Επιμέλεια κειμένου: Ειρήνη Αϊβαλιώτου

Τo «Bella Ciao» (Μπέλα τσάο – όμορφη αντίο) είναι ιταλικό αντιφασιστικό τραγούδι του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η μουσική του τραγουδιού φαίνεται να είναι εμπνευσμένη από κάποιο παλιό παραδοσιακό τραγούδι, ενώ είναι άγνωστο από ποιον έχουν γραφεί οι στίχοι. Το τραγούδι αυτό έχει ερμηνευτεί και διασκευαστεί από διάφορους καλλιτέχνες στα ιταλικά, τα αγγλικά, τα ελληνικά, τα ρωσικά, τα βοσνιακά, τα κροατικά, τα σερβικά, τα ουγγρικά, τα ισπανικά, τα φινλανδικά, τα γερμανικά, τα τουρκικά, τα ιαπωνικά, τα κινεζικά και τα κουρδικά, μεταξύ των οποίων είναι ο Μάνου Τσάο, ο Σέρβος συνθέτης Γκόραν Μπρέγκοβιτς (ΕΔΩ), η Μαρία Φαραντούρη, ακόμα και ο Γούντι Άλεν.

Η μελωδία του τραγουδιού ήταν ήδη γνωστή και την τραγουδούσαν στις αρχές του 20ού αιώνα οι γυναίκες που που δούλευαν σε φυτείες ρυζιού στην κοιλάδα του Πάδου στη βόρεια Ιταλία ή στην ιταλική επαρχία «Terre d’Acqua» κοντά στην Μπολόνια.

Το τραγούδι έγινε παγκόσμια γνωστό όταν το τραγουδούσε η ιταλική αντίσταση ενάντια στο φασισμό κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στη διασκευή αυτή οι στίχοι του τραγουδιού εξυμνούν τον απελευθερωτικό αγώνα των παρτιζάνων και τον ηρωικό τους θάνατο.

Ως αντάρτικο τραγούδι, το Bella Ciao διατηρεί πολλά χαρακτηριστικά του δημώδους στην αρχιτεκτονική του: την κυκλική δομή, το πέρασμα από τη μια στροφή στην άλλη με επανάληψη λέξεων ή εικόνων, το μοτίβο του θανάτου και της ταφής, το μοτίβο της σκιάς, το φυσικό στοιχείο (λουλούδι) ως οιονεί μετενσάρκωση / τεκμήριο μνήμης, τους διαβάτες ως «χορό» του δράματος κ.ά.

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο ρυθμός του τραγουδιού ηχογραφήθηκε στην Αμερική στις αρχές του 20ου αιώνα και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στην Ιταλία από κάποιον μουσικό.

Τα πρώτα λόγια εκτιμάται ότι γράφτηκαν και τραγουδήθηκαν από γυναίκες εργάτριες που δούλευαν σε φυτείες ρυζιού στην κοιλάδα του Πάδου στη βόρεια Ιταλία. Οι γυναίκες έπρεπε να μεταφυτεύουν και προστατεύσουν τους ευαίσθητους βλαστούς από τις αλλαγές της θερμοκρασίας, αλλά και να απομακρύνουν τα αγριόχορτα από τις καλλιέργειες που εμπόδιζαν την υγιή ανάπτυξη των νέων φυτών. Η διαδικασία πραγματοποιούνταν από το τέλος του Απριλίου μέχρι τις αρχές του Ιουνίου. Οι αγρότισσες που προέρχονταν από τις φτωχότερες κοινωνικές τάξεις δούλευαν κάτω από άθλιες συνθήκες. Ήταν ξυπόλητες και το νερό από τα πλημμυρισμένα χωράφια έφτανε πολλές φορές μέχρι το γόνατο. Παρέμεναν σκυφτές να μαζεύουν τα αγριόχορτα όλη μέρα. Και αυτά για ελάχιστα χρήματα.

Οι πρώτοι στίχοι του τραγουδιού ήταν μια καταγγελία για τις εξοντωτικές συνθήκες εργασίας των γυναικών κάτω από τον καυτό ήλιο. Μιλούν για το καθημερινό μαρτύριο στα χωράφια κάτω από την επίβλεψη του αυταρχικού αφεντικού που στεκόταν δίπλα τους και επέβλεπε «με ένα ραβδί στο χέρι», ενώ εκείνες ήταν σκυμμένες για πολλές ώρες.

Οι γυναίκες έλεγαν ότι «για κάθε ώρα που περνά μέσα στα χωράφια, χαραμίζεται η ζωή τους και τα νιάτα τους» αλλά ήλπιζαν ότι θα απελευθερωθούν και ότι «θα έρθει η μέρα που όλες τους θα δουλεύουν ελεύθερες».

Η πρώτη καταγραφή του «Bella Ciao» με αυτούς τους στίχους έγινε το 1906 στην πόλη Βερτσέλι στην ιταλική περιφέρεια, Πεδεμόντιο. Η κακομεταχείρισή τους οδήγησε σε απεργίες και εξεγέρσεις στις αρχές του 20ου αιώνα. Οι αγώνες τους παρακωλύονταν από εργάτες που ήταν διατεθειμένοι να πληρωθούν με ακόμη λιγότερα χρήματα γιατί είχαν ανάγκη από δουλειά. Θεωρήθηκαν απεργοσπάστες. Τα αιτήματα των διαμαρτυρόμενων ικανοποιήθηκαν μερικώς στο διάστημα από το 1906 μέχρι το 1909 όταν όλες οι κοινότητες της ιταλικής περιφέρειας Πεδεμόντιο έπρεπε να τηρήσουν το δικαίωμα της οκτάωρης εργασίας.

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, Ιταλοί παρτιζάνοι άλλαξαν τους στίχους με σκοπό να εκφράσουν τον απελευθερωτικό αγώνα τους και την αντίσταση ενάντια στον φασισμό και στα ναζιστικά γερμανικά στρατεύματα. Οι διασκευασμένοι στίχοι μιλούσαν για έναν παρτιζάνο που είδε τους εχθρούς να εισβάλλουν στη χώρα του. Παρακαλούσε τους άλλους παρτιζάνους να τον πάρουν μακριά γιατί «ένιωθε τον θάνατο να πλησιάζει». Σε περίπτωση όμως που πέθαινε την ώρα της μάχης, τους έλεγε να «τον θάψουν κάπου στο βουνό και πάνω του να φυτέψουν ένα όμορφο λουλούδι». Στη συνέχεια τους ζήτησε να ενημερώσουν «όσους περνούσαν από εκεί ότι είναι το λουλούδι ενός παρτιζάνου που έχασε τη ζωή του για την ελευθερία».

Τα γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχαν ως αποτέλεσμα να αναπτυχθεί ισχυρό ανταρτικό κίνημα στην Ιταλία που μαχόταν κατά των γερμανικών στρατευμάτων αλλά και της φασιστικής Ιταλίας. Το ιταλικό φασιστικό καθεστώς άρχισε να κλυδωνίζεται τόσο εξαιτίας της ανάπτυξης του λαϊκού κινήματος, όσο και εξαιτίας των στρατιωτικών αποτυχιών σε Ελλάδα, Γιουγκοσλαβία και Σοβιετική Ένωση.

Το αποτελείωμα του ήταν η απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων στη Σικελία που ξεκίνησε στις 10 Ιουλίου 1943. Το κόμμα του Μουσολίνι αποσταθεροποιήθηκε. Εναντίον του στράφηκαν ακόμη και οι σύντροφοί του. Στις 24 Ιουλίου, στη συνεδρίαση του Μεγάλου Φασιστικού Συμβουλίου, αποφασίστηκε η ανατροπή του Μουσολίνι και ψηφίστηκε η μεταβίβαση της εκτελεστικής εξουσίας στον Βασιλιά Βίκτωρα Εμμανουήλ Γ. Λίγο αργότερα ο Μουσολίνι εξορίστηκε και την πρωθυπουργία ανέλαβε ο στρατάρχης Πιέτρο Μπαντόλιο. Οι εξελίξεις οδήγησαν στην εισβολή ναζιστικών στρατευμάτων και στην κατάληψη μέρους της βόρειας Ιταλίας. Με μία εντυπωσιακή επιχείρηση Γερμανοί αλεξιπτωτιστές απελευθέρωσαν τον Μουσολίνι και τον φυγάδευσαν στα γερμανοκρατούμενα εδάφη.

Αρχικά, η κυβέρνηση Μπαντόλιο συνέχισε την κατασταλτική πολιτική του καθεστώτος Μουσολίνι, γεγονός που οδήγησε για εξεγέρσεις. Παράλληλα, προσπάθησε να προσεγγίσει τους Δυτικούς συμμάχους, ενώ ζητούσε από τις δυνάμεις του Άξονα να απαλλάξουν την Ιταλία από σύμμαχο. Όλα αυτά οδήγησαν στην υπογραφή της συμφωνίας για την ιταλική συνθηκολόγηση στις 3 Σεπτεμβρίου, ενώ λίγο αργότερα η κυβέρνηση Μπαντόλιο κήρυξε τον πόλεμο κατά της Γερμανίας.

Το 1945, ο Μουσολίνι προσπάθησε να διαφύγει στην Ελβετία, αλλά συνελήφθη από Ιταλούς παρτιζάνους και εκτελέστηκε. Από τότε το τραγούδι «Bella Ciao» έγινε παγκοσμίως γνωστό και δημοφιλές. Το τραγούδι πλέον ακούγεται σε κάθε αγώνα για την διεκδίκηση ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Οι στίχοι του παρτιζάνικου τραγουδιού

Ιταλικά

Una mattina mi son svegliato,
o bella, ciao! bella, ciao! bella, ciao, ciao, ciao!
Una mattina mi son svegliato,
e ho trovato l’invasor.

O partigiano, portami via,
o bella, ciao! bella, ciao! bella, ciao, ciao, ciao!
O partigiano, portami via,
ché mi sento di morir.

E se io muoio da partigiano,
o bella, ciao! bella, ciao! bella, ciao, ciao, ciao!
E se io muoio da partigiano,
tu mi devi seppellir.

E seppellire lassù in montagna,
o bella, ciao! bella, ciao! bella, ciao, ciao, ciao!
E seppellire lassù in montagna,
sotto l’ombra di un bel fior.

E le genti che passeranno,
o bella, ciao! bella, ciao! bella, ciao, ciao, ciao!
E le genti che passeranno,
Mi diranno «Che bel fior!»

«È questo il fiore del partigiano»,
o bella, ciao! bella, ciao! bella, ciao, ciao, ciao!
«È questo il fiore del partigiano,
morto per la libertà!»

Ελληνικά

Ένα πρωί ξύπνησα
Ω! αντίο όμορφη, αντίο όμορφη, όμορφη αντίο, αντίο, αντίο
ένα πρωί ξύπνησα και βρήκα τον εισβολέα

Ω! αντάρτη πάρε με μακριά
Ω! αντίο όμορφη, αντίο όμορφη, όμορφη αντίο, αντίο, αντίο
ω! αντάρτη πάρε με μακριά γιατί αισθάνομαι ότι θα πεθάνω

Και αν πεθάνω σαν αντάρτης
Ω! αντίο όμορφη, αντίο όμορφη, όμορφη αντίο, αντίο, αντίο
και αν πεθάνω σαν αντάρτης, εσύ πρέπει να με θάψεις

Να με θάψεις εκεί, στο βουνό
Ω! αντίο όμορφη, αντίο όμορφη, όμορφη αντίο, αντίο, αντίο
να με θάψεις εκεί στο βουνό
κάτω από τη σκιά ενός υπέροχου λουλουδιού

Και οι άνθρωποι που θα περνούν
Ω! αντίο όμορφη, αντίο όμορφη, όμορφη αντίο, αντίο, αντίο
και οι άνθρωποι που θα περνούν
θα λένε ” ώ! τι όμορφο λουλούδι!”

Αυτό εδώ είναι το λουλούδι του αντάρτη
Ω! αντίο όμορφη, αντίο όμορφη, όμορφη αντίο, αντίο, αντίο
αυτό εδώ είναι το λουλούδι του αντάρτη
που πέθανε για τη λευτεριά μας

Οι στίχοι του αρχικού παραδοσιακού τραγουδιού

Alla mattina appena alzata
O bella ciao bella ciao bella ciao, ciao, ciao
Alla mattina appena alzata
In risaia mi tocca andar

E fra gli insetti e le zanzare
O bella ciao bella ciao bella ciao ciao ciao
E fra gli insetti e le zanzare
Un dur lavoro mi tocca far

Il capo in piedi col suo bastone
O bella ciao bella ciao bella ciao ciao ciao
Il capo in piedi col suo bastone
E noi curve a lavorar
O mamma mia o che tormento
O bella ciao bella ciao bella ciao ciao ciao
O mamma mia o che tormento
Io t’invoco ogni doman

Ma verrà un giorno che tutte quante
O bella ciao bella ciao bella ciao ciao ciao
Ma verrà un giorno che tutte quante
Lavoreremo in libertà.

* * *

Μόλις ξημέρωσε
Ω όμορφη γεια σου γεια σου όμορφη όμορφη γειά σου,
Μόλις ξημέρωσε
Πρέπει να πάω στον ορυζώνα

Και ανάμεσα στα έντομα και τα κουνούπια
Ω όμορφη γεια γεια γεια γεια γεια όμορφη
Και ανάμεσα στα έντομα και τα κουνούπια
Έχω να δουλέψω σκληρά

Το αφεντικό στέκεται με το ραβδί του
Ω όμορφη όμορφη γεια γεια γεια γεια γεια όμορφη
Το αφεντικό στέκεται με το ραβδί του
Μας ξεπατώνει στη δουλειά

Ω μάνα μου τι βάσανο
Ω όμορφη όμορφη γεια γεια γεια γεια γεια όμορφη
Ω μάνα μου τι βάσανο
περιμένω την αυριανή μέρα

Αλλά θα έρθει μια μέρα που όλες μας
Ω όμορφη όμορφη γεια γεια γεια γεια γεια όμορφη
Αλλά θα έρθει μια μέρα που όλες μας
θα δουλεύουμε ελεύθερες.

πηγή: catisart.gr