Η Sarah διάβαζε στην εγγονή της Hannah ιστορίες από την Τορά, το Νόμο του Μωυσή. Εκείνο το απόγευμα ξεφυλλίζοντας το Δευτερονόμιο της διηγήθηκε μια από τις ιστορίες του σαν παραμύθι. Τον καιρό εκείνο, οι Εβραίοι βρίσκονταν πέραν του Ιορδάνη και ετοιμάζονταν να κατακτήσουν τη Χαναάν (Δευτ. 3,23-29). Τότε ο Προφήτης Μωυσής, τον οποίο ο Κύριος γνώρισε πρόσωπο προς πρόσωπο (Δευτ. 34,10), ζήτησε από τον Θεό τη Χάρη, λίγο πριν το τέλος της ζωής του, ήταν εκατόν είκοσι ετών (Δευτ. 34,7) να πατήσει στη Γη της Επαγγελίας. Μάταια. Ο Θεός αρνήθηκε και του είπε: «Ανέβα στο βουνό Νεβώ που είναι στη γη Μωάβ αντίκρυ απ’ την Ιεριχώ και να κοιτάξεις τη Γη Χαναάν και να πεθάνεις στο βουνό που ανεβαίνεις, όπως πέθανε ο αδελφός σου Ααρών στο βουνό Ωρ επειδή και οι δυο απειθήσατε με μένα στα νερά Μεριβά στην έρημο. Δεν με αγιάσατε γι’ αυτό θα δεις απέναντι τη γη, εκεί όμως δεν θα μπεις, στη γη που εγώ δίνω στους γιους Ισραήλ» (Δευτ. 32,48-52).

Ο Μωυσής αφού έδωσε για δεύτερη φορά το Νόμο και τον Δεκάλογο (Δευτ. 5,6-22), είπε:

«Άκουσον Ισραήλ. Κύριος ο Θεός ημών, ο Κύριος (είναι) ένας. Και θ’ αγαπάς τον Κύριο τον Θεό σου με όλη την καρδιά σου και με όλη την ψυχή σου και με όλη τη δύναμή σου… και θα γράψεις αυτούς τους λόγους επί των παραστάδων της οικίας σου και επί των πυλών σου» (Δευτερονόμιο 6,4-9).

Η γιαγιά Sarah αφού τελείωσε την ιστορία έδωσε το Shema Yisrael στην Hannah ως mitzvah (θρησκευτική εντολή) για απαγγελία δυο φορές την ημέρα, το πρωί και την εσπέρα λέγοντας:

Αυτή θα είναι η προσευχή σου και η δύναμή σου για όλη σου τη ζωή.

(Για την προσευχή Shema (Σιεμά =άκουσον) στην πλήρη τριμερή μορφή της (Δευτ. 6,4-9.-11,13-21, Αριθμ. 15,37-41) που αποτελεί την ομολογία του ιουδαϊκού μονοθεϊσμού και διαβάζεται κατά την εωθινή και την εσπερινή ακολουθία, βλέπε: Αθανασίου Χαστούπη, Το Ιουδαϊκόν Προσευχητάριον, σελ.6-9, Εν Ιεροσολύμοις 1979).

Τρεις μήνες και πλέον μετά την αποφράδα ημέρα της 7ης Οκτωβρίου 2023 -από την «Επιχείρηση πλημμύρα του Αλ – Άκσα» της Χαμάς, κοντά στο κιμπούτς Ρέιμ, 5 χιλιόμετρα βόρεια του Τείχους της Γάζας- η Hannah με 75 χρόνια ιστορία στην πλάτη σκεφτόταν περίλυπη τα παρελθόντα, τα παρόντα και τα μέλλοντα.

Κοιτάζοντας στον καθρέφτη τις ρυτίδες και τ’ άσπρα μαλλιά της κατάλαβε για πολλοστή φορά ότι η Τραγωδία αυτής της Γης δεν είχε πέρας και κάθαρση. Θυμήθηκε τους Τραγικούς και τους Προφήτες, ταξίδεψε στο παρελθόν με τις αναμνήσεις της παιδικής και εφηβικής ηλικίας για να ξετυλίξει το κουβάρι της Ιστορίας.

Νεογέννητη το 1948, όπως το Ισραήλ, ήρθε από την Λιθουανία με τους γονείς της στην Ιερουσαλήμ, την πόλη της ειρήνης για μια νέα ζωή στη Γη της Επαγγελίας. Στη θύρα του σπιτιού δέσποζε η Ασκεναζική Μεζουζά (λευκή μαρμάρινη στήλη εντός της οποίας υπήρχε τυλιγμένο το Shema) με το εβραϊκό μονόγραμμα (Σιν). Με τη βαριά κληρονομιά της Sho’ah(καταστροφή), του Ολοκαυτώματος όπως έγινε παγκόσμια γνωστό, επέστρεψαν στην Πόλη του Δαβίδ μετά από αιώνες. Επιτέλους είχαν Γη και Ελευθερία. Εδώ, η Hannah μίλησε για πρώτη φορά τη μητρική γλώσσα και άκουσε τις πρώτες ιστορίες από την Torah (Πεντάτευχο) και την TaNaKh (Εβραϊκή Βίβλο).

Στο χωματόδρομο της γειτονιάς γνώρισε την παιδική της φίλη Habeeba, την αγαπημένη Παλαιστίνια που έμελλε να γίνει το alter ego της. Στη γη της Παλαιστίνης η Hannah και η Habeeba μεγάλωναν με τα ίδια όνειρα και την προσδοκία για ειρηνική ζωή. Αντίθετα από τις βουλές του Ελ (Θεού), του Ελωχείμ (εβραϊκά) και του Αλλάχ (αραβικά) για έναν κόσμο ειρήνης, οι ευχές και οι προσευχές τους δεν εισακούστηκαν.

Στη Γη που ρίζωσαν αντί για «γάλα και μέλι» έρεε «αίμα και θάνατος» και το ερώτημα της Θεοδικίας παρέμενε αναπάντητο.

Οι δύο φίλες δεν απελπίστηκαν και συνέχιζαν τις προσευχές μέχρι ν’ ακουστούν στο Θεό.

Από τη μια, η επίκληση της Μοναδικότητας του Αλλάχ και του Προφήτη:

«La ilaha illa ’llah

Muhammadu rasulu ’llah»

«Δεν υπάρχει έτερος Θεός πλην του Θεού

Ο Μωάμεθ (είναι) ο απόστολος του Θεού»

(Κείμενο και μετάφραση βλέπε, Αναστασίου Γιαννουλάτου, Επισκόπου Ανδρούσης, Καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών, Ισλάμ, Θρησκειολογική επισκόπησις, σελ.174, Αθήνα 1975).

Από την άλλη το Shema Yisrael (Άκουσον Ισραήλ)

«Adonai Eloheinu Adonai Ehad»

«Ο Κύριος είναι ο Θεός μας, ο Κύριος είναι Ένας» (Δευτερονόμιο 6,4)

(Στο κείμενο αναγράφεται «Ο YHWH (ΓΙΑΧΒΕ) είναι ο Θεός μας, ο YHWH είναι Ένας». Σημειώνεται ότι στον προφορικό λόγο, το ιερό τετραγράμματο YHWH εκφωνείται ADONAI, από

σεβασμό στην ιερότητα του ονόματος του Θεού.)

Για την Hannah, το ShemaYisrael ήταν η φωνή της καρδιάς της, η φωνή της γιαγιάς της. Η μικρή Εβραία με τις μακριές πλεξούδες και τα ολόμαυρα αμυγδαλωτά μάτια μεγάλωσε και ενηλικιώθηκε μαζί με το Ισραήλ ζώντας όλες τις δυσκολίες της εφηβείας. Η νεότητά της σφραγίστηκε ανεξίτηλα από τρία συμβάντα καθοριστικής σημασίας που διαμόρφωσαν την ιδεολογικοπολιτική της ταυτότητα.

1.Τη Δίκη του Άϊνχαμ στην Ιερουσαλήμ (1961) και τον απαγχονισμό του (1962).

2.Τον Τρίτο Αραβοϊσραηλινό πόλεμο των έξι ημερών (5/6-10/6/ 1967) τότε που δεκαεννιάχρονη φοιτήτρια γνώρισε την ποίηση του Εβραιο-αυστριακού Erich Fried (1921-1988) και διάβασε το ποίημα Hore, Israel ( Άκουσον, Ισραήλ) στη συλλογή «Anfechtungen» (1967).

Από τότε το Hore, Israel ως άλλο Shema Yisrael μπήκε στο προσευχητάρι της.

3.Την ένταξη και συμμετοχή της στην επαναστατική αντισιωνιστική Σοσιαλιστική Οργάνωση του Ισραήλ Matzpen (Πυξίδα) με το ομώνυμο δίγλωσσο περιοδικό (εβραϊκά-αραβικά), την δεκαετία 1967-1972.

Τη δεκαετία του 1960 η Hannah είχε πολιτικά ωριμάσει αλλά το Ισραήλ φαινόταν καθηλωμένο στην εφηβεία και τον Σιωνισμό.

Το 1975, 27 ετών, καθηγήτρια Ιστορίας έκλαψε για το θάνατο της αγαπημένης HannahArendt (1906 -1975), θυμήθηκε και ξαναδιάβασε τα βιβλία της. Την εποχή αυτή ερευνούσε και μελετούσε τη διαμόρφωση και εξέλιξη του Σιωνισμού την περίοδο 1900-1960 για τη διδακτορική διατριβή της στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ. Η διατριβή αυτή εκτός από το ιστορικό και πολιτικό ενδιαφέρον, αποτελούσε για την Hannah φόρο τιμής στον Χασιδικό Ιουδαϊσμό (Hasidim/Ευσεβείς) και τους Ασκενάζι, το οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο είχε ενηλικιωθεί. (Για το σύγχρονο Ιουδαϊσμό, βλέπε Στέφανος Ροζάνης (επιμ.), Αθήνα 1995).

Το σχετικό έργο του MartinBuber (1878-1965) αποτέλεσε τομή για την πολιτική σκέψη και δράση της.

Η Δίκη του Άϊνχαμ μέσα από το ρεπορτάζ και την αφήγηση της Arendt (Χάννα Άρεντ, Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ, Έκθεση για την κοινοτοπία του κακού, μετάφραση Βασίλης Τομανάς, Θεσσαλονίκη, 2009) φανέρωνε καθαρά μπροστά στα μάτια της την «κοινοτοπία του κακού», τη ρηχότητα και την εξάπλωση του κακού στην ιστορία.

Ωστόσο, παρέμενε στεναχωρημένη γιατί δεν είχε την χαρά να διαβάσει το βιβλίο της Arendt στη μητρική της γλώσσα. Το βιβλίο μεταφράστηκε στα εβραϊκά το 2000, σχεδόν σαράντα χρόνια μετά την πρώτη έκδοση. Ήταν άραγε η «αντισιωνίστρια» Arendt τόσο επικίνδυνη για το κράτος του Ισραήλ, διερωτήθηκε με απορία η Hannah. Από τότε το πρόβλημα του Σιωνισμού τέθηκε ως το μείζον πολιτικό πρόβλημα στη σκέψη και τη δράση της.

Εξάλλου, ο απόηχος του διαλόγου GershomScholem και HannahArendt (βλέπε, Δυο επιστολές για τη ρηχότητα του κακού, εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις Παναγιώτης Τσιάμουρας, εκδ. Άγρα, Αθήνα 2017) στο σχετικό ζήτημα επηρέασε την μετέπειτα πορεία της Hannah.

Με το θάνατο του εικοσάχρονου γιου της Habeeba και το θρήνο της στην πρώτη Παλαιστινιακή Iντιφάντα (1988) κατάλαβε το νόημα της αγάπης και του αγώνα, όχι μόνο για το δικό της λαό αλλά για τον κάθε άνθρωπο και λαό που αγωνίζεται για Γη και Ελευθερία.

Τότε, θυμήθηκε το AhabatIsrael (Aχαμπάτ Ισραέλ- «η αγάπη για τον εβραϊκό λαό») που επικαλέστηκε ο Scholem στο δριμύ κατηγορώ του έναντι της αριστερής και άκαρδης Arendt. (βλέπε, Δύο επιστολές, σελ.26 και την απάντηση της Arendt σελ.45-49). Ωστόσο, από το 1967 έως σήμερα φαίνεται να επαληθεύεται η απάντηση της Hannah Arendt για τη ρηχότητα του κακού που εξαπλώνεται στο Ισραήλ. Η Hannah κοιτάζοντας με τρόμο τον θάνατο χιλιάδων αθώων παιδιών στην μαρτυρική Γάζα (2023) ξαναδιάβασε τον επίκαιρο επίλογο της επιστολής της (24 Ιουλίου 1963).

«Σήμερα είμαι της άποψης πως το κακό δεν είναι ποτέ “ριζικό”, αλλά μονάχα ακραίο, και ότι δεν έχει ούτε βαθύτητα ούτε κάποια δαιμονική διάσταση. Το κακό δύναται να κατακυριεύει τα πάντα και να σαρώνει τον κόσμο ολόκληρο, ακριβώς γιατί διασπείρεται σαν μύκητας. Το κακό “προκαλεί τη σκέψη”, όπως είπα, γιατί η σκέψη προσπαθεί να αγγίξει το βάθος,να φτάσει στις ρίζες του και, από τη στιγμή που καταπιάνεται με το κακό, απογοητεύεται, το εγχείρημα αποβαίνει μάταιο, γιατί δεν βρίσκει τίποτε, γιατί δεν υπάρχει τίποτε να βρει. Εδώ έγκειται η “ρηχότητά” του. Μόνο το καλό έχει βαθύτητα και μόνο το αγαθό μπορεί να είναι ριζικό.» (σελ. 60-61)

Η Hannah από τα φοιτητικά της χρόνια συναντούσε μπροστά της το πρόβλημα του ποικιλόμορφου σιωνισμού και αντισιωνισμού που επιδείνωνε τις σχέσεις εβραίων και παλαιστινίων. Το όραμά της, για μια σοσιαλιστική ομοσπονδία Εβραίων και Αράβων ολόκληρης της Μέσης Ανατολής, την οδήγησε στη διεθνιστική Σοσιαλιστική Οργάνωση Matzpen (Πυξίδα), με το ομώνυμο περιοδικό. Οι πρώτοι αγώνες της συνδέθηκαν με το σύνθημα «Κάτω η Κατοχή» που δημοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος του περιοδικού (βλέπε Αρχεία Matzpen στο Matzpen.org) υποστηρίζοντας το δικαίωμα και καθήκον κάθε κατακτημένου και υποταγμένου λαού να αντιστέκεται και να αγωνίζεται για την ελευθερία του.

Την ίδια εποχή,τη δεκαετία του 1960, η νιόπαντρη έγκυος Habeeba έμεινε «στήλη άλατος» όταν αντίκρισε κατεστραμμένο και καμένο τον πατρικό ελαιώνα από τους εποίκους και τον ισραηλινό στρατό. Σε ποιο κόσμο και ποια γη θα έφερνε το παιδί που θα γεννούσε; Η ένταξή της στο DFLP, που ιδρύθηκε το 1968, ήταν μια συνειδητή πολιτική επιλογή για μια ελεύθερη και σοσιαλιστική Παλαιστίνη, για μια διεθνιστική Αραβοϊσραηλινή κοινωνία ενάντια στην εξάρτηση και την υποτέλεια. (Για το Δημοκρατικό Μέτωπο Απελευθέρωσης της Παλαιστίνης (DFLP), τις θέσεις του και την πάλη στο εσωτερικό του παλαιστινιακού κινήματος, βλέπε, συνέντευξη με τον Αλί Φαϊσάλ, μέλος του Π.Γ. – Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης, τεύχος 70, 2004).

Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η σχέση της Hannah με το αριστερό (μαρξιστικό – λενινιστικό) DFLP (Δημοκρατικό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης), μέλος του οποίου ήταν η Habeeba.

Εξαρχής, οι δύο φίλες θεωρούσαν ότι λύση του Παλαιστινιακού ζητήματος μπορεί να υπάρξει μόνο με την κοινή δράση των αριστερών-μαρξιστικών κομμάτων του Ισραήλ, της Παλαιστίνης και του Αραβικού κόσμου καθώς επίσης των αντικαπιταλιστικών-αντιιμπεριαλιστικών κινημάτων της Μέσης Ανατολής, πέραν του σιωνισμού και αντισιωνισμού που αποτελούν δύο όψεις του ίδιου θρησκευτικού φανατισμού-φονταμενταλισμού.

Εξάλλου, θεμελιακό κείμενο για την ανάλυση της αραβο-ισραηλινής σύγκρουσης υπήρξε το «Shalom, Shalom ve ’ein Shalo» (1961) στα εβραϊκά («Ειρήνη, Ειρήνη όταν δεν υπάρχει Ειρήνη»). Για τις αναλύσεις, τις δηλώσεις και τα θεωρητικά κείμενα της οργάνωσης-περιοδικού, βλέπε Arieh Bober (Ed.), The Other Israel. The Radical Case Against Sionism (Doubleday1972).

Η Hannah παρέμεινε στην πρώτη γραμμή του αγώνα και παρακολούθησε με αγωνία την ιδεολογική και οργανωτική διάσπαση του Matzpen, αρχικά με την ίδρυση του Avangard (τροτσκιστικό) και του Ma’ avak (μαοϊκό) το 1970 και στη συνέχεια με την δημιουργία του Matzpen Tel Aviv και του Matzpen Jerusalem (Marxist) το 1972. (Για την ιστορία και την εξέλιξη του Matzpen, βλέπε Lutz Fiedier, Matzpen. A History of Israel Dissidence, Edinburgh University, 2022).

Για την Hannah μέσα στις ιδεολογικές διαμάχες της δεκαετίας του 1970, ενώ το πνεύμα του αντικαπιταλισμού παρέμενε ακαταμάχητο, το πρόβλημα του αντισιωνισμού αναθεωρήθηκε υπό την επίδραση της φιλοσοφίας του MartinBuber (1878-1965) δια του οποίου εισήλθε στον αριστερό σιωνισμό μέσω του εβραϊκού ανθρωπισμού.

(Ενδεικτικά βλέπε,τα περιοδικά του Μ. Βuber, Die Welt, Der jude και το δοκίμιο «Αυτός και Εμείς» (1910) στο οποίο διακρίνεται σαφώς ο σιωνισμός του Herzl και του Buber.)

Στο πλαίσιο αυτό η μετατόπισή της από την αντισιωνιστική αριστερά (Matzpen) στη σιωνιστική αριστερά συμπίπτει με την μελέτη του σχετικού έργου του Martin Buber για το κίνημα BritShalom(Σύμφωνο Ειρήνης) και τις θέσεις του κόμματοςIchud (Ενότητα), ενός διεθνιστικού σιωνιστικού κόμματος που προωθούσε ένα αραβο-εβραικό διεθνικό κράτος σε μια αδιαίρετη Παλαιστίνη, συνιδρυτής του οποίου υπήρξε ο Martin Buber.

Εξαιτίας της περιορισμένης και φθίνουσας επιρροής και επίδρασης του πολυδιασπασμένου Matzpen στην εβραϊκή και αραβική κοινωνία του Ισραήλ, τη δεκαετία 1980-1990, η Hannah προτίμησε την συμμετοχή της στην ευρύτερη σιωνιστική αριστερά,αρχικά με το Κίνημα Ειρήνης και στη συνέχεια με την κριτική υποστήριξη του αριστερού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος Meretz (Σθένος) για μια δίκαιη και βιώσιμη λύση του παλαιστινιακού, στην κατεύθυνση των δυο κρατών στα σύνορα προ του 1967, με βάση τις αποφάσεις του ΟΗΕ για το Παλαιστινιακό. (1948, 1967, 1969, 1979, 1980, 1982, 2002, 2012, 2016).

Ωστόσο, η Habeeba με την πίκρα στο στόμα και το παράπονο στα χείλη θύμισε στην Hannah ότι οι δεκάδες εκατοντάδες αποφάσεις και τα ψηφίσματα της Γ.Σ. και του Σ.Α. του ΟΗΕ έμεναν ανεφάρμοστα στα χαρτιά και έγιναν κουρελόχαρτα από την κυρίαρχη σιωνιστική πολιτική. Ενδεικτικά, αναφέρθηκε στο ψήφισμα 194 (11/12/1948) σχετικά με το δικαίωμα επιστροφής και αποζημίωσης των Παλαιστινίων προσφύγων στα κατεχόμενα. Για το ζήτημα αυτό που αποτελεί την κόκκινη γραμμή για κάθε μελλοντική ειρηνευτική συμφωνία, παρέθεσε την άποψη του διάσημου ισραηλινού λογοτέχνη AmosOz (1939-2018):

«Αλλά πιο επείγον από το θέμα των συνόρων, πιο επείγον από το θέμα των αμφισβητούμενων ιερών τόπων, πιο επείγον από καθετί άλλο είναι το θέμα της τραγωδίας των Παλαιστινίων προσφύγων του 1948. Αυτοί οι άνθρωποι έχασαν τα σπίτια τους και σε ορισμένες περιπτώσεις έχασαν την πατρίδα τους, έχασαν τα πάντα, στη διάρκεια του Πολέμου Ανεξαρτησίας του Ισραήλ το 1948 (σελ. 41)… Αν ήμουν πρωθυπουργός του Ισραήλ, δε θα υπέγραφα καμία συμφωνία ειρήνης που δε θα έλυνε το θέμα των Παλαιστινίων προσφύγων με την επανεγκατάστασή τους στο κράτος της Παλαιστίνης. Γιατί οποιαδήποτε απόφαση που δε διευθετεί το θέμα των προσφύγων αποτελεί ωρολογιακή βόμβα.» (σελ.42). Βλέπε, «Ισραήλ και Παλαιστίνη: Μεταξύ σωστού και σωστού», σελ.29-45 στο «Κατά του φανατισμού», Τρία κείμενα που αντιδρούν στην παγκόσμια ρητορεία, Μετάφραση Ελένη Τσερεζόλε, Αθήνα, 2005.

Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο το γεγονός, είκοσι χρόνια μετά την παραπάνω άποψη του Άμος Οζ(2002), ότι στην τελευταία κοινή δήλωση των παλαιστινιακών οργανώσεων γίνεται αναφορά στην αναγκαιότητα επίλυσης του προσφυγικού ζητήματος με βάση το ψήφισμα 194/11-12-1948 για το δικαίωμα επιστροφής και αποζημιώσεων για τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες.

(Βλέπε, «Κοινή Ανακοίνωση των οργανώσεων της Παλαιστινιακής Αντίστασης»

(Hamas, PFLP, PIJ, DFLP PFLP-GC ) – Βηρυτός 28/12 2023 

Κοινή δήλωση που εξέδωσαν στη Βηρυτό στις 28/12/2023, το Ισλαμικό Κίνημα Αντίστασης (Χαμάς), το Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PFLP), το Παλαιστινιακό Κίνημα Ισλαμικής Τζιχάντ (PIJ), το Δημοκρατικό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (DFLP), το Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης – Γενική Διοίκηση Βηρυτός.

«Με κάθε υπερηφάνεια και τιμή, οι παρευρισκόμενοι επαίνεσαν την ηρωική σταθερότητα του λαού μας στα κατεχόμενα εδάφη, ιδιαίτερα τη θρυλική σταθερότητα του λαού μας στη Λωρίδα της Γάζας, όπου τα παιδιά, οι γυναίκες και όλοι μας ο λαός μας, με γυμνό στήθος, αντιμετωπίζει τις βάναυσες ενέργειες του “ισραηλινού” εχθρού, ο οποίος στόχευσε καταφύγια εκτοπισμένων, σπίτια, τζαμιά, εκκλησίες, σχολεία, νοσοκομεία και τις γενικές εγκαταστάσεις υποδομής, ως μέρος της εφαρμογής μιας γενοκτονίας και καμένης- επίγεια πολιτική ενάντια στον ακλόνητο λαό μας, που ματαίωσε σθεναρά το σχέδιο μαζικών εκτοπισμών στους Άραβες γείτονες, για να αδειάσει την ακλόνητη Λωρίδα των κατοίκων της και να την προσαρτήσει στο κράτος κατοχής και μαζικών δολοφονιών. Αυτό το σχέδιο στοχεύει ξεκάθαρα στον τερματισμό της παλαιστινιακής εθνικής υπόθεσης και την εκκαθάριση των νόμιμων εθνικών δικαιωμάτων του λαού μας, στον καθορισμό της μοίρας, στην ίδρυση του ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους με πρωτεύουσα την Αλ Κουντς και στη διασφάλιση του δικαιώματος επιστροφής για τους πρόσφυγες του λαού μας. στα σπίτια και τις περιουσίες τους, σύμφωνα με το ψήφισμα 194, σε αντίθεση με την προσάρτηση εδαφών που κατέλαβαν στον επιθετικό πόλεμο του 1967 και την ίδρυση του “μεγάλου Ισραήλ” σε βάρος του εθνικού μας σχεδίου, της ταυτότητας του λαού μας και του δικαιώματός του στην κυριαρχία στη γη τους και στην ίδρυση του ανεξάρτητου κράτους τους με πρωτεύουσα την Αλ Κουντς».

Η Hannah κάνοντας αναδρομή στο παρελθόν θυμήθηκε ότι στα τριάντα της ήταν πλέον συνειδητοποιημένη και ενεργή ακτιβίστρια στο κίνημα «Ειρήνη Τώρα» (Σαλόμ Αχσάβ) που ιδρύθηκε το 1978 από αγωνιστές και διανοούμενους μεταξύ των οποίων και ο συγγραφέας Άμος Όζ. Με τη συμμετοχή της στοPeaceNow γνώρισε καλύτερα το λογοτεχνικό και πολιτικό έργο του μεγάλου Ισραηλινού συγγραφέα. (Για το ειρηνιστικό κίνημα Σαλόμ Αχσάβ, βλέπε Άμος Όζ, Το Ισραήλ, η Παλαιστίνη και η Ειρήνη, Δοκίμια, Μετάφραση Τόνια Κοβαλένκο σελ. 126-140, Αθήνα 1997).

Από τότε (1978) έως το θάνατο του Άμος Όζ (2018) τα πολιτικά του δοκίμια «Κατά του φανατισμού» (2002) και «Αγαπητοί ζηλωτές» (2017) συντρόφευαν τους αγώνες της και αντλούσε ελπίδα και δύναμη. Ποτέ δεν θα ξεχάσει ότι το Σαλόμ Αχσάβ ήταν η πρώτη Ισραηλινή οργάνωση που συναντήθηκε με τον Γιάσερ Αραφάτ και την PLO.

Ωστόσο, είχε ζήσει όλες τις διαψεύσεις των ειρηνευτικών λύσεων. Κάθε διάψευση κι ένα καρφί στο Παλαιστινιακό και στην καρδιά της: Συμφωνίες Καμπ Ντέιβιντ (1978/2000), Διάσκεψη Μαδρίτης (1991), Συμφωνίες Όσλο (1993), Μνημόνιο Σαρμ ελ Σέιχ(1999), Σύνοδος Κορυφής Τάμπα (2001), Αραβική Πρωτοβουλία Ειρήνης (Σαουδική Πρωτοβουλία, 2002), Συμφωνία της Γενεύης (2003), Σύνοδος Κορυφής Βηρυτού (2007/2017)…

Στην ωριμότητα του βίου, παρά τις απανωτές απογοητεύσεις στήριξε το Meretzαπό την ίδρυσή του (1992) για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, την ισότητα των φύλων, την οικολογία και τους αγώνες του για την ειρηνική συνύπαρξη ισραηλινών και παλαιστινίων με τη δημιουργία δύο ανεξάρτητων κρατών στο πλαίσιο της Συμφωνίας της Γενεύης(12/10/2003).

Το Υστερόγραφο στις «Συμφωνίες της Γενεύης» του Άμος Οζ τον Δεκέμβριο του 2003 έδειχνε το πνεύμα του ειρηνικού συμβιβασμού αλλά και την απροθυμία του Ισραήλ (Σαρόν), της Χαμάς και της ισλαμικής Τζιχάντ για ένα διαφορετικό τοπίο. (βλέπε Άμος Οζ, Κατά του Φανατισμού, σελ.46-47, Αθήνα 2005).

Η πείρα της ζωής έδειξε ότι το πρόβλημα του Ισραήλ ήταν μάλλον η ρηχότητα του εθνικιστικού σιωνισμού και η σκληροπυρηνική θεωρία του «σιδηρού τείχους» που την δεκαετία 1967-1977 κέρδισε έδαφος. Αντίθετα φάνηκε ότι το κίνημα BritShalom (Σύμφωνο Ειρήνης) που ήταν διατεθειμένο να εξετάσει τις ιδέες ενός πολυφυλετικού και υπερεθνικού κράτους, μιας Ισραηλινο-Παλαιστινιακής Συνομοσπονδίας δεν κατόρθωσε ποτέ να πείσει ούτε τους Ισραηλινούς ούτε τους Άραβες. (βλέπε Άμος Όζ, Το Ισραήλ και η Παλαιστίνη, Από την Ιερουσαλήμ στο Κάιρο,σ . 73-76).

Όσον αφορά την τρίτη μετριοπαθή στάση, τη «ρεαλιστική προσέγγιση» που είναι η θέση των ιδρυτικών μελών της σιωνιστικής σοσιαλιστικής δημοκρατίας και εκφράζεται από τα κόμματα της σιωνιστικής αριστεράς (Εργατικό Κόμμα, Meretz) φαίνεται ότι εξανεμίζεται μπροστά στην άνοδο του εθνικιστικού και θρησκευτικού φονταμενταλισμού στο Ισραήλ.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η στρατηγική ήττα της σιωνιστικής αριστεράς στις Ισραηλινές εκλογές (1/11/2022) όπου το Εργατικό κόμμα διασώθηκε με 4 έδρες, ενώ το Meretz με ποσοστό 3,16% έγινε εξωκοινοβουλευτικό και αποχαιρετούσε την Κνεσέτ.

Άραγε, πρόκειται για ήττα της σιωνιστικής αριστεράς ή του Σιωνισμού; Η Hannah είδε καθαρά ότι το πρόβλημα ήταν ο Σιωνισμός και θυμήθηκε τις σχετικές αναλύσεις του Matzpen. Το άρθρο του Shaul Magid, A new history of Matzpen and the anti Zionist left in Israel, Tablet Magazine,18/5/2021 έδινε τις απαντήσεις και δικαίωνε μάλλον τις νεανικές πολιτικές επιλογές της.

Ο κύκλος έκλεισε. Το Πνεύμα της Εξέγερσης και του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα επέστρεψε στη Γάζα, στην Πατρίδα του. Η Ηannah ήταν παρούσα. Οι αναλύσεις του Matzpen μετά από εξήντα χρόνια παρέμεναν επίκαιρες. Η Πυξίδα έδειχνε την σωστή κατεύθυνση για Ισραηλινούς και Παλαιστίνιους.

Τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Αντίθετα. η Χαμάς πυροδότησε την ήδη εκρηκτική κατάσταση που διαμορφώθηκε μετά τις Ισραηλινές εκλογές. Το πρώτο αλλά μειοψηφικό Λικούντ του Μπένζαμιν Νετανιάχου με 32 έδρες (στις 120 έδρες της Κνεσέτ) σχημάτισε κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (76 έδρες) με τη στήριξη της εθνικοθρησκευτικής δεξιάς. Μια συμμαχία κομμάτων όπως ο Θρησκευτικός Σιωνισμός (7 έδρες) με ηγέτη τον Μπενζαλέλ Σμότριχ, νυν υπουργό οικονομικών, ο Ενωμένος Ιουδαϊσμός της Τορά (7 έδρες) και το Υπερορθόδοξο κόμμα Shas (11 έδρες) με ηγέτη τον Αριέ Ντερί, υπουργό με ποινικό μητρώο διαμόρφωσε ένα κλίμα έντασης και εποικιστικής πολιτικής, ενώ το δικαστικό σκάνδαλο επισκίασε την οικονομική διαφθορά… Η σταγόνα της Χαμάς ξεχείλισε το ποτάμι του φανατισμού.

(Για την εθνικοθρησκευτική Δεξιά στο Ισραήλ και την εξέλιξη των γεγονότων στην Γάζα, βλέπε την σχετική αρθρογραφία του Δρ. Γαβριήλ Χαρίτου στην ιστοσελίδα Huffington Post)

Η Hannah για την κατανόηση των γεγονότων παρακολουθούσε καθημερινά την Haaretzκαι διάβαζε ανελλιπώς τον GideonLevy, φίλο από τα παλιά. H κριτική και μαχητική δημοσιογραφία του Γεδεών Λεβί που κατηγορήθηκε ως «ένας από τους προπαγανδιστές της Χαμάς» έδειχνε καθαρά την εξέλιξη των γεγονότων. (Bλέπε, ενδεικτική αρθρογραφία GideonLevy στην ηλεκτρονική αγγλόφωνη έκδοση της Haaretz).

Εξάλλου, μετά τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου ο Γκιντεόν Λεβί συνειδητοποίησε ότι ο Σιωνισμός και η Κατοχή είναι το μεγαλύτερο δράμα του Παλαιστινιακού. (βλέπε Κώστας Μανιάτης «Γκίντεον Λεβί, Ο Ισραηλινός δημοσιογράφος που θεωρείται εχθρός της πατρίδας του» News 24/7, Magazine, 14-10-2023).

Παράλληλα, ενδιαφέρον για την σφαγή στη Γάζα είναι η διάκριση της Χαμάς από τους κατοίκους της Γάζας και γι’ αυτό το λόγο υποστηρίζεται ότι «Δεν πρέπει να αφήσουμε το Ισραήλ να γίνει Χαμάς’» (βλέπε αρθρογραφία Γκίντεον Λεβί, «Ο πόλεμος στη Γάζα πρέπει να σταματήσει αμέσως», ιστοσελίδα in.gr, 20-10-2023).

Στο ζοφερό και δυστοπικό τοπίο της Γάζας και της Δυτικής όχθης η Hannah επισκέφθηκε την αγαπημένη Habeeba για μια βόλτα ειρήνης στο Όρος του Ναού. Εδώ, οι δύο φίλες σκέφτηκαν τα παιδικά χρόνια και τα παραμύθια των γιαγιάδων τους.

Για την Hannah, εδώ, ήταν το Χαρ χαΜπάγιτ ή το Χαρ χαΜόρια, το βουνό που ανέβηκε ο Αβραάμ για να θυσιάσει τον Ισαάκ (Γεν. 22,1-14) ή το Όρος Σιών με το αρχαίο οχυρό των Ιεβουσαίων που παραδόθηκαν στον Δαβίδ (Βασιλειών Β.5,6-9).

Αντίθετα, για την Habeeba ήταν το Χάραμ αλ -άσραφ («Άβατον Ευγενές»). Εδώ ήλθε ο Μουχάμμεντ κατά το Νυχτερινό Περπάτημα (Ταξίδι), Isra, μια νύκτα του 621, από την Μέκκα. «Απ’ το απαράβατο τέμενος ταξίδεψε στο πιο μακρινό Τέμενος της Ιερουσαλήμ» (Σούρα 17,1) στο Al-Aqsa, επάνω στο al Buraq («Αστραπή»), το φτερωτό άλογο που του έδωσε ο άγγελος Γαβριήλ στην Κάαμπα. Το ζώο οδήγησε τον Μουχάμμεντ στην Ιερουσαλήμ στο Όρος Μόρια…

Την αφήγηση του Ιερού Κορανίου (Qur’ an) από την (17) Σούρα ελ-Ισρά (al Isra) «Το Νυκτερινό ταξίδι» άκουγε η Habeeba ζωντανά από την φωνή της γιαγιάς της…

Κάθε Λαός με τους μύθους και την ιστορία του. Οι δύο φίλες εξερχόμενες από τον Μύθο και από το Όρος του Ναού, στη δύση του ηλίου, αγνάντευαν την Ιερουσαλήμ και την AlQuds.

Ο Ορίζοντας άνοιγε πέρα από τον σιωνισμό και τον αντισιωνισμό, μία ανοικτή πρόκληση-πρόσκληση για την Ειρήνη, Shalom και Salam από το ποτάμι (Ιορδάνη) έως την θάλασσα (Μεσόγειο).

Μπροστά τους άπλωνε μία Γη για δύο Λαούς, Ισραηλινούς και Παλαιστίνιους, Εβραίους και Μουσουλμάνους, που ζουν σε μια ελεύθερη και σοσιαλιστική χώρα, χωρίς εθνικές, θρησκευτικές, φυλετικές, σεξιστικές και ταξικές διακρίσεις.

Σε μια κομμουνιστική κοινωνία όπου «λύκοι και άρνες βοσκηθήσονται άμα, και λέων ως βούς φάγεται άχυρα, όφις δε γην ως άρτον, ουκ αδικήσουσιν ουδέ μη λυμανούνται επί τω όρει τω αγίω μου, λέγει Κύριος».

(Ο λύκος και το αρνί θα βόσκουν μαζί και το λιοντάρι θα φάει άχυρο όπως το βόδι και το χώμα (σκόνη) θα είναι η τροφή του φιδιού. Δεν θα βλάψουν ούτε θα καταστρέψουν σε όλο το άγιο βουνό μου, λέγει ο Κύριος).

Η φωνή του προφήτη Ησαΐα (65,25) ακούστηκε στο Ισραήλ…

Την επομένη της Παρασκευής, η Hannah μόνη και έρημη, μπροστά στο Δυτικό τείχος, με δάκρυα στα μάτια, φώναξε δυνατά ένα άλλο ShemaIsrael, το HoreIsrael του ErichFried.

Η φωνή της διαπέρασε και γκρέμισε τα τείχη της Γης Ισραήλ.

ΑΚΟΥΣΟΝ, ΙΣΡΑΗΛ

Όταν μας καταδιώκανε
ήμουν ένας από σας
Πώς όμως νάμαι και τώρα
που γίνατε διώκτες;

Είχατε το μεράκι
να γίνετε σαν τους άλλους λαούς
που σας σφάζανε
Τώρα γίνατε σαν κι αυτούς

Επιβιώσατε από κείνους
που σας φέρθηκαν απάνθρωπα
Μήπως τώρα η απανθρωπιά-τους
επιβιώνει μέσα-σας;

Τους δαρμένους τους διατάξατε:
«Βγάλτε τα παπούτσια σας»
Σαν τον αποδιοπομπαίο τράγο
τους διώξατε στην έρημο

στο μεγάλο τζαμί του θανάτου
σανδάλια- τους ήταν μονάχα η άμμος
αυτοί όμως δεν δέχτηκαν την αμαρτία
που θέλατε να τους φορτώσετε

Τ’ αχνάρι των γυμνών ποδιών
πάνω στη άμμο της ερήμου
θ’ αντέξει πιο πολύ απ’ τα σημάδια
που άφησαν οι βόμβες και τα τάνκς-σας

(Το ποίημα HoreIsrael του ErichFried εμπεριέχεται στην ποιητική συλλογή «Φωνές χωρίς πατρίδα», επιλογή και μετάφραση Δημοσθένης Κούρτοβικ, σελ.46, εκδόσεις «Κάλβος», Αθήνα 1981. Τα ποιήματα αυτής της ανθολογίας (σελίδες 100) επιλέχτηκαν από οκτώ τόμους ποιημάτων που εκδόθηκαν την περίοδο 1966- 1978. Το ποίημα Hore Israel δημοσιεύτηκε στον Τόμο «Anfecthungen» (1967) και γράφτηκε μετά τον Πόλεμο των έξη ημερών για τη βαρβαρότητα και τα εγκλήματα του ισραηλινού στρατού. Η τελευταία στροφή του ποιήματος αποτυπώνει ένα τραγικό γεγονός:

Αιγύπτιοι αιχμάλωτοι τον Ιούνιο του 1967 αναγκάστηκαν υπό την απειλή όπλων από Ισραηλινούς στρατιώτες να βγάλουν τα παπούτσια τους στην καυτή (160° F) άμμο της ερήμου. Η Ισραηλινή προπαγάνδα διέδωσε την ιστορία ότι οι Αιγύπτιοι στρατιώτες τράπηκαν σε φυγή αφήνοντας πίσω τα παπούτσια τους. Η σχετική φωτογραφία με το Hore Israel στα γερμανικά και μετάφραση διασώζεται στο Matzpen.org (βλέπε, φωτ. Matzpen, Israca,15 Μαρτίου1970 με το Sch’mah Israel του Erich Fried.)

Ανδριανή Στράνη