Αποστασιοποιημένη Εκπαίδευση
Τελευταίως, εξ αφορμής της λεγόμενης πανδημίας covid-19, λόγος πολύς ακούγεται περί της αναγκαιότητος ή μη, της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ( σύγχρονης και ασύγχρονης) στα σχολεία της Χώρας.
Χωροχρονικώς, το καινοφανές εγχείρημα αποτέλεσε ”σημείον αντιλεγόμενον” καθώς οι δύο πλευρές (υποστηρικτές και επικριτές) τοποθετήθηκαν επί του θέματος. Οι υποστηρικτές της ”εξ αποστάσεως” θεώρησαν αυτή εξαιρετική κατάσταση (κυριολεκτικώς κατ` εξαίρεσιν αλλά και αξιολογικώς ως την καλύτερη δυνατή λύση για το παρόν και το μέλλον). Ως εκσυγχρονιστές με στραμμένο το βλέμμα στο μέλλον της πληροφορίας επένδυαν στην ανάπτυξη της απόστασης ( όσο πιο μακριά τόσο πιο καλά) συμπυκνώνοντας τον χρόνο. Ως επενδυτές της ρομποτικής αγόραζαν φτηνά το παρόν για να έχουν το μέλλον στο χέρι τους.
Αντιθέτως, οι επικριτές αυτής επικεντρώθηκαν στις οδυνηρές συνέπειες της απώλειας της ‘’δια ζώσης’’ μάθησης. Η εξαφάνιση της ενσώματης παρουσίας των μαθητών εν χώρω και χρόνω ήταν προ των τάξεων. Ως σκεπτικοί ή ρομαντικοί έβλεπαν μπροστά στην κάμερα να εμφανίζεται ‘’ο Angelus Novus έτοιμος να απομακρυνθεί από κάτι στο οποίο έχει στυλώσει το βλέμμα του. Τα μάτια του είναι γουρλωμένα, το στόμα του ανοιχτό, τα φτερά του αναπεπταμένα…Έχει το πρόσωπό του στραμμένο στο παρελθόν…Ο άγγελος θα ήθελε βεβαίως να χρονοτριβήσει,να αφυπνίσει τους νεκρούς και να συνενώσει ό,τι είναι θρυμματισμένο. Όμως απ` τη μεριά του παραδείσου πνέει μια θύελλα τόσο δυνατή που ο άγγελος δεν μπορεί να ξανακλείσει τα φτερά του. Αυτή τον σπρώχνει ακαταμάχητα προς το μέλλον, στο οποίο έχει στραμμένη την πλάτη του, ενώ ο σωρός των ερειπίων μπροστά του φτάνει ως τον ουρανό. Αυτή η θύελλα είναι ό,τι εμείς αποκαλούμε πρόοδο. ‘’ (Walter Benjamin, Θέση IX, Για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας).
Τα επιχειρήματα της κριτικής για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι γνωστά καθώς η παιδαγωγική επιστήμη και η διδακτική πράξη έχει εξαντληθεί κυριολεκτικώς και μεταφορικώς. Το εγχείρημα της τηλεκπαίδευσης, το στήσιμο της e-class, η σκηνοθεσία με τις κάμερες, (τον δάσκαλο να φαίνεται και τους μαθητές αόρατους ), αποτελούν την ‘’εξαιρετική’’ επιλογή της σύγχρονης ψηφιακής πολιτικής που υπηρετεί πιστά τα συμφέροντα της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης (διάβαζε: ιμπεριαλισμού).
Εξάλλου, η εισαγωγή της τηλε- εργασίας, εκπαίδευσης, εμπορίου, υπηρεσιών και χρηματοπιστωτικών συναλλαγών, παγκοσμίως είχε αναγγελθεί προ πολλού και εν μέσω επιδημίας τείνει να λάβει διαστάσεις πανδημίας. Η εργαλειοποίηση της ‘’πανδημίας’’ στοχεύει σαφώς όχι μόνο στην αναδιάρθρωση των παραγωγικών δυνάμεων και σχέσεων παραγωγής της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά κυρίως αφορά την διαμόρφωση του νέου τύπου ανθρώπου. Η ολοκλήρωσή της είναι ζήτημα χρόνου και το παρόν αποτελεί προτύπωση – προεικόνιση του μέλλοντος. Ωστόσο, οι τελευταίες οπισθοφυλακές της κλασικής και ανθρωπιστικής παιδείας θα δώσουν τον αγώνα έως εσχάτων. Ούτε βήμα πίσω!
Επί του προκειμένου, ο διάλογος για τη σύγχρονη και ασύγχρονη εκπαίδευση ανέδειξε αναντίρρητα την προτεραιότητα του χρόνου στην εκπαιδευτική διαδικασία καθόσον η εποπτεία του χώρου αγνοήθηκε ή παρασιωπήθηκε, ως δευτερογενές στοιχείο (συμβεβηκός) στη διαδικασία της μάθησης. Ομολογουμένως, όλα τα όντα και γεγονότα νοούνται εν τόπω (χώρω) και χρόνω. Στη σύγχρονη χωροχρονική σύχγυση, το Ιερατείο της Γνώσης ,οι ιθύνοντες πολιτικοί ιδιοκτήτες της γνώσης καθώς και οι πάροχοι – διαχειριστές των δικτύων της πληροφορίας, θεώρησαν την έννοια του χώρου ως παρωχημένη ή ξεπερασμένη κατηγορία(κατά Αριστοτέλη) καθόσον ο τόπος, ο χώρος και η πατρίδα είχαν προ πολλού απωθηθεί ως προπατορικό αμάρτημα. Ωστόσο, η βαρύτητα της πραγματικότητας προσγειώνει τον άνθρωπο στη γενέθλια γη, στον παρόντα τόπο (χώρο) . Στον Χώρο, τον Τόπο, ο άνθρωπος πατάει γερά στα πόδια του,ενώ διαχωρίζεται ταυτόχρονα ενώνεται και με τον Άλλον. Αυτή η σύγχρονη ‘’ευρυχωρία’’ λόγω της πανδημίας συρρικνώνεται διαρκώς με τις ευμετάβλητες και συγκυριακές οδηγίες για τον έλεγχο του συνωστισμού…
Η πρωταρχικότητα του χώρου, φαίνεται ότι στην παρούσα κατάσταση εξαίρεσης παραθεωρήθηκε τεχνηέντως από τους Ιθύνοντες, επειδή η έννοια του χώρου έθετε το ζήτημα της σύγχωρης ή ασύγχωρης εκπαίδευσης .
Με δεδομένο ότι η εκπαίδευση ή μόρφωση είναι κάτι διάφορο της μετάδοσης χρηστικών πληροφοριών, τα ερωτήματα που τίθενται ριζικώς για το πολιτικό και επιστημονικό κατεστημένο της χώρας είναι τα εξής:
Είναι δυνατή η σύγχωρη εκπαίδευση εκτός σχολικού χώρου; Ο σχολικός χώρος, η τάξη και η ένταξη, η έκταση ( res extensa ), ως ιδιότητα του χώρου, αποτελούν την ουσία (essentia) της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Από την αρχαιότητα έως σήμερα η εκπαίδευση σημαίνεται Τοπικά και Ιδεο-λογικά (Αγορά, Ακαδημία, Λύκειον, Στοά, Κήπος, Μεσαιωνική Σχολή και Αστικό Σχολείο), ενώ όλες οι ου-τοπίες του παρελθόντος και του μέλλοντος είναι υπερβάσεις τόπων.
Άραγε με ποιον τρόπο η σύγχρονη εκπαίδευση παρέχεται εξ αποστάσεως ισοδύναμα στην παράγκα του φτωχού και το σαράι του πλούσιου; Με ποιον τρόπο οι μαθητές όλων των τάξεων, (σχολικών και κοινωνικών) κοινωνούν ουσιαστικά με τον δάσκαλο και τους ομήλικους ενώ ο καθένας βρίσκεται απομονωμένος στον ιδιωτικό του χώρο; Μήπως με αυτή την ‘’καινοτομία’’ διαμορφώνουμε το νέο μοντέλο του ιδιώτη μαθητή και αυριανού ιδιώτη (με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου); Ανεξάρτητα από τη σύγχρονη ή ασύγχρονη μετάδοση του εικονικού μηνύματος μεγαλύτερη σημασία για τη μάθηση έχει ο Χώρος εντός του οποίου καλλιεργείται και αναπτύσσεται ο αυριανός Πολίτης.
Η εκπαίδευση, (η παιδεία και ή μόρφωση) είναι πάντα και παντού χωρο-ταξική, εγγεγραμμένη εντός του Γυμνασίου του σώματος και της ψυχής.
Εάν το πείραμα της σύγχρονης και ασύγχρονης εκπαίδευσης προχωρήσει ασύγχωρα, ασυγχώρητα κατευθυνόμαστε στην κατασκευή και τον προγραμματισμό του νέου ανθρωποειδούς, αποστασιοποιημένου από τον εαυτό του και τους άλλους.
Γιάννης Σπυράλατος
στο “εξώφυλλο”: Angelus Novus Paul Klee (υδατογραφία 1920)
e-prologos.gr
