της Άννας Μ. Μελισσάρη*

Με αφορμή την ταινία-ντοκιμαντέρ «Minamata» που κυκλοφόρησε μέσα από τον φακό του Αμερικάνου φωτογράφου Γιουτζίν Σμιθ, ως απεσταλμένος του περιοδικού Life το 1971, πραγματοποιήσαμε μια αναφορά σχετικά με την υπόθεση από την έναρξή της μέχρι την δικαίωση των θυμάτων. Στο βαθμό τουλάχιστον που η δεύτερη μπορεί να αποδοθεί σε κάποιον που δεν θα μπορέσει ποτέ ξανά να είναι υγιής.

Η υπόθεση ξεκινάει στα μέσα της δεκαετίας του 1950 στην Ιαπωνία, όπου οι κάτοικοι της Minamata παρατηρούσαν ότι οι γάτες τους άρχισαν να πέφτουν στη θάλασσα, με ορισμένους να θεωρούν ότι οι γάτες αυτοκτονούσαν. Σύντομα ωστόσο άρχισαν ορισμένοι από τους κατοίκους της Minamata να αναφέρουν μούδιασμα στα άκρα και στα χείλη τους, ενώ κάποιοι είχαν ακόμα και δυσκολία στην ακοή ή στην όραση. Άλλοι ανέπτυξαν τρέμουλο στα χέρια και τα πόδια τους, δυσκολία στο περπάτημα, ακόμη και εγκεφαλική βλάβη. Όπως είχε συμβεί προηγουμένως με τις γάτες, μερικοί εκ των κατοίκων εμφάνισαν συπτώματα όπως το να φωνάζουν ανεξέλεγκτα, καθιστώντας εμφανές ότι κάτι είχε επηρεάσει το νευρικό τους σύστημα

Τον Ιούλιο του 1959, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Kumamoto ανακάλυψαν την πηγή της ασθένειας – υψηλά επίπεδα δηλητηρίασης από τον υδράργυρο – την οποία ονόμασαν στη συνέχεια ασθένεια Minamata. Δημιουργήθηκε όμως το εύλογο ερώτημα πώς όλοι αυτοί οι άνθρωποι (και οι γάτες) είχαν δηλητηριαστεί;

Η μεγάλη καταστροφή

Η Minamata βρίσκεται σε ένα κόλπο στην ακτή της θάλασσας Shiranui. Λόγω της θέσης της, η βασική επιλογή τροφής ήταν τα ψάρια. Η διατροφή που είχε βάση τα ψάρια που κατανάλωναν οι άνθρωποι και οι γάτες στην Minamata φάνηκε να είναι το κοινό στοιχείο, οδηγώντας τους επιστήμονες να υποψιαστούν ότι τα ψάρια στον κόλπο της Minamata ήταν δηλητηριασμένα. Ύποπτο θεωρήθηκε ένα μεγάλο εργοστάσιο χημικών στη Minamata, το οποίο διευθύνεται από την Chisso Corporation και ήταν σημαντικός προμηθευτής υγρών κρυστάλλων που χρησιμοποιούνται για LCDs.

Η Chisso αρνήθηκε τους ισχυρισμούς και συνέχισε την παραγωγή της χωρίς να αλλάξει τη μέθοδο λειτουργίας της. Η εταιρεία συνέχισε να αρνείται τις κατηγορίες που της ασκήθηκαν, ότι δηλαδή τα απόβλητα υδραργύρου της προκάλεσαν κάποια ασθένεια. Αργότερα ανακαλύφθηκε ότι η Chisso Corporation είχε απορρίψει περίπου 27 τόνους ενώσεων υδραργύρου στον κόλπο Minamata.

Καθώς συνεχίστηκε η μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα γύρω από τον κόλπο με υδράργυρο, οι δηλητηριασμένες γυναίκες άρχισαν να γεννούν μωρά άρρωστα ή και νεκρά. Αυτά τα παιδιά που γεννήθηκαν αντιμετώπιζαν σοβαρές παραμορφώσεις, συμπεριλαμβανομένων κακώσεων, νοητική καθυστέρηση, κώφωση και τύφλωση.

Οι ψαράδες της Minamata άρχισαν να διαμαρτύρονται για την Chisso Corporation το 1959, ζητώντας να σταματήσουν να απορρίπτουν τοξικά απόβλητα ανεξέλεγκτα στη θάλασσα και να υπάρξει σωστή διαχείριση. Η Chisso, με τη σειρά της, προσπάθησε να κάνει συμφωνίες με ανθρώπους που έπασχαν με δηλητηρίαση από τον υδράργυρο χρησιμοποιώντας νομικά έγγραφα που δήλωναν ότι θα αποζημίωναν με ένα υποτυπώδες χρηματικό ποσό τα άτομα για τις ασθένειες τους, αλλά δε θα δέχονταν καμία παρούσα ή μελλοντική ευθύνη. Πολλοί άνθρωποι θεώρησαν ότι αυτή ήταν η μόνη τους ευκαιρία να λάβουν οποιαδήποτε αποζημίωση και υπέγραψαν τα χαρτιά.

Ο δύσκολος δικαστικός αγώνας

Η Chisso σταμάτησε να χρησιμοποιεί έναν καταλύτη υδραργύρου στην παραγωγή ακεταλδεΰδης το 1968. Σύμφωνα με την ιαπωνική κυβέρνηση, 2.955 άτομα διαγνώσθηκαν και υπέμειναν την ασθένεια Minamata και 1.784 άνθρωποι πέθαναν από τότε. Ωστόσο, οι ερευνητές πιστεύουν ότι τα κριτήρια που χρησιμοποιεί η κυβέρνηση για τη διάγνωση της νόσου Minamata είναι πολύ αυστηρά και ότι οποιοσδήποτε παρουσιάζει οποιοδήποτε επίπεδο αισθητικής εξασθένησης πρέπει να θεωρείται θύμα. Μέχρι σήμερα, η Chisso έχει αποζημιώσει οικονομικά περισσότερους από 10.000 ανθρώπους και εξακολουθεί να συμμετέχει σε αγωγές σχετικά με το θέμα.

Τον Οκτώβριο του 1982, 40 ενάγοντες υπέβαλαν μήνυση εναντίον της ιαπωνικής κυβέρνησης, λέγοντας ότι δεν κατάφερε να σταματήσει τη Chisso από τη ρύπανση του περιβάλλοντος απορρίπτοντας τοξικά απόβλητα στη θάλασσα, παραβιάζοντας έτσι τους νόμους περί ρύπανσης.

Τον Απρίλιο του 2001, το Ανώτατο Δικαστήριο της Οσάκα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας της κυβέρνησης θα έπρεπε να έχει ξεκινήσει ρυθμιστικές ενέργειες προκειμένου να σταματήσει τη δηλητηρίαση στα τέλη του 1959, αφού οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ασθένεια Minamata προκλήθηκε από δηλητηρίαση από τον υδράργυρο. Το δικαστήριο διέταξε επίσης τη Chisso να καταβάλει 2,18 εκατομμύρια δολάρια για πρόκληση σοβαρών σωματικών βλαβών στους ενάγοντες.

Στις 16 Οκτωβρίου 2004, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ιαπωνίας διέταξε την κυβέρνηση να καταβάλει 71,5 εκατομμύρια γιεν (703.000 δολαρίων) σε αποζημίωση στα θύματα της νόσου Minamata. Ο υπουργός περιβάλλοντος πίεσε, ώστε να ολοκληρωθεί το δικαστήριο. 22 χρόνια αργότερα, οι ενάγοντες πέτυχαν το στόχο τους, να ενοχοποιηθούν οι υπεύθυνοι της χειρότερης περίπτωσης βιομηχανικής ρύπανσης της Ιαπωνίας δίνοντας αμοιβή για την αμέλειά τους.

Το 2010, η Chisso κλήθηκε να καταβάλει ακόμα 2,1 εκατομμύρια γιεν και μηνιαία ιατροφαρμακευτικά επιδόματα σε εκείνους που δεν είχαν αρχικά πιστοποιηθεί από την κυβέρνηση ότι πληρούν τις προϋποθέσεις. Περισσότεροι από 50.000 άνθρωποι υπέβαλαν αίτηση για αυτή την αποζημίωση, δείχνοντας πως πέντε δεκαετίες αργότερα, οι συνέπειες αυτής της καταστροφής εξακολουθούν να είναι αισθητές, ανυπολόγιστες και μη αναστρέψιμες, τόσο στους ασθενείς όσο και στο φυσικό περιβάλλον.

Τον Οκτώβριο του 2013, υπεγράφη η «Σύμβαση της Minamata», μια διεθνή συνθήκη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, η οποία έχει ως σκοπό να προστατέψει το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία από εκπομπές και διαρροή υδραργύρου που έχουν σχέση με την ανθρώπινη δραστηριότητα καθώς και να αποτρέψει την επανάληψη μιας παρόμοιας τραγωδίας σαν αυτή που συνέβη στην ιαπωνική πόλη. Μέχρι σήμερα η Συνθήκη έχει υπογραφεί από 128 χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα.

Πηγές:

1. Αμερικανικό Πανεπιστήμιο, Η Σχολή Διεθνών Υπηρεσιών. Minamata καταστροφή.
2. Κιότο Ειδήσεις. Μη αναγνωρισμένοι ασθενείς με ασθένεια Minamata να μηνύσουν κυβέρνηση. Ιαπωνία Σήμερα, 17 Οκτωβρίου 2004.
3. Mizoguchi, Κ. Δικαστήριο αποδίδει αποζημίωση στα θύματα δηλητηρίασης από την Ιαπωνία. Η Βοστώνη Σφαίρα, 16 Οκτωβρίου 2004.
4. Olson, DA (2002). Ερμής. eMedicine.
5. Tanaka, F. Αμέλεια σαφής στην υπόθεση Minamata. Το Ημερήσιο Yomiuri.
6. Οι χρόνοι της Ιαπωνίας. Το σύμφωνο του υδραργύρου υπολείπεται των Minamata (2012)

*Η Άννα Μ. Μελισσάρη είναι υγιεινολόγος-επόπτρια δημόσιας υγείας, με MSc. στη Διαχείριση Περιβαλλοντικών Θεμάτων με Επιπτώσεις στην Υγεία.

πηγή: guernicaeu.wordpress.com