Για μία ακόμη φορά, με αφορμή τη προχθεσινή (3/9/2018) συνέντευξη του υπουργού παιδείας για την αναπροσαρμογή του Λυκείου και του συστήματος ελέγχου της κινητικότητας προς την τριτοβάθμια εκπαίδευση, οι σχολιαστές των εκπαιδευτικών θεμάτων (περίπου οι εννιά στους δέκα συμπολίτες μας δηλαδή…) βρίσκονται πιασμένοι στον ιστό του τέρατος που λέγεται Πανελλαδικές Εξετάσεις. Οι παρακάτω προτάσεις είναι μια απόπειρά μου να βάλω σε μια σειρά κάποιες ξεκάθαρες θέσεις, μιας και μου είναι αδύνατο να παρακολουθήσω μια συζήτηση χωρίς κέντρο, εστία ή προσανατολισμό.

[αφορισμός] Στον Καπιταλισμό η Εκπαίδευση υπάρχει για την παραγωγή όρων παραγωγής εργατικού δυναμικού. Οποιαδήποτε άλλη θεώρηση (περί «μόρφωσης», «παιδείας» ή οποιασδήποτε άλλης τέτοιας αφηρημένης παράστασης) συγχέει αναπόφευκτα την προσωπική διάθεση του καθενός μας, το μεράκι του για τη διερεύνηση του κόσμου, τη θέση του στην παραγωγή, τις προσλαμβάνουσές του ή τα ιδεολογικά του φίλτρα με την μεγάλη εικόνα, συγχέει την ανεκδοτολογία με τη συγκεκριμένη περιγραφή.

[σημείο] Παρά τον παραπάνω αφορισμό, η κριτική μας προς την Εκπαίδευση του Καπιταλισμού δεν γίνεται με τα δικά της κριτήρια, αλλά ωσάν αυτή η Εκπαίδευση να μπορούσε να πραγματοποιήσει τους στόχους που υπαγορεύονται από τα δικά μας. Η όποια συζήτηση, λοιπόν, από τη δική μας πλευρά για τη σχολική ζωή, το περιεχόμενο σπουδών, την οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος κλπ, γίνεται υπό το πρίσμα της καλλιέργειας του ανθρώπου για/με τους άλλους ανθρώπους, του ανθρώπου κυρίαρχου των όρων παραγωγής της κοινωνικής ζωής, του ανθρώπου με βαθιά γνώση του φυσικού περιβάλλοντος και σεβασμό απέναντί του.

[σημείο] Σύμφωνα με το παραπάνω σημείο, είμαστε από θέση αρχής αντίθετοι σε κάθε αναπροσαρμογή του προγράμματος σπουδών στα πλαίσια των αναγκών του υπάρχοντος, που αναπόφευκτα προσβάλλει είτε τη συνολικότητα της μόρφωσης είτε την πρόσβαση του συνόλου των παιδιών σ’αυτή. Οι τωρινές εξαγγελίες του υπουργείου είναι ένα πρόγραμμα επίθεσης σ’αυτό που εμάς μας αρέσει να λέμε «ολόπλευρη» γνώση, αλλά ταυτόχρονα κι ένα πρόγραμμα διαστροφής του ίδιου του περιεχομένου της λεγόμενης «γενικής παιδείας».

[αφορισμός] Η ιστορική συγκυρία έδωσε σε τούτη τη συγκυβέρνηση τη δυνατότητα να παρουσιάζει κάθε νέα επίθεση σαν προοδευτική μεταρρύθμιση, να ντύνει κάθε νέο βήμα προς τα κάτω με μια αόριστη αύρα ικανοποίησης των αιτημάτων της προοδευτικής μερίδας της εκπαιδευτικής κοινότητας.

[στοιχείο] Ο υπουργός, εξειδικεύοντας τη λογική που ο ίδιος ο πρωθυπουργός είχε παρουσιάσει πέρυσι στη ΔΕΘ, μας εξήγησε ότι προκειμένου να χτυπηθεί το τεράστιο σύστημα φυσικής, διανοητικής και οικονομικής εξάντλησης των μαθητών/ριων, είναι ανάγκη να περιοριστεί το πρόγραμμα σπουδών στη διδασκαλία μερικών μόνο αντικειμένων ανά «προσανατολισμό» (ή «δέσμη», με την ορολογία των παλιότερων, για να καταλαβαινόμαστε) διδασκαλία που θα απλώνεται σε περισσότερες διδακτικές ώρες κάθε εβδομάδα, καταπίνοντας τα άλλα αντικείμενα.

“ θέλουμε στη Β’ Λυκείου να ολοκληρώνονται οι εγκύκλιες σπουδές και η Γ’ Λυκείου να αποκτά έναν χαρακτήρα προπαρασκευαστικής τάξης για την εισαγωγή στην Ανώτατη Εκπαίδευση ”

Σα να λέμε, «θα χτυπήσουμε την ανάγκη των φροντιστηρίων μετατρέποντας το ίδιο το Σχολείο σε φροντιστήριο» (κάτι που ήδη κάνουν -και το διαφημίζουν!- πολλά ιδιωτικά σχολεία), θα χτυπήσουμε τη μαθητική εξάντληση μετατρέποντας το Σχολείο σε ενορχηστρωτή αυτής της εξάντλησης.

[αφορισμός] Δεν υπάρχει καμία προοδευτική μεταρρύθμιση κομματιού της Εκπαίδευσης που εφάπτεται στις Πανελλαδικές Εξετάσεις ή καθορίζεται απ’αυτές.

[σημείο] Σύμφωνα με τον παραπάνω αφορισμό, ακόμη κι αν το Σχολείο μετατραπεί ολόκληρο σε «φροντιστήριο», η ανάγκη απόκτησης ενός πλεονεκτήματος στην κούρσα των Πανελλαδικών θα συνεχίσει να οδηγεί τα παιδιά στα φροντιστηριακά εκπαιδευτήρια. Ατράνταχτη απόδειξη γι’αυτό είναι η εμπειρία από τα ιδιωτικά σχολεία, όπου παρά το γεγονός ότι πολλοί γονείς τα επιλέγουν «για να απαλλαγούν από τα φροντιστήρια», καταλήγουν τελικά να πληρώνουν και το σχολείο και επιπλέον εξωτερικό φροντιστήριο. Οι Πανελλαδικές Εξετάσεις είναι μια σκληρά ανταγωνιστική κούρσα στην οποία δεν κερδίζει εκείνος που θα πιάσει το όριο, αλλά εκείνος που θα είναι πιο μπροστά από τον άλλο.

[σημείο] Το νέο σύστημα είναι καταδικασμένο να αποτύχει στο διακηρυγμένο στόχο του (οι γραφειοκράτες της κυβέρνησης μάλλον το ξέρουν ήδη αυτό), έχοντας όμως επιτύχει να απομακρυνθεί ακόμη περισσότερο από την ολόπλευρη μόρφωση, τη μόρφωση για όλους. Η απάντηση του υπουργού σ’αυτό είναι μια απίστευτη σοφιστεία μισών αληθειών και εξευτελισμού της διαλεκτικής σχέσης ποιότητας-ποσότητας:

“ Ενδεχομένως να υπάρχει κάποιο ερώτημα «ωραία, και τι γίνεται με τα μαθήματα γενικής παιδείας;». Κοιτάξτε, ένα από τα μεγάλα λάθη είναι αυτός ο πολύ δραματικός διαχωρισμός ανάμεσα σε γενική παιδεία και κατεύθυνση. Όταν κανείς κάνει έξι ώρες Νεοελληνική Γλώσσα και Γραμματεία, μην αρχίσουμε να λέμε ότι αυτό δεν συμβάλλει στη γενική παιδεία, ή όταν κάνει τα μαθήματα Προσανατολισμού ότι αυτά δεν συμβάλλουν στη γενική παιδεία ”

Ό,τι και να λέει όμως ο υπουργός, η συστηματική διδασκαλία των αντικειμένων που εξαφανίζονται δεν αναπληρώνεται από την εμφάνισή τους ως θέματα συζήτησης στο πλαίσιο άλλων αντικειμένων, ούτε αναδύονται ως εκ θαύματος μέσα από την εξειδίκευση σε περιορισμένα αντικείμενα. Αρκεί να σημειώσουμε την παρατήρηση που ήδη κατέθεσε ο καλός συνάδελφος και σύντροφος Π. Αντωνόπουλος (βιολόγος, εκπρόσωπος κάποτε του συνδικαλιστικού μας ρεύματος των Παρεμβάσεων στην ΟΛΜΕ), ότι οι σκληροί αγώνες των προοδευτικών παιδαγωγών για τη θέση της διδασκαλίας της Εξέλιξης στο ελληνικό σχολείο ακυρώθηκαν με μιας στη χθεσινή συνέντευξη του «αριστερού» μας υπουργού.

[αφορισμός] Οι Πανελλαδικές Εξετάσεις δεν μπορούν να θεωρηθούν κομμάτι καμίας μορφωτικής διαδικασίας. Είναι μια κούρσα, ένα διανοητικό, φυσικό και ψυχολογικό, ταξικό καψόνι που ελέγχει την κινητικότητα προς την τριτοβάθμια Εκπαίδευση.

[επέκταση] Σύμφωνα με τον παραπάνω αφορισμό, εάν τον τραβήξουμε στα άκρα του, από την πλευρά του κατανεμητικού σκοπού των Πανελλαδικών Εξετάσεων δεν θα υπήρχε καμία διαφορά εάν οι υποψήφιοι αντί να εξεταστούν στο αντικείμενο «Νεοελληνική Γλώσσα» εξεταζόταν στο αντικείμενο «Σύγχρονο Πλέξιμο» (ας θυμηθούμε πχ ότι για πολλά χρόνια συνέβαινε οι περισσότεροι άνθρωποι που εισαγόταν στα τμήματα Χημείας να μην έχουν εξεταστεί στο αντικείμενο «Χημεία»). Η μόνη διαφορά φαίνεται στον αφορισμό που ακολουθεί.

[αφορισμός] Η πραγματική σημασία της παρουσίας συγκεκριμένων αντικειμένων στα εξεταζόμενα μαθήματα των Πανελλαδικών εξετάσεων βρίσκεται στην κοινωνική νομιμοποίησή τους καθώς και στην κατασκευή αυτής της νομιμοποίησης. Το αντικείμενο «Πλέξιμο» θα φάνταζε ανάρμοστο ως προαπαιτούμενο για την εισαγωγή στο τμήμα Λογιστικής, όμως για το ίδιο τμήμα κανείς δεν αντιδρά στο αντικείμενο «Βιολογία». Αντίστροφα, η κατασκευή της ανοησίας ότι η γνώση της Νεοελληνικής είναι αδιάσπαστη από τη γνώση στοιχείων της Αττικής Διαλέκτου βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην παρουσία του αντικειμένου «Αρχαία Ελληνικά» στις Πανελλαδικές Εξετάσεις. Εάν κανείς αμφιβάλλει για την κοινωνική νομιμοποίηση που προσδίδουν οι Πανελλαδικές Εξετάσεις σε ένα αντικείμενο, αρκεί να σκεφτεί ότι ο ακροδεξιός οχετός που σήμερα φωνάζει για την αντικατάσταση των Λατινικών από την Κοινωνιολογία («που κάνει τα παιδιά αριστερά») ως εξεταζόμενο μάθημα, δεν είδαμε να βγάζει άχνα τόσα χρόνια που η Κοινωνιολογία διδάσκεται ως μάθημα Γενικής Παιδείας.

[σημείο] Σύμφωνα με τους δύο παραπάνω αφορισμούς, η συζήτηση για το αν το αντικείμενο «Λατινικά» εφοδιάζει αποτελεσματικά ή όχι τους υποψηφίους συγκεκριμένων τμημάτων είναι ολότελα άκυρη (δυστυχώς, όπως φαίνεται κι από το κείμενο που υπογράφει σήμερα η κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ, η παγίδα αυτή έπιασε αρκετούς). Η κατάργηση των Λατινικών δεν έχει να κάνει με μορφωτικά προαπαιτούμενα, μα αποτελεί το παγοθραυστικό του υπουργείου στην εξόρμησή του ενάντια στην ολόπλευρη μόρφωση, η εύκολη παντιέρα που θα σηκώσει ενάντια στα μαθήματα «χωρίς χρησιμότητα». Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό το καλάθι των αχρήστων χωρά τη Βιολογία, τις Τέχνες, την παγκόσμια Ιστορία, τη θεωρητική Χημεία, τα Ανώτερα Μαθηματικά κλπ

[σημείο] Σ’αυτή τη σύγκρουση με την κυρίαρχη πολιτική πρέπει να είμαστε σαφείς: κάθε απομάκρυνση από την «Γενική Παιδεία» καλλιεργεί τη συνείδηση ότι η πληβειακή μάζα χρειάζεται απλά ένα μικρό και «χρήσιμο» κομματάκι της γνώσης, χωρίς να πολυαπασχολείται με τα τρομακτικά και υπέροχα επιτεύγματα της συλλογικής ανθρώπινης διάνοιας (με τα οποία εξάλλου μπορεί να ασχολείται ωραιότατα μια ελίτ). Κάθε εντατικοποίηση και εξειδίκευση στο Σχολείο οδηγεί σε λιγότερη μόρφωση / μόρφωση για λιγότερους. Καμία απελευθερωτική παιδαγωγική προσέγγιση δεν δικαιούται να ξεχνά αυτή την απλή αλήθεια.

Τελειώνοντας αυτή την ας πούμε περίεργη λίστα προτάσεων, σημειώνω πως η ανάγκη για το γράψιμό τους δεν είναι για βραχυπρόθεσμούς συνδικαλιστικούς σκοπούς, έτσι για κάποια αντιπολίτευση (όπως σα να φαντάζομαι ήδη συναδέλφους/ισσες των ΣυνΕΚ να λένε). Οι τωρινές εξαγγελίες του υπουργείου πάνε πολύ πιο πέρα από την «καθιερωμένη» μεταρρύθμιση που κάθε υπουργός Παιδείας φαντασιώνεται. Εντάσσονται απόλυτα στο πλαίσιο υποταγής του Σχολείου στην Αγορά, κι ακόμη χειρότερα στη μετατροπή του ίδιου του Σχολείου σε μια ιδιότυπη Αγορά. Αν χάσουμε αυτό το πλαίσιο από το μυαλό μας, κάθε συζήτηση θα είναι απλά φλυαρία. Κι ο χρόνος για φλυαρίες μας σώθηκε πια.

Λευτέρης Παπαθανάσης, εκπαιδευτικός