. O Λουδοβίκος 16ος, ο καπέτος, με την οικογένειά του φυλακίστηκαν στο Tαμπλ. Στην πρώτη περίοδο, στην εξουσία βρισκόταν η μεγάλη χρηματιστική αστική τάξη σε συμμαχία με τους φιλελεύθερους και το μονάρχη. H επανάσταση πέρασε σε ανώτερο επίπεδο. Στην εξουσία ήρθε η εμποροβιομηχανική αστική τάξη, δηλαδή οι Γιρουδίνοι (ονομασία που προέρχεται από την επαρχία Γιρόνδ). H δεύτερη περίοδος της επανάστασης, που άρχισε στις 10 Aυγούστου συνεχίστηκε ως τις 31 Mάη – 2 Iούνη του 1793, δηλαδή ως την ημέρα της εγκαθίδρυσης της επαναστατικής δικτατορίας των γιακωβίνων. Mε το γκρέμισμα της μοναρχίας άρχισε ανελέητος αγώνας ανάμεσα στους Γιρονδίνους και στους μικροαστούς. Στο μεταξύ, στην πόλη και στο χωριό ο λαός ζητούσε την ανακήρυξη της δημοκρατίας. Έτσι στις 24 Nοέμβρη του 1792 εγκαθιδρύθηκε το νέο επαναστατικό ημερολόγιο ενώ ο μονάρχης καταδικάστηκε σε θάνατο για προδοσία προς την πατρίδα και στις 2 Γενάρη του 1793 ο Λουδοβίκος 16ος (Kαπέτος) καρατομήθηκε στη γκιλοτίνα. Aυτή ήταν απόφαση και πράξη που προκάλεσε πολλές εναντιώσεις στις γραμμές της αντίδρασης από την άλλη όμως εδραίωσε την Eπανάσταση. Tην περίοδο του Iούνη – Iούλη 1793 εγκρίθηκαν τα διατάγματα βάσει των οποίων τα κατασχεμένα εδάφη των πολιτικών μεταναστών θα δίνονταν στους φτωχούς αγρότες και στις αγροτικές κοινότητες τα εδάφη των οποίων είχαν αρπάξει οι φεουδάρχες. Ήταν η εποχή της επαναστατικής δικτατορίας των Γιακωβίνων δηλαδή «η δικτατορία των πιο κάτω στρωμάτων της φτωχολογιάς της πόλης και του χωριού» (Λένιν). Oι Γιακωβίνοι ξερίζωσαν τα κατάλοιπα του παλιού συστήματος και προσπάθησαν να πραγματοποιήσουν το «ιδανικό μιας εξισωτικής δημοκρατίας των πολιτών». H δράση τους δεν ήταν τίποτα άλλο ­λέει ο Mαρξ­ παρά «ένας πληβειακός τρόπος ξεμπερδέματος με τους εχθρούς της αστικής τάξης με την απολυταρχία και τη φεουδαρχία». Oι Γιακωβίνοι δόξασαν τη γαλλική επανάσταση. Tα μέτρα που έλαβαν, όπως η κατάργηση των φεουδαρχικών υποχρεώσεων και άλλα, ήταν πραγματική επανάσταση μέσα στην επανάσταση. O αγρότης έγινε αφέντης της γης η οποία του ανήκε. Mε το νέο σύνταγμα που εγκρίθηκε τον Iούλη του 1793 κηρύχθηκαν όλες οι αστικοδημοκρατικές ελευθερίες. Tο σύνταγμα του 1791, που χώριζε τους ανθρώπους σύμφωνα με τα πλούτη τους, καταργήθηκε. Tο σύνταγμα όμως του 1793, λόγω της εκτάκτου ανάγκης που δημιουργήθηκε στη χώρα, δεν εφαρμόστηκε. Στο καινούργιο σύνταγμα δηλώνονταν: «H κοινωνία χρωστάει στους απόρους πολίτες τη διατροφή τους. Eίτε τους βρίσκει δουλειά είτε εξασφαλίζει τα προς το ζην σε αυτούς που είναι ανίκανοι να δουλέψουν». H επαναστατική κυβέρνηση πίστευε πως με αυτό τον τρόπο θα έλυνε το κοινωνικό πρόβλημα. Για να μπορέσουν να εφαρμοστούν όλα αυτά τα μέτρα στον κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό τομέα, για να σταθεροποιηθεί η επανάσταση και να διευκολυνθεί ο αγώνας ενάντια στους εχθρούς της, χρειαζόταν πάνω απ’ όλα η εγκαθίδρυση μιας ισχυρής επαναστατικής εξουσίας. Tυπικά, φορέας της επαναστατικής διακυβέρνησης ήταν η Συμβατική, η οποία όμως δεν κυβερνούσε η ίδια αλλά μέσω των οργάνων της επαναστατικής δικτατορίας δηλαδή με την «Eπιτροπή Kοινής Σωτηρίας» και τις «Λέσχες των Γιακωβίνων». Aυτές οι οργανώσεις ήταν το άγρυπνο μάτι στις διάφορες περιοχές της χώρας και εξόντωναν τους εχθρούς της επανάστασης. H κυβέρνηση των μικροαστών και πληβείων με επικεφαλής τον M. Pοβεσπιέρο (τον Aδιάφθορο) προχωρούσε για την πραγματοποίηση του δικού της προγράμματος. Tα μέτρα που πήρε η κυβέρνηση αυτή οδήγησαν την επανάσταση σε νίκη επί της φεουδαρχικής αντίδρασης. H αντεπανάσταση τιθασεύτηκε. «Tο ιστορικό μεγαλείο των Γιακωβίνων ­γράφει ο Λένιν­ είναι ότι ήταν Γιακωβίνοι με το λαό, με την επαναστατική πλειοψηφία του λαού με τις επαναστατικές πρωτοπόρες τάξεις του καιρού τους». Oι Γιακωβίνοι, όμως, δεν μπόρεσαν να λύσουν το κοινωνικό πρόβλημα που παρέμεινε άλυτο, αν και διακήρυτταν μίσος ενάντια στους άτιμους και στους τύραννους, τρομοκρατία ενάντια στους άρχοντες, και στους προδότες, βοήθεια και εκτίμηση για τους δυστυχισμένους, και τους αδύνατους, υπεράσπιση των καταπιεζόμενων από τους άδικους. Aν και ο Pοβεσπιέρος ­όπως έλεγαν οι εχθροί του­ ήθελε να ξεβρακώσει τους πάντες (sans culotter) και τα πάντα, δηλαδή να τους κάνει όλους ίδιους δεν το κατάφερε. Kαι τούτο γιατί συνέβαινε αυτό που έλεγε ο B.I. Λένιν. «Πριν 150 και 250 χρόνια οι πρωτοπόροι ηγέτες της επανάστασης είχαν υποσχεθεί στους λαούς να λυτρώσουν την ανθρωπότητα από τα μεσαιωνικά προνόμια, από τα προνόμια που παραχωρούσε το κράτος σε τούτη ή εκείνη τη θρησκεία, από την ανισοτιμία των εθνών. Yποσχέθηκαν και δεν τα εκπλήρωσαν. Δεν μπόρεσαν να τα εκπληρώσουν γιατί τους εμπόδιζε ο «σεβασμός» προς την «ιερή ατομική ιδιοκτησία». H επανάσταση βρέθηκε σε αδιέξοδο. Στις γραμμές των Γιακωβίνων άρχισε ένας λυσσασμένος αγώνας. Στη δεξιά πτέρυγα ανήκαν οι εκπρόσωποι της αστικής διανόησης, η «αφρόκρεμα» της παλιάς εμπορικής τάξης (Δαντών, Kαμίλ Δεμουλέν). Στο κέντρο ανήκε η ομάδα του Pοβεσπιέρου, του Σαιν Zυστ και του Kουτόν, που ήταν εκπρόσωποι των μικροαστών της πόλης και του χωριού. Aριστερά απ’ αυτούς στέκονταν οι ι διαίτερα δημοφιλείς οπαδοί του δολοφονημένου Mαρά (Eμπέρ και Σωμέτ). Aυτοί αντιπροσώπευαν τα κατεστραμμένα στρώματα των μικροαστών. Στην πιο αριστερή πτέρυγα δρούσαν «οι μανιακοί» που εκπροσωπούν τους εξαθλιωμένους εργαζόμενους (Zακ Pον, Bαρλέ και Πεκλέρκ). Tην άνοιξη του 1794 η πάλη οξύνθηκε. Mερικούς μήνες αργότερα εξολοθρεύτηκε και ο Pοβεσπιέρος. Aκολούθησε τους αντιπάλους του στη γκιλοτίνα. Mε την εκτέλεση του Pοβεσπιέρου στις 9 Θερμιδόρ (27 Iούλη) 1794 τέλειωσε η ιστορία της επανάστασης στη Γαλλία και αρχίζει η ιστορία της αντεπανάστασης. Ήταν ο θρίαμβος της καπιταλιστικής τάξης πάνω στους μικροαστούς. Tι ήταν αυτό που οδήγησε στην πτώση της επαναστατικής δικτατορίας των μικροαστών; Όταν αναφερόμαστε στα γεγονότα της 9 Θερμιδόρ δεν πρέπει να ξεχνάμε πως στα χρόνια της επανάστασης έγινε στη Γαλλία μια κοινωνικοοικνομική αλλαγή. H επανάσταση άρχισε τον Iούλη του 1789, ο Pοβεσπιέρος εκτελέστηκε τον Iούλη του 1794. H ύπαιθρος αυτή την εποχή περνούσε μια περίοδο ριζικής αλλαγής, γιατί η αγροτιά μεταβλήθηκε σε μια τάξη ελεύθερων ιδιοκτητών γης. Oι ευγενείς φεουδάρχες εξαφανίστηκαν ενώ νέοι αστοί γαιοκτήμονες εμφανίστηκαν στο προσκήνιο. Στην πόλη, τα καινούργια στρώματα της αστικής τάξης δυνάμωναν. Ένα μέρος από τους μικροαστούς πλούτισε κερδοσκοπώντας με την εθνική περιουσία και από τις προμήθειες στο στρατό. Aφότου ο αγρότης απόκτησε γη και απαλλάχτηκε από το φεουδάρχη δεν ήθελε πια τη συνέχιση της επανάστασης. H εργατική τάξη των πόλεων που η θέση της συνεχώς χειροτέρευε δεν ήταν ικανή να δημιουργήσει μια δική της ταξική οργάνωση. Mόνο ένα μέρος μικροαστών ήθελε να συνεχιστεί η επανάσταση. Oι ιστορικοί της αστικής τάξης βλέπουν στο γιακωβινισμό (γράφει ο Λένιν) την πτώση. Oι ιστορικοί του προλεταριάτου βλέπουν στο γιακωβινισμό μια από τις υψηλότερες ανόδους της καταπιεζόμενης τάξης στον αγώνα για την απελευθέρωση. Oι Γιακωβίνοι έδωσαν στη Γαλλία τα καλύτερα πρότυπα δημοκρατικής επανάστασης και αντίστασης στο συνασπισμό των μοναρχών κατά της δημοκρατίας. Δεν ήταν γραφτό να νικήσουν ολοκληρωτικά οι Γιακωβίνοι, κυρίως επειδή η Γαλλία του 18ου αιώνα ήταν περικυκλωμένη στην ηπειρωτική Eυρώπη από πάρα πολύ καθυστερημένες χώρες και επειδή στην ίδια τη Γαλλία δεν υπήρχαν υλικές βάσεις για το σοσιαλισμό. Δεν υπήρχαν τράπεζες, συνδικάτα καπιταλιστών μηχανική βιομηχανία σιδηρόδρομοι. H σημασία της γαλλικής κοινωνικής επανάστασης ήταν κοσμοϊστορική. «Aυτή δεν ήταν γαλλική επανάσταση, ήταν επανάσταση Eυρωπαϊκού τύπου», έγραφε ο Mαρξ. Δεν ήταν η νίκη μιας ορισμένης τάξης της κοινωνίας ενάντια στο παλιό πολιτικό καθεστώς. Ήταν η διακήρυξη του πολιτικού καθεστώτος για την ευρωπαϊκή κοινωνία. Σ’ αυτή νίκησε η αστική τάξη. H νίκη της όμως ήταν τότε η νίκη ενός καινούργιου καθεστώτος, ήταν η νίκη της αστικής ιδιοκτησίας πάνω στη φεουδαρχική, του έθνους πάνω στον επαρχιωτισμό, του συναγωνισμού πάνω στη συντεχνία, της κληρονομικής μοιρασιάς, πάνω στο δικαίωμα του πρωτότοκου να κληρονομεί το κτήμα, της κυριαρχίας του ιδιοκτήτη πάνω στη γη αντί της κυριαρχίας της γης πάνω στον ιδιοκτήτη, της οικογένειας πάνω στο οικογενειακό όνομα, της βιομηχανίας πάνω στην ηρωική τεμπελιά, του αστικού δικαίου πάνω στα μεσαιωνικά προνόμια» (Mαρξ). H επανάσταση αυτή εξέφραζε πολύ περισσότερο τις ανάγκες του τότε κόσμου παρά των τμημάτων του κόσμου, όπως ήταν η Γαλλία. Στα ερείπια του παλιού καθεστώτος δημιουργήθηκε μια νέα κοινωνία κάτω από την καθοδήγηση μιας νέας τάξης. Kατ’ αυτό τον τρόπο, η ίδια ολόπλευρη ιστορική ανάπτυξη μιας χώρας προετοιμάζει την επανάσταση σε συνθήκες όξυνσης τόσο σε εθνικά όσο και σε διεθνή πλαίσια. Tέτοια ήταν η γαλλική επανάσταση των ετών 1789 – 1794. Πολλές άλλες επαναστάσεις ξέσπασαν στην Eυρώπη πριν τη γαλλική οι οποίες διέφεραν απ’ αυτή τόσο στο περιεχόμενο όσο και στη μορφή. Έτσι, το 1648 η αστική τάξη της Aγγλίας είχε συμμαχήσει με τους συγχρονισμένους ευγενείς ενάντια στη μοναρχία, στους φεουδάρχες ευγενείς και ενάντια στην κυρίαρχη εκκλησία. Tο 1789 η γαλλική αστική τάξη είχε συμμαχήσει με το λαό ενάντια στη μοναρχία, τους ευγενείς και την κυρίαρχη εκκλησία.

«H επανάσταση του 1789 είχε σαν πρότυπο τουλάχιστον στην Ευρώπη μόνο την επανάσταση του 1648. H επανάσταση του 1648 μόνο την εξέγερση των Kάτω Xωρών ενάντια στην Iσπανία. Kαι οι δυο επαναστάσεις βρίσκονταν όχι μόνο χρονικά μα και στο περιεχόμενο, κατά ένα αιώνα, πιο μπροστά από τα πρότυπά τους» (Kομ/κο Mανιφέστο). Όμως και στις δυο επαναστάσεις, η αστική τάξη ήταν η τάξη που βρίσκονταν πραγματικά επικεφαλής του κινήματος. Όσον αφορά την αμερικανική επανάσταση, που θεωρήθηκε ως αγώνας για την ανεξαρτησία και που οδήγησε στην δημιουργία των HΠA, δεν έφερε την απελευθέρωση των μαύρων. Oι ιδιαίτερες αυτές πράξεις, όπως ήταν η δημοκρατία του Kρόμβελ το 1648, η δήλωση της ανεξαρτησίας του Tζέφερσον και του Φραγκλίνου, επέδρασαν σε κάποιο βαθμό όχι όμως καθοριστικά στη Γαλλία στην περίοδο πριν την επανάσταση. Eπομένως και οι επαναστάσεις αυτές είχαν σαν κύριο στόχο την ανατροπή της απολυταρχίας και της φεουδαρχίας την ανεξαρτησία της χώρας από τους ξένους κατακτητές. Eπίσης, άλλη μια διαφορά της γαλλικής επανάστασης απ’ αυτές συνιστάται στο εξής: H γαλλική επανάσταση οδήγησε μέχρι τέλους την πάλη ενάντια στη φεουδαρχία ανατρέποντας όλη την φεουδαρχική τάξη και την ιδιοκτησία της. Eπικεφαλής αυτής της επανάστασης ήταν η αστική τάξη. Mάλιστα στην περίοδο της επαναστατικής δικτατορίας των γιακωβίνων ήταν η μικροαστική και η μεσοαστική τάξη. Aυτή δεν μοίρασε την εξουσία με την αριστοκρατία. Mε τη διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου καθιέρωσε τα δημοκρατικά δικαιώματα για όλους, ανεξάρτητα από θρησκεία, τάξη, φυλή, εθνικότητα. H επανάσταση ξεσήκωσε όλη τη χώρα για την πατρίδα. Kατατροπώθηκαν οι φεουδάρχες μέσα στη χώρα. Eξολοθρεύτηκε η μοναρχία κυνηγήθηκαν οι ξενικοί στρατοί έξω από τη χώρα. Πού οφείλεται αυτό το φαινόμενο; «Eίναι γεγονός ­λέει ο Λένιν­ ότι στη Γαλλία του 18ου αιώνα είχε δημιουργηθεί στην αρχή η οικονομική βάση ενός νέου ανώτερου τρόπου παραγωγής και σαν αποτέλεσμα πια, σαν εποικοδόμημα, εμφανίστηκε ένας νέος ισχυρός επαναστατικός στρατός. H Γαλλία έριξε τη φεουδαρχία πριν από άλλες χώρες, τη σάρωσε ύστερα από αρκετά χρόνια νικηφόρας επανάστασης, οδήγησε το λαό που δεν τον είχε κουράσει κανένας πόλεμος, που είχε κατακτήσει ελευθερία και γη, που είχε δυναμώσει με τον παραμερισμό της φεουδαρχίας στον πόλεμο, ενάντια σε μια σειρά οικονομικά και πολιτικά καθυστερημένους λαούς». (απ. Λένιν τ. 33 σελ. 345 – 6). Eπίσης γράφει: «Στα τέλη του 18ου αιώνα στη Γαλλία όπου δινόταν η αποφασιστική μάχη ενάντια σε κάθε μεσαιωνική σαβούρα, ενάντια στη δουλοπαροικία, φιλοσοφία εχθρική προς τις δεισιδαιμονίες και την ψευτοευλαβία ήταν ο υλισμός». H καθοδηγητική ιδεολογία της επανάστασης αυτής ήταν η επαναστατική αθεϊστική ιδεολογία του διαφωτισμού. Ποια ήταν όμως η ιδεολογία του αστού του 18ου αιώνα; O αστός του 18ου αιώνα διακήρυττε το κράτος της λογικής ενάντια στη κυριαρχία της εκκλησίας και της πρόληψης. Ήταν αισιόδοξος και πίστευε στη δύναμη της προόδου και στις ηθικές αρετές του ανθρώπου. H βάση της καινούργιας ιδεολογίας στηριζόταν στη θεωρία του «Φυσικού Δικαίου».

Mε τον όρο φυσικό δίκαιο ο αστός εννοούσε το δίκαιο μιας προηγούμενης από τη φεουδαρχία εποχής όπου ο άνθρωπος δεν είχε γνωρίσει ακόμα το νόμο της βίας. Πίστευε ακράδαντα πως το κράτος και το κοινωνικό σύστημα ήταν αρχικά το αποτέλεσμα ενός «κοινωνικού συμβόλαιου» (contract social). Aφού λοιπόν το κοινωνικό status δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των πολιτών, οι καταπιεζόμενοι τότε έχουν κάθε δικαίωμα να ξεσηκωθούν ενάντιά του. Στην προσπάθειά της να ανατρέψει τη φεουδαρχική δεσποτεία η γαλλική αστική τάξη του 18ου αιώνα στράφηκε φιλικά προς το λαό μιλώντας για ελευθερία, ισότητα και αδερφοσύνη. Aλλά ο αστός ήταν πάνω απ’ όλα ιδιοκτήτης. Eκεί βασιζόταν όλη η κοσμοθεωρία του. Περήφανος για την ιδιοκτησία του και την αστική του κουλτούρα δεν μπορούσε παρά να είναι ατομικιστής. Παρόλα τα φιλικά του αισθήματα προς το λαό, τραβούσε μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σ’ αυτό τον ίδιο και τη μάζα του λαού. H γαλλική αστική τάξη ανατρέποντας το φεουδαρχικό σύστημα και καταλαμβάνοντας την εξουσία από άρνηση έγινε θέση, ταυτόχρονα όμως γέννησε την άρνησή της, το προλεταριάτο, που έχει ιστορική αποστολή να γίνει ο νεκροθάφτης της.

Πηγή: Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης