Η εχθρική αρχιτεκτονική είναι ένα εργαλείο αστικού σχεδιασμού μέσω του οποίου κατασκευάζονται δημόσιοι χώροι που αποθαρρύνουν τη χρήση τους από συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες. Πολλές φορές χρησιμοποιείται ως πρόσχημα ο μοντέρνος, αστικός σχεδιασμός, άλλες φορές, πάλι, όπως συμβαίνει και στην Αθήνα, η εχθρική στάση του κράτους δεν αποτυπώνεται σε κάποια θετική ενέργειά του που πλήττει άμεσα τους πληθυσμούς, αλλά σε παράλειψή του να άρει μια κατάσταση, που εκκινεί από την ιδιωτική πρωτοβουλία και αποδεδειγμένα πλήττει συγκεκριμένες ομάδες.

Περίφραξη πεζοδρομίου και ποτίστρα στην πρόσοψη (μαύρο λάστιχο). Διασταύρωση Νικηφόρου και Ιεροθέου, Ομόνοια.

Το παρόν άρθρο είναι αποτέλεσμα έρευνας που έχουν κάνει οι ομάδες Street Work της Steps Α.Μ.Κ.Ε. στην προσπάθεια να στηρίξουν τους ανθρώπους που ζουν σε κατάσταση δρόμου.

Το κέντρο της Αθήνας- όπως και πολλές ακόμα περιοχές της- έχουν υποβληθεί σε αναπλάσεις, πολεοδομικές και αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις, τις οποίες το ευρύ κοινό αμφιβάλλει αν ποτέ θα δει ολοκληρωμένες. Παρόλα αυτά, οι πλούσιες υποσχέσεις της Δημοτικής Αρχής έκαναν λόγο για δημόσιους χώρους που αρμόζουν σε μια Ευρωπαϊκή χώρα. Σίγουρα στην Αθήνα έχει υιοθετηθεί μια Ευρωπαϊκή πρακτική ως προς τον δημόσιο χώρο που δεν έχει προβληθεί αντίστοιχα- αυτή της εχθρικής αρχιτεκτονικής. Η εχθρική αρχιτεκτονική είναι ένα εργαλείο αστικού σχεδιασμού μέσω του οποίου κατασκευάζονται δημόσιοι χώροι που αποθαρρύνουν τη χρήση τους από συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες. Πολλές φορές χρησιμοποιείται ως πρόσχημα ο μοντέρνος, αστικός σχεδιασμός, άλλες φορές, πάλι, όπως συμβαίνει και στην Αθήνα, η εχθρική στάση του κράτους δεν αποτυπώνεται σε κάποια θετική ενέργειά του που πλήττει άμεσα τους πληθυσμούς, αλλά σε παράλειψή του να άρει μια κατάσταση, που εκκινεί από την ιδιωτική πρωτοβουλία και αποδεδειγμένα πλήττει συγκεκριμένες ομάδες. Στην τελευταία αυτή περίπτωση, μιλάμε για απροκάλυπτα εχθρική αρχιτεκτονική που δεν τηρεί καν το πρόσχημα του εκμοντερνισμού. Ορισμένες φορές αποκαλείται αμυντική αρχιτεκτονική δημιουργώντας την απορία: ποιοί τελικά καθίστανται απειλή για τον δημόσιο χώρο; Ένας τέτοιος σχεδιασμός χρησιμοποιείται για να μην ενθαρρύνει τη συνύπαρξη, αλλά και να μην επιτρέπει στους ανθρώπους σε κατάσταση δρόμου την χρήση του δημόσιου χώρου.

Όλα τα φράγματα από σίδερα/ πλέγματα/ ποτιστήρια που εντοπίστηκαν στην ευρύτερη περιοχή του κέντρου της Αθήνας (Ομόνοια, Μεταξουργείο, Κεραμεικός, Εξάρχεια) έχουν διττό χαρακτήρα που επιτελείται τόσο κυριολεκτικά όσο και συμβολικά. Αφενός συγκεντρωμένα σε περιοχές που περνάνε μέρα-νύχτα άτομα που κάνουν προβληματική χρήση ψυχοδραστικών ουσιών ή/και άστεγα, άτομα που δεν έχουν ιδιωτικό χώρο, οι εγκαταστάσεις αυτές αποσκοπούν στην απομάκρυνσή τους με τουλάχιστον επιθετικές παρεμβάσεις στο χώρο.

Αφετέρου καγκελωμένα πεζοδρόμια και ποτιστήρες έξω από εγκαταλελειμμένα αλλά και δημόσια κτίρια περνούν το μήνυμα πως οι προαναφερθείσες ομάδες δεν αποτελούν μέρος του ευπρόσδεκτου κοινού. Δεν είναι τουρίστες ούτε επενδυτές αλλά φτωχοί και “μη παραγωγικοί”. Τα άτομα σε κατάσταση δρόμου απωθούνται από τα πολυσύχναστα κέντρα της πόλης σε μια προσπάθεια να χειραγωγηθεί η ορατότητα της φτώχειας που συνεχίζει να υπάρχει ως μια παράλληλη αλλά ξεχωριστή πραγματικότητα, λίγα στενά πιο κάτω.

Στερώντας το δικαίωμα πρόσβασης στον δημόσιο χώρο, στην πραγματικότητα το κράτος πλήττει το θεμελιώδες δικαίωμα του ανθρώπου, αυτό της ανάπτυξης της προσωπικότητάς του. Διότι ο δημόσιος χώρος, οι πλατείες, οι στοές, τα πάρκα, οι πεζόδρομοι είναι το περιβάλλον όπου πραγματώνονται όλες οι βασικές ελευθερίες των πολιτών, όπου ο καθένας δρα μέσα στο πλαίσιο της πόλης ως άτομο και ως μέλος της κοινωνίας, όπου αποκτά νόημα η έννοια της δημοκρατίας και του κοινωνικού κράτους δικαίου. Η νομοθεσία προστατεύει αυτό το δικαίωμα για αυτό και κατά το γράμμα του νόμου ενέργειες που αντιβαίνουν στο δικαίωμα αυτό κρίνονται παράνομες.

Στο θέμα των ποτιστρών, η νομοθεσία είναι ξεκάθαρη. Τέτοιες κατασκευές απαγορεύεται να τοποθετούνται στις προσόψεις κτιρίων, καθώς οδηγούν στο να περιλούζεται με νερά ο χώρος των πεζοδρομίων και του πεζοδρόμου (Αστυνομική Διάταξη 1996). Τόσο η πολεοδομική νομοθεσία (ΝΟΚ 16) όσο και ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας (ΚΟΚ 12) απαγορεύουν οποιαδήποτε ενέργεια παρακωλύει την ομαλή χρήση πεζοδρομίων και πεζοδρόμων, στις οποίες φυσικά και εντάσσεται η ανεπίτρεπτη όσο και επικίνδυνη κατάβρεξή τους από ποτίστρες. Γι’ αυτό και οι συγκεκριμένες κατασκευές είναι αυθαίρετες και δεν μπορούν να νομιμοποιηθούν ούτε με έκδοση οικοδομικής άδειας.

Στρέφοντας το βλέμμα μας στις διάφορες περιφράξεις που συναντάμε στο κέντρο της Αθήνας, το νομικό πλαίσιο περιπλέκεται, παρόλο που, βέβαια, κάποια δεδομένα παραμένουν αδιαπραγμάτευτα. Καταρχήν για όλες τις περιφράξεις απαιτείται έκδοση άδειας οικοδομής ή άδειας μικρής κλίμακας από την οικεία πολεοδομία, διαφορετικά κρίνονται αυθαίρετες. Επιπλέον, η περίφραξη επιτρέπεται μόνο στα όρια του οικοπέδου, υπόκειται σε αυστηρές προδιαγραφές και δεν πρέπει να απειλεί την ασφάλεια των λοιπών πολιτών (ΝΟΚ 17, 26). Παρότι κάτι τέτοιο μοιάζει αυτονόητο, οι εικόνες στο κέντρο της Αθήνας μαρτυρούν ότι δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ιδιοκτήτες οικοπέδων, με πρόσχημα την ασφάλεια, αναγείρουν περιφράξεις που εκτείνονται σε τμήματα δημοσίου χώρου καταπατώντας τόσο πεζοδρόμια όσο και παρόδιες στοές.

Άλλες αυθαίρετες περιφράξεις περιλαμβάνουν κάγκελα με ξυράφια, συρματοπλέγματα κατεστραμμένα με αιχμηρές άκρες που κείνται ανεξέλεγκτα σε πεζοδρόμια και περιφράξεις που ξεπερνούν τα 3 μέτρα.

Εύλογα, λοιπόν, θα ρωτούσε κανείς, γιατί τέτοιες κατασκευές παραμένουν στο κέντρο της Αθήνας και ποιος είναι αρμόδιος για να επιβάλει την κατεδάφισή τους. Η απάντηση, δυστυχώς, είναι προφανής και εντάσσεται στην εχθρική αρχιτεκτονική και γενικότερη πολιτική που ακολουθείται. Η οικεία πολεοδομία, η οποία επιλαμβάνεται κατόπιν καταγγελίας, είναι εκείνη που καλείται να αποκαταστήσει την νομιμότητα. Ωστόσο, ενώ υπάλληλοι του Δήμου περνούν καθημερινά από τα επίμαχα σημεία, ενώ ομάδες της αστυνομίας συστηματικά περιπολούν την περιοχή, όλοι ανέχονται τα φαινόμενα αυτά και δεν γίνεται η παραμικρή σύσταση προς την Πολεοδομία.

Ο λόγος είναι ότι όχι μόνο το κράτος, αλλά και ολόκληρη η κοινωνία έχει υιοθετήσει μια “πολιτική” ρατσισμού και περιθωριοποίησης του άστεγου πληθυσμού της πόλης. Η σύγκρουση μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού, αναγκαιότητας και ιδιοκτησίας “νομιμοποιεί” στα μάτια των πολιτών οποιαδήποτε ενέργεια που στο όνομα της ασφάλειας και της περιφρούρησης της ιδιοκτησίας στερεί από συνανθρώπους την πρόσβαση στον δημόσιο χώρο. Ακόμα και οι ίδιες οι υπηρεσίες που απευθύνονται κατεξοχήν σε ευάλωτες ομάδες (πχ. ΚΕΘΕΑ) δεν διστάζουν να τους υπενθυμίσουν ότι αντιμετωπίζονται ως επικίνδυνοι ή ανεπιθύμητοι. Έτσι, όμως, γινόμαστε μάρτυρες μιας κραυγαλέας αντίφασης. Ο δημόσιος χώρος, ο οποίος είναι εξ’ ορισμού κοινόκτητος και κοινόχρηστος και που η χρήση και η πρόσβαση σε αυτόν επιτρέπεται απ’ όλους, τελικά αποκλείεται για μια σημαντική μερίδα του πληθυσμού η οποία τον έχει περισσότερο ανάγκη. Όσο, δε, το κράτος συνεχίζει να μην αναλαμβάνει τις ευθύνες του αναπαράγεται μια ρητορική περιθωριοποίησης και διαιωνίζεται η τακτική του κοινωνικού αποκλεισμού, αντί της προσέγγισης του ζητήματος της αστεγίας με γνώμονα την ανάγκη για ουσιαστική περίθαλψη και φροντίδα.

πηγή: thepressproject.gr