Αναδημοσιεύουμε από την efsyn ένα κείμενο του δημοσιογράφου Χρίστου Χαραλαμπόπουλου, που έφυγε από κοντά μας τα ξημερώματα της περασμένης Κυριακής. Το “αναπάντεχο” κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στον ιστότοπο yabasta.gr, με ημερομηνία 25 Μαρτίου 2016.

Κάποτε, παρακολουθούσα στο πανεπιστήμιο από ευχαρίστηση και μόνον και όχι γιατί ήταν μάθημά μου, τις παραδόσεις ενός πολύ μυστήριου καθηγητή που δίδασκε Ιστορία της Τέχνης. Μυστήριου, γιατί βοηθώντας τους φοιτητές να κατανοήσουν τεχνοτροπίες και κινήματα τέχνης χρησιμοποιούσε τη βοήθεια όλων των επιστημών. Από τη φιλοσοφία, τα μαθηματικά, τη φυσική, τη γεωμετρία ακόμη και την ιατρική.

Ο μυστήριος αυτός τύπος έλεγε συχνά ότι οι ρίζες της επιστήμης ποτέ δεν βρίσκονται καθ’ ολοκληρίαν μέσα στην επιστήμη, όπως και ότι οι ρίζες της τέχνης δεν βρίσκονται ολοκληρωτικά μέσα στην τέχνη. Τότε, νέοι και αδαείς καθώς ήμασταν, ο ισχυρισμός του μας φαινόταν σαν προκλητική επίδειξη μιας καθηγητικής αυθεντίας.

Και ο φίλος μου ο Μωρίς –άρρωστος οπαδός της Σαιντ Ετιέν– που σπούδαζε αρχιτεκτονική μια μέρα τού το είπε. Ο Μυστήριος καθηγητής τότε με πολλή κατανόηση στη νεανική μας αλαζονεία, μας είχε υποδείξει μια σχέση ανάμεσα στον Πικάσσο και τον Αϊνστάιν. Δύο ανθρώπους που ουδέποτε είχαν συναντηθεί και που εκεί γύρω στα 1910 άρχιζαν να ανατρέπουν την οπτική των ανθρώπων τόσο στην τέχνη –ο Πικάσσο με τον πίνακά του «Οι δεσποινίδες της Αβινιόν»– όσο και ο Αϊνστάιν με τη διερεύνηση της έννοιας του χωροχρόνου και τη θεωρία της σχετικότητας.

Ο Μυστήριος μας είχε μιλήσει για το έργο ενός πολυπράγμονα φιλόσοφου και επιστήμονα Γάλλου, του Πουανκαρέ, που είχε διαμορφώσει κάποιες εξαίρετες απόψεις για τη μη ευκλείδεια γεωμετρία. Τον Πουανκαρέ, τον θεωρούσαν εκείνο τον καιρό και λίγο «φευγάτο». Ομως το έργο του επηρέασε τόσο τον Πικάσσο, που με τον κυβισμό –τη γεωμετρία– ανέτρεψε την έννοια της προοπτικής στη ζωγραφική, όσο και τον Αϊνστάιν, που ήξερε ότι οι αισθήσεις μας δεν αρκούν για την παρατήρηση κάποιων συμβάντων ή εννοιών που βρίσκονται πέρα από τη φαινομενική πραγματικότητα.

Ο Αϊνστάιν λοιπόν προχώρησε στην ανατροπή της αντίληψής μας για τον χώρο και τον χρόνο με τη θεωρία της σχετικότητας. Ούτε τότε καταλάβαμε κάτι σχετικό. Οπότε ο Μυστήριος, που κατάλαβε ότι είχε να κάνει με φοιτητές της διανοητικής κλίμακας «γκα-γκα» γύρισε σελίδα.

Μας ρώτησε αν βλέπαμε ποδόσφαιρο και αν γνωρίζαμε τον μεγάλο Αγιαξ της περιόδου 1970-1973. Του είπαμε πως φυσικά και τον γνωρίζαμε. Μας ξαναρώτησε πού πιστεύαμε ότι βρίσκονταν οι ρίζες του ολοκληρωτικού ποδοσφαίρου, του total football, που έπαιξε εκείνη η ομάδα. Του απαντήσαμε διάφορα. Στον Μίχελς, τον Κρόιφ, την πολύ καλή φουρνιά παικτών εκείνης της ομάδας, στη φυσική τους κατάσταση…

Ο Μυστήριος μας είχε απαντήσει τότε «είστε άσχετοι. Οι ρίζες του total football βρίσκονται έξω από το ποδόσφαιρο. Βρίσκονται στην αρχιτεκτονική και στην ιδέα περί ευμετάβλητου χώρου». Μείναμε με το στόμα ανοιχτό. Ο Μυστήριος, που ομολόγησε ότι λάτρευε τον Αγιαξ, την πιο γεωμετρική ομάδα από καταβολής ποδοσφαίρου, μας είπε ότι όπως ο Ολλανδός αρχιτέκτονας Κορνέλυς Λέλυ τον 19ο αιώνα συνέλαβε την ιδέα των φραγμάτων που θα μεγάλωναν το καλλιεργήσιμο έδαφος των Κάτω Χωρών, έτσι και ο Μίχελς με τον Κρόιφ μετέφεραν αυτή την ιδέα στο ποδόσφαιρο.

Βοηθούμενοι από μια εξαιρετική ομάδα ταλαντούχων παικτών, βάσισαν το total football πάνω στην ιδέα ότι ο χώρος του γηπέδου είναι ευμετάβλητος. Μπορεί να μεγαλώσει ή να μικρύνει αναλόγως του πώς θέλει να τον χρησιμοποιήσει κανείς. Οπως ακριβώς το έδαφος της Ολλανδίας.

Οσο οι παίκτες του Αγιαξ είχαν την μπάλα στην κατοχή τους, απλώνονταν στο γήπεδο προσπαθώντας να μεγαλώσουν τις πραγματικές του διαστάσεις. Αντίθετα, όταν έχαναν την κατοχή, πρέσσαραν ψηλά προς την αντίπαλη περιοχή και σε ασφυκτικό βαθμό, προσπαθώντας να μικρύνουν τις διαστάσεις του γηπέδου. Τότε, στα μέσα περίπου της δεκαετίας του ‘80, ο Μυστήριος εκείνος καθηγητής μάς είπε ότι ωραίο ποδόσφαιρο θα ξαναδούμε όταν επανεφεύρουμε την έννοια του ευμετάβλητου χώρου στο ποδόσφαιρο.

Αυτά τα λόγια του τα θυμήθηκα ξανά όταν είδα την Μπάρτσα του Γκουαρντιόλα –δηλαδή του Γιόχαν Κρόιφ– να ανακαλύπτει εκ νέου, με την κατοχή, τον κενό χώρο. Την έννοια που κάνει την ποδοσφαιρική τακτική να προχωρά και να επαναλαμβάνεται συνεχώς μέσα στον χρόνο, με τη μορφή μιας ιδιόμορφης χρονικής ταλάντωσης, ορίζοντας το ποδοσφαιρικό πρότυπο της κάθε εποχής. Μια αγωνιστική φιλοσοφία, μια ποδοσφαιρικη Καινή Διαθήκη, που ο ιπτάμενος Ολλανδός επέλεξε να μεταφέρει με κιβωτό την Μπαρτσελόνα.

Κάποιος είχε ονοματίσει τον Κρόιφ ως «Πυθαγόρα με ποδοσφαιρικά παπούτσια» για να υπογραμμίσει την καθοριστική του συμβολή στην ανάδειξη της σπουδαιότητας του κενού χώρου στο παιχνίδι. Και αν πραγματικά θα θέλαμε να τον τιμήσουμε για όσα προσέφερε στο ποδόσφαιρο, θα βάζαμε έξω από τα γήπεδα την επιγραφή που υπήρχε στην είσοδο της ακαδημίας του Πλάτωνα.

«Μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω».
Τότε, όμως, δεν ξέρω πόσοι θα έμπαιναν μέσα.