Απόσπασμα από το βιβλίο του Εμμανουήλ Γιαροσλάβσκι: Πώς γεννιούνται, ζουν και πεθαίνουν οι θεοί και οι θεές

Η ΑΜΩΜΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗ – Η ΘΕΑ ΜΗΤΕΡΑ

Όταν στην αρχαιότητα οι άνθρωποι ήθελαν να εξυμνήσουν κάποιον, ιδιαίτερα όταν τον κήρυτταν θεό, όταν προσκυνούσαν κανέναν, έψαχναν να του βρουν χαρίσματα πού να τον ξεχωρίζουν απ’ όλους τους άλλους θνητούς. Γι’ αυτό πολύ συχνά αποδίνανε στον ένα ή στον άλλο άνθρωπο θεϊκή καταγωγή. Τον θεοποιούσαν και τον θεωρούσαν θεογέννητο. Πολλές φορές οι βασιλιάδες, για να εξυψωθούν στα μάτια του πλήθους και για να ενισχύσουν την εξουσία τους πάνω στις λαϊκές μάζες, διαβεβαίωναν ότι τάχα είναι θεϊκής καταγωγής ότι γεννήθηκαν με άμωμο σύλληψη. Σχεδόν σ’ όλες τις χώρες βρίσκουμε ένα σωρό τέτοιες αφηγήσεις. Σ’ αυτές τις αφηγήσεις, πότε οι θεοί κατέβαιναν στη γη συζούσαν με γυναίκες πού μέσω αυτωνών ήθελαν να ενσαρκωθούν σαν άνθρωποι πάνω στη γη, πότε καταχτούσαν αυτές τις γυναίκες ακόμα και με τη βία. Συχνά, μπαίνανε μες στο κορμί της γυναίκας την ώρα που κοιμόταν και την γκάστρωναν. Για τον ίδιο σκοπό, μερικές φορές στέλνανε το «άγιο πνεύμα», με μορφή περιστεράς ή εφτάχρωμης αχτίδας φεγγαριού, είτε με τη μορφή ηλιαχτίδων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, για τον ίδιο σκοπό, οι θεοί μεταμορφώνονταν ακόμα και σε ζώα: βόδια, φίδια, ελέφαντες, ρινόκερους κ.λπ. Άλλα το πιο ενδιαφέρον είναι ότι σε τέτοιου είδους καταστάσεις οι γυναίκες κατάφερναν να παραμένουν παρθένες, «άμωμες παρθένες» και γι’ αυτό λατρεύονταν, μα και σήμερα ακόμη λατρεύονται από εκατομμύρια ευκολόπιστους ανθρώπους, αποβλακωμένους από το όπιο της θρησκευτικής απάτης.

Να μερικά από τα πιο χτυπητά παραδείγματα (και ο αριθμός τους θα μπορούσε να είναι πολύ μεγαλύτερος.

1. 1500 χρόνια πριν από τη χριστιανική εποχή,η ιέρεια Ματεμούα, αιγύπτια παρθένα, γέννησε το βασιλιά Αμενχότεπ τον Γ’. Στους τοίχους του ναού του Λούξορ, αυτό το γεγονός απεικονίστηκε στις παρακάτω σκηνές:

α) Ο αγγελιοφόρος θεών Θωτ αναγγέλλει στη μέλλουσα μάνα-παρθένα βασίλισσα ότι σύντομα θα κάνει παιδί.

β) Η άμωμος (υπερφυσική) σύλληψη: ο θεός Νέφτι, (άγιο πνεύμα) μπαίνει κρυφά μες στο κορμί της παρθένας ακουμπώντας στο στόμα το σταυρό, το σημάδι της ζωής^[1].

γ) γέννηση του θεανθρώπου.

δ) Το βρέφος το προσκυνούν θεοί και άνθρωποι, ανάμεσα τους τρεις πρίγκιπες (μάγοι) που του φέρνουν δώρα. Σ’ αυτήν την σκηνή απεικονίζεται και ό σταυρός, σαν εικόνα (σύμβολο) της ζωής (και όχι του θανάτου).

2. Σε έναν άλλον προχριστιανικό αιγυπτιακό ναό (Ντεντέρα), αφιερωμένο στη θεά της γονιμότητας Αθώρ, η αγία αυτή «θεομήτωρ»απεικονίζεται με το «θείο» βρέφος στην αγκαλιά.
3. Η Ίσις, αιγύπτια θεά της ευφορίας γέννησε, σύμφωνα με τη θρησκεία των Αιγυπτίων, με άμωμο σύλληψη, το θεό του ήλιου Ώρο. Μικρά αγάλματα της Ίσιδας (και του Ώρου) ήταν σκορπισμένα, στην αρχαιότητα, σ’ όλα τα παράλια της Μεσογείου θαλάσσης και σ’ ολόκληρη την Ανατολή. Εν μέρει αυτά χρησίμευσαν σαν υπόδειγμα στους χριστιανούς ευαγγελιστές.

Σ’ ένα ναό της Θεάς Ίσιδας ήταν σκαλισμένη η επιγραφή αυτή: «Εγώ είμαι η μάνα του θεού Ώρο και κανένας δε μου σήκωσε το φουστάνι.»

4. Με, την ευκαιρία των ανασκαφών στην Αθήνα, ανάμεσα στα αρχαία ευρήματα που ανακαλύφθηκαν στην Καρχηδόνα, στην Κύπρο, στην Ασσυρία, βρέθηκαν επίσης μορφές μερικών «θεομήτορων»με το μωρό στην αγκαλιά. Πρόκειται για τις «παρθένες»: Αφροδίτη, Ήρα, Ίσταρ–Αστάρτη κ.λπ.. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι «η παρθένα» Ήρα, όπως λένε γι’ αυτήν οι μύθοι, είχε αποχτήσει κάμποσα παιδιά. Η Αθηνά επίσης είχε γίνει κάμποσες φορές μητέρα, παραμένοντας ωστόσο «παρθένα». Παρόλο ότι στους μύθους την Ήρα την είχε βιάσει ο θεός Ήφαιστος και την Αθηνά ο Ποσειδώνας, και οι δυο παρέμειναν «παρθένες».
5. Ο Ρα, ο αιγύπτιος θεός του ήλιου, είχε γεννηθεί από μάνα παρθένα, τη θεά του ουρανού Νουτ, χωρίς τη μεσολάβηση κανενός άντρα.
6. Ο θεός της Φρυγίας Άττιςγεννήθηκε από την παρθένα-μάνα Νάνα, που έμεινε έγκυος όταν έπεσε στο στήθος της ένα κουκούτσι από αμύγδαλο ή από ρόδι.
7. Ο έλληνας θεός του κρασιού Διόνυσοςείναι γιος του Δία και της βασιλοκόρης Σεμέλης. Επειδή πέθανε η μάνα μετά τη σύλληψη, το Διόνυσο τον έβαλε μες στο κορμί του ο Δίας, ράβοντας τον στο μερί του.
8. Ο έλληνας ήρωας Περσεύςγεννήθηκε από την παρθένα Δανάη, και η ιστορία του μοιάζει τόσο πολύ με την ιστορία του Χριστού, ώστε ο μάρτυρας Ιουστίνος -που έζησε στον II αιώνα- εξηγεί το γεγονός αυτό λέγοντας ότι ο διάβολος, ξέροντας ότι ο Χριστός θα ’ρθει σύντομα στη γη, κανόνισε τα πράγματα έτσι ώστε όλα τα θαύματα να γίνουν πριν ακόμα τον ερχομό του Χρίστου.
9. Ο Άδωνης, ο θεός της βλάστησης στους Ασσυρίους και Φοίνικες, ο Όσιριςσυγγενής του και κεντρική μορφή της αιγυπτιακής τριάδας καθώς και ο Μίθρας, ο πέρσης θεός του ήλιου, γεννήθηκαν από άμωμες παρθένες. Στους θρύλους γι’ αυτούς τους θεούς, που κυκλοφορούσαν πολύ πριν τη χριστιανική εποχή, βρίσκουμε σχεδόν όλα τα χαρακτηριστικά της γέννησης, της ζωής και του θανάτου του Χρίστου.
10. Στις αφηγήσεις για το Βούδαπού, σύμφωνα με τους θρύλους, γεννήθηκε από τη Μάγια (500 χρόνια πριν την εμφάνιση του χριστιανισμού), βρίσκουμε επίσης πολλά όμοια στοιχεία με την αφήγηση για τη γέννηση του Χριστού. Όπως λένε οι θρύλοι, πριν γεννηθεί, ο Βούδας ζούσε στον ουρανό. Για να λυτρώσει όλες τις ζωντανές υπάρξεις απ’ τα βάσανα και απ’ το θάνατο, ο Βούδας αποφάσισε να ενσαρκωθεί σε άνθρωπο με τη βοήθεια μιας επίγειας γυναίκας. Εκεί που κοίταζε γύρω τριγύρω πάνω σ’ όλη την έκταση της γης, είδε την άμωμη παρθένα Μάγια και την προτίμησε. Κατέβηκε στη γη και μπήκε μες στο κορμί της με τη μορφή μιας πεντάχρωμης αχτίδας^[2]. Έτσι έγινε η «άμωμη σύλληψη του Βούδα» την ώρα που γεννιόταν στον ουρανό φάνηκε ένα άστρο. Οι βασιλιάδες ήρθαν να τον προσκυνήσουν και του πρόσφεραν δώρα. Την ίδια στιγμή φάνηκαν υπέροχα σημάδια στον ουρανό, η γη σείστηκε, και ακούστηκε η «φωνή πολυάριθμων ουρανίων, αγγέλων». Όλα αυτά σημειώθηκαν 500 χρόνια πριν τη χριστιανική εποχή.

Δεν αποτέλεσε άραγε αυτός ο θρύλος, έστω και κατά μέρος υλικό για τις αφηγήσεις των ευαγγελιστών σχετικά με την παρθένα Μαρία και το Χριστό; Αυτή η ιδέα ισχύει τόσο περισσότερο που ένας απ’ τους μάγους προμάντεψε στο Βούδα ότι «θα σηκώσει απ’ τον κόσμο το πέπλο του σκότους και της αμαρτίας». Ύστερα απ’ αυτό, ο Βούδας οδηγήθηκε στο ναό, όπου τον προσκυνούν ακόμα και οι θεοί.

Ο Ευαγγελιστής Λουκάς (II, 42-52) αφηγείται ότι κάποτε σε μια γιορτή, οι γονείς έχασαν τον Ιησού και τον βρήκαν αργότερα να συνομιλεί με νομοδιδάσκαλους. Το ίδιο λεγόταν και για το Βούδα. Διηγούνταν επίσης για το Βούδα ότι κάποτε ο διάβολος (Μάρα) προσπάθησε να τον βάλει σε πειρασμό αλλά ο Βούδας έμεινε αλύγιστος. Ο Βούδας άλλαξε όψη πάνω στα βουνά, έκανε θαύματα, θεράπευε αρρώστους, έδιωχνε τα κακοποιά πνεύματα. Πέθανε και μετά θάνατο αναλήφθηκε στους ουρανούς. Να, λοιπόν, τι διηγούνται οι συγγραφείς των θρησκευτικών ινδικών γραφών για το θεό τους, 500 χρόνια πριν την εμφάνιση του χριστιανισμού.

Η βουδιστική διδασκαλία και η πίστη στο Βούδα διαδόθηκαν σ’ εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους της Ασίας και, πολύ πριν την εμφάνιση του χριστιανισμού, οι θρύλοι αυτοί για το Βούδα έφτασαν σ’ όλες τις γειτονικές χώρες.

11. Ο Κομφούκιος είναι ο θεμελιωτής μιας θρησκείας της αρχαίας Κίνας, που προσηλύτισε εκατομμύρια οπαδούς. Ένας πολύ αρχαίος κινέζικος θρύλος αναφέρει τα έξης για τη γέννηση αυτού του θεανθρώπου. Κάποτε η μάνα του είδε τον Κι-Λιν, ένα τέρας μ’ ένα κέρατο. Το τέρας πλησίασε τη μάνα του Κομφούκιου κι έβγαλε από το στόμα του μια πολύτιμη πέτρα. Απ’ αυτήν την πέτρα έγινε η σύλληψη του Κομφούκιου. Υπάρχουν και θρύλοι για τα θαύματα που έκανε ο Κομφούκιος. Κι αυτόν τον βάζει σε πειρασμό ο διάβολος και αυτός κάνει τα ίδια θαύματα πού αποδίνονται στο Χριστό.^[3]
12. Ο Ζαρατούστρα. Οι θρύλοι σχετικά μ’ αυτόν το σωτήρα εμφανίστηκαν στην Περσία, γειτονική χώρα με τη Συρία και τη Βαβυλώνα, επίσης 500 χρόνια περίπου πριν την εμφάνιση του χριστιανισμού. Στα περσικά βιβλία λέγεται ότι τη γέννηση του Ζαρατούστρα την είχαν τάχα προμαντέψει 3000 χρόνια πρωτύτερα. Λένε ακόμη ότι ένας ταύρος, καθώς και η γαϊδάρα του Μπιλεάμ, προφήτεψαν μ’ ανθρώπινη φωνή αυτή τη γέννηση^[4]. Ένας βασιλιάς εκείνου του καιρού, ο Ιεμσέντ, προειδοποίησε τάχα τους διαβόλους ότι «θα έλθει στη γη ένας επιφανής άντρας και θα τους νικήσει όλους». Ο Ζαρατούστρα, όπως και ο Χριστός, ο Βούδας και άλλοι θεοί, είχε συλληφθεί κι αυτός κατά θαυματουργό τρόπο. Γι’ αυτόν το σκοπό ο θεός του φωτός και του καλού, ο Ορμούζντ, έστειλε έναν αρχάγγελο που έφερε το άγιο πνεύμα μέσα σ’ ένα μίσχο λουλουδιού. Ο μίσχος αυτός δόθηκε στη μάνα του Ζαρατούστρα να τον φυλάξει. «Και ιδού το σώμα συνενώθηκε με το πνεύμα — η φρουρά και η δόξα του, οι άγγελοι βοήθησαν σ’ αυτό και τα κακά πνεύματα προσπάθησαν με κάθε τρόπο να εμποδίσουν την ένωση». Αυτά λένε τα περσικά ιερά βιβλία. Πιο πέρα όλα παν θαυμάσια: Κατά τη γέννηση του θεού Ζαρατούστρα, τα δέντρα και τα ποτάμια άρχισαν να τραγουδούν ύμνους δοξάζοντας τον, στον ουρανό φάνηκαν καινούργια αστέρια και αστερισμοί και ο θεός του σκότους και του κακού, ο Αριμάν, μαζί με τα κακά του πνεύματα έτρεξαν να κρυφτούν στα κατάβαθα της γης. Ένα θεϊκό φως περιέβαλε το σπίτι όπου γεννήθηκε ο Ζαρατούστρα. Και παρόλο που μερικοί φονιάδες προσπάθησαν να σκοτώσουν το βρέφος, η θεία πρόνοιατους εμπόδισε. Ο ουράνιος άγγελος συμβούλεψε να μεταφερθεί το βρέφος σ’ άλλη χώρα, για να προφυλαχτεί από τον κίνδυνο (όπως στην αφήγηση του ευαγγελίου για τη φυγή του Ιωσήφ και της Μαρίας στην Αίγυπτο). Στα 30 του χρόνια και ο Ζαρατούστρα άλλαξε όψη. Του κάκου προσπαθεί ο διάβολος να τον βάλει σε πειρασμό. Ο Ζαρατούστρα γύριζε στη χώρα, κήρυττε τη θρησκεία, έκανε θαύματα, θεράπευε ασθενείς, τυφλούς, καμπούρηδες, άλαλους. Δεν βρίσκετε άραγε, ότι η μορφή του Ιησού Χριστού υπήρχε ήδη πεντακόσια χρόνια πριν απ’ το χριστιανισμό;
13. Ο Απολλώνιοςαπό την Τυάνα. Αυτός ο έλληνας ιεροκήρυκας έζησε, καταπώς λέει ο θρύλος, σχεδόν την ίδια εποχή με τον Ιησού (σύμφωνα με το χριστιανικό δόγμα, στο δεύτερο μισό του Ι αιώνα). Να τι λέει γι’ αυτόν ένα βιβλίο που γράφτηκε λίγο μετά την εμφάνιση των πρώτων ευαγγελίων: Ο Πρωτέας — έλληνας θεός της θάλασσας—παρουσιάστηκε στη μάνα του Απολλώνιου και της είπε ότι θέλει να ενσαρκωθεί μέσω αυτής. Μια μέρα, εκεί που κοιμόταν είδε στ’ όνειρό της κάτι κύκνους που της έλεγαν ένα τραγούδι. Όταν ξύπνησε, γέννησε ένα αγόρι, την ώρα που αστραπές σπάθιζαν τον ουρανό. Ύστερα απ’ αυτά αρχίζει η ζωή του θαυματουργού Απολλώνιου που κάνει κάθε είδους θαύματα μέχρι ακόμα και ανάσταση νεκρών. Διώχνει τη χολέρα, σταματάει τους σεισμούς και, όταν ήλθε η ώρα να πεθάνει, αναλήφθηκε στους ουρανούς. Τον Απολλώνιο από την Τυάνα τον τιμούσαν ακόμα και χριστιανοί και ο αυτοκράτορας Αλέξανδρος ο Σκληρός (III αιώνας) έβαλε την εικόνα του μες στην εκκλησία πού ’χε σπίτι του,^[5] δίπλα στην εικόνα του Χρίστου.

14. Ο Βιτσιλοποτσίτλι, θεός των μεξικανών ινδιάνων, γεννήθηκε επίσης, όπως λέει ο θρύλος, με θαυματουργό τρόπο από μια παρθένα. Η Κοατλίκα, η μάνα αυτού του θεού, είδε στον αέρα μια πετούμενη σφαίρα από ζωηρά χρωματισμένο φτερά. Την έβαλε στο στήθος της και αμέσως ένιωσε ότι ήταν μητέρα.

Νομίζω ότι αράδιασα αρκετά παραδείγματα θαυματουργών γεννήσεων θεών, που γεννήθηκαν από άμωμες παρθένες. Όπως ήδη είπα, υπάρχουν αμέτρητοι παρόμοιο θρύλοι και τους συναντάμε σχεδόν σ’ όλους τους λαούς και σ’ όλες τις θρησκείες.

Δε θεωρούνταν, όμως, μόνον οι θεοί θεϊκής προέλευσης, αλλά και οι βασιλιάδες, καθώς και άλλοι σημαίνοντες άνθρωποι, προσπάθησαν σ’ ορισμένες ιστορικές περιόδους, να διακηρύξουν τη θεϊκή τους καταγωγή ισχυριζόμενοι ότι γεννήθηκαν από παρθένες.

Έτσι, όταν θεοποιήθηκε ο Αλέξανδρος Μακεδόνας έβγαλαν στη μέση ένα παραμύθι ότι τάχα η μάνα του, η Ολυμπιάδα, τον συνέλαβε με τον έλληνα θεό Δία, ενώ οι αιγύπτιοι ιερείς υποστήριζαν ότι είναι γιος του θεού τους Άμωνα.

Σ’ ένα από τα αρχαία μνημεία είναι σκαλισμένη μια επιγραφή που αποδίνεται στο βασιλιά Σαργκόν τον Α’ (2300 χρόνια πριν το χριστιανισμό): «Εγώ είμαι ο Σαργκόν, ο ισχυρός βασιλιάς της Ακκαδίας. Η μάνα που με γέννησε ήταν άμωμη ιέρεια».

Όταν ο Τσένγκις Χαν κατέχτησε ένα μεγάλο μέρος της Ασίας και δημιούργησε την αυτοκρατορία εκείνων που έκανε την Ευρώπη να τρέμει, οι αυλικοί του τού φτιάξανε μια γενεαλογία σύμφωνα με την οποία και αυτός καταγόταν από αθώα παρθένα.

Ασφαλώς, για να εξηγήσουμε όλους αυτούς τους θρύλους, δεν φτάνει να πούμε ότι για τους θεούς και ορισμένα σημαίνοντα πρόσωπα επινοήθηκε ένας διαφορετικός τρόπος σύλληψης και γέννησης από των απλών θνητών. Ο Πωλ Λαφάργκ, επιφανής και δραστήριος σοσιαλιστής, οπαδός του Μαρξ, εξηγεί την εμφάνιση αυτών των θρύλων με το γεγονός ότι, στους πανάρχαιους καιρούς, όταν υπήρχε ο ομαδικός γάμος, η παρθενία ήταν πολύ σπάνια. Εκείνον τον καιρό, στους λαούς της αρχαιότητας οι παρθένες προκαλούσαν το θαυμασμό όλων και σε πολλά μέρη οι άνθρωποι τις προσκυνούσαν.

Όταν στη θέση της πολυγαμίας εμφανίστηκε η μονογαμία, η γυναίκα θεωρούνταν παρθένα ως τότε που παντρευόταν. Έτσι, κι αν ακόμα γίνηκε μητέρα πριν την παντρειά, σύμφωνα με την τοτινή αντίληψη, πάλι παρθένα θεωρούνταν, έτσι όπως είδαμε στα τόσα παραδείγματα που αναφέραμε πιο πάνω. Στην Ελλάδα ο γιος μιας ανύπαντρης γυναίκας ονομαζόταν «υιός της παρθένου». Η ανύπαντρη γυναίκα θεωρούνταν παρθένα.

Στο διάστημα μιας αρκετά μακρινής περιόδου της ιστορίας της ανθρωπότητας, η οικογένεια ήταν διαρθρωμένη διαφορετικά απ’ ό,τι σήμερα. Τότε, η κεφαλή της οικογένειας ήταν η μάνα και όχι ο πατέρας. Η γυναίκα θεωρούνταν αρχηγός της οικογένειας. Αυτή η περίοδος της ιστορίας της ανθρωπότητας ονομάστηκε μητριαρχία και η συγγένεια δεν υπολογιζόταν από τον πατέρα (πατρική γραμμή), αλλά από τη μητέρα (μητρική γραμμή).

Κάτω από την επίδραση της ανάπτυξης της οικονομίας, ιδιαίτερα της γεωργίας και του ποιμενικού βίου, η οργάνωση αυτής της οικογένειας παραχώρησε βαθμιαία τη θέση της σε άλλη, όπου τον ηγετικό ρόλο τον είχε ο άντρας. Η γυναίκα όμως, δεν παραιτήθηκε εύκολα από τα πρωτεία. Θα μπορούσαμε ν’ αναφέρουμε πλήθος παραδείγματα που δείχνουν αυτήν την πάλη.

Ένας απόηχος αυτής της πάλης είναι και οι πολυάριθμοι-θρύλοι για άμωμες συλλήψεις, για παρθένες που γεννούν χωρίς τη μεσολάβηση κανενός άντρα^[6].

Η γυναίκα προσπαθούσε να δείξει ότι μπορεί να κάνει μια χαρά και χωρίς άντρα ακόμα και όταν πρόκειται να φτιάσει παιδιά. Έτσι στην «Καρέβαλα» συλλογή από λαϊκούς καρελο-φιννικούς θρύλους, υπάρχει η αφήγηση για το λαϊκό ήρωα Βαϊνεμάϊνεν, πού τον γέννησε η παρθένα Ιλμάταρ, μετά που γονιμοποιήθηκε από τον άνεμο. Και αυτήν την παρθένα τη γέννησε ο Λουαννάταρ. Στην ίδια αυτή αφήγηση γίνεται λόγος και για την παρθένα Μαριάττα, πού γέννησε όταν ένα άγριο-δαμάσκηνο έπεσε απ’ το δέντρο πάνω στο φουστάνι της, από το φουστάνι βρέθηκε στο στόμα της και αποκεί μες στο στομάχι της.

Στους ρούσικους λαϊκούς μύθους, παρθένες μένουν έγκυες καταπίνοντας ένα μπιζέλι.

Διαμορφώθηκε ακόμα η πεποίθηση ότι η γυναίκα μπορεί να μείνει έγκυος απλούστατα γιατί κατά κάποιο τρόπο μες στο στήθος της μπαίνει ένα πνεύμα, λόγου χάρη, το πνεύμα ενός προγόνου.

Στη διάρκεια αυτής της πάλης, ο άντρας πού άρχισε ολοένα και περισσότερο να κυριαρχεί στο σπίτι και ήθελε να υποτάξει τη γυναίκα, προσπάθησε ν’ αποδείξει ότι κι αυτός μπορεί να γεννήσει χωρίς τη βοήθεια της γυναίκας. Σε πολλούς λαούς υπάρχει μια συνήθεια που τη λένε «κουβάντα»: όταν γεννάει η γυναίκα, ξαπλώνει κι ο άντρας στο κρεβάτι και με φωνές και κάθε είδους χειρονομίες προσπαθεί να δείξει ότι υποφέρει κι αυτός απ’ τους πόνους της γέννας. Μετά που θα γεννηθεί, το παιδί το βάζουν δίπλα στον άντρα, κι αυτόν συγχαίρουν οι συγγενείς και οι φίλοι για το μωρό που γεννήθηκε.

Όταν η θεά Ήρα καυχιότανε ότι γέννησε τον Άρη και την Ήβη χωρίς τη μεσολάβηση άντρα, ο θεός Δίας της απαντούσε, ότι κι εκείνος γέννησε την Αθηνά κατ’ ευθείαν απ’ το κεφάλι του και το Διόνυσο απ’ το μερί του. Το Δία τον παριστάνανε πότε με γένια και πότε με γυναικείο στήθος.

Ένας ελληνικός θρύλος εξηγεί τη γέννηση του Ωρίονα, που ο Δίας τον πήρε στον ουρανό. Μια μέρα, οι Έλληνες θεοί, ο Δίας, ο Ποσειδώνας, ο Βάκχος και ο Έρμης θέλησαν ν’ ανταμείψουν τον Οινοπέα, γιο του Βάκχου, για τη φιλοξενία. Τον ρώτησαν τί επιθυμεί. Αυτός ήθελε ν’ αποχτήσει ένα γιο. Τότες οι τρεις αυτοί θεοί κατούρησαν στο δέρμα του βοδιού που το είχαν θυσιάσει προς τιμήν τους στο γεύμα, το έθαψαν στη γη και, υστέρα από εννιά μήνες γεννήθηκε ο Ωρίονας, που τον κρατούσε στην κοιλιά της η ίδια η γη.

Αλλά ούτε και οι γυναίκες δεν έμειναν πίσω. Στο νησί της Κύπρου εμφανίστηκε ένα άγαλμα της Αφροδίτης με γένια και στη Ρώμη λατρευόταν η θεά Τύχη, που την παρίσταναν κι αυτήν με γένια. Τελικά, εμφανίστηκαν και θεοί ερμαφρόδιτοι, δηλαδή ήταν ταυτόχρονα και άντρες και γυναίκες και ο επίσκοπος Συνέσιος της Πτολεμαΐδας σύνθεσε έναν εκκλησιαστικό ύμνο πού έλεγε:

«Συ είσαι πατέρας, συ είσαι και μάνα,

Συ είσαι και άντρας, συ είσαι και γυναίκα».

Τί συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε απ’ όλους αυτούς τους θρύλους των διάφορων λαών για θεούς και θεές, πού είχαν συνταχθεί πολύ πριν την εμφάνιση των αφηγήσεων για την παρθένα Μαρία και τον Ιησού-θεό;

1. Πολύ πριν την εμφάνιση του χριστιανισμού υπήρξαν σε πολλές χώρες και σε πολλές θρησκείες όλα τα στοιχεία του θρύλου του Χριστού: η προφητεία ότι θα γεννηθεί ένας σωτήρας, η αναγγελία από τους αγγέλους στην παρθένα-μάνα ότι θα γεννήσει το θεό, είτε το γιό του θεού, τα άστρα και τ’ άλλα ουράνια φαινόμενα πού συνόδεψαν αυτή τη γέννηση, οι ουράνιες φωνές, το περιστέρι με μορφή «αγίου πνεύματος», καθώς και όλες οι λεπτομέρειες που αφορούν όχι μόνον τη γέννηση, αλλά και τα χρόνια της παιδικής και ώριμης ηλικίας μερικών θεών και ημιθέων: Βούδα, Ζαρατούστρα, Μίθρα κ.λπ. Όλοι οι θρύλοι της αρχαιότητας περιέχουν τα στοιχεία που θα τα χρησιμοποιούσαν ύστερα από μερικές εκατοντάδες χρόνια οι ευαγγελιστές στην αφήγηση για το Χριστό και που διασκευάστηκαν αργότερα, κατά τη μιαν ή την άλλη μορφή, στους χριστιανικούς θρύλους, έθιμα, κανόνες και δόγματα.
2. Στους θρύλους για το Χριστό η χριστιανική θρησκεία δανείστηκε πολλά από άλλες θρησκείες που ήταν γνωστές εκείνον τον καιρό.
3. Οι γρήγορες επιτυχίες του χριστιανισμού στους διαφόρους λαούς εξηγούνται εν μέρει και από το γεγονός ότι δανείστηκε πολλά από τα θρησκευτικά στοιχεία και από τις δοξασίες των λαών πού ζούσαν εκείνον τον καιρό στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

ΤΟ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ — ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ

Το άγιο πνεύμα που, σύμφωνα με τις αφηγήσεις των ευαγγελιστών, «κατέβηκε στην παρθένα Μαρία», και απ’ αυτό έμεινε έγκυος, παριστάνεται πολύ συχνά με τη μορφή περιστεριού.

Αυτό το πουλί απολάμβανε μεγάλης θρησκευτικής τιμής στην Ανατολή. Τα περιστέρια θυσιάζονταν στους θεούς σαν εξαγνιστήρια θύματα. Οι Εβραίοι ιερείς καθώς και οι ιερείς άλλων θρησκειών υποστήριζαν ότι το περιστέρι ενσαρκώνει την καθαρότητα, την αθωότητα του αγίου πνεύματος. Στην Αίγυπτο, στην Ελλάδα, στην Περσία και στις Ινδίες το πουλί αυτό θεωρούνταν ιερό.

Άλλωστε, τον καιρό που σχεδόν κάθε γένος είχε δικό του ιερό ζώο, απ’ το οποίο οι άνθρωποι πίστευαν ότι κατάγονται, λατρεύονταν όχι μόνον τα περιστέρια, αλλά και άλλα ζώα. Η παραγωγή των μέσων ζωής, ο τρόπος που αποχτούσαν αυτά τα μέσα είχαν ιδιαίτερη σημασία στην εκλογή των ζώων. Έτσι, λατρεύονταν τα ζώα που χρησίμευαν σαν πηγές ύπαρξης ή εκείνα που έκαναν κακό στο σπιτικό (αυτά τα ζώα τα φοβούνταν), ή εκείνα που ήταν εξαιρετικά χρήσιμα. Διάφορες φυλές θεοποιούσαν τράγους (αρνιά), μοσχάρια, βόδια (το βόδι Άπις), γελάδες, ελέφαντες, ακόμα και γουρούνια. 

Στο χριστιανικό ευαγγέλιο το περιστέρι παίζει το ρόλο του αγίου πνεύματος. Αλλά το περιστέρι αναφέρεται και σε παλιότερους θρύλους για τη γέννηση άλλων θεών. Έτσι, η θεά της Ελλάδας Αφροδίτη παριστάνεται συχνά μ’ ένα περιστέρι στο χέρι, γιατί τα περιστέρια θεωρούνταν δικά της ιερά πουλιά και βρίσκονταν σε μεγάλο αριθμό στους ναούς της. Για τη ασσυριανή βασίλισσα Σεμιράμιδα λέγανε ότι είχε τάχα μεταμορφωθεί σε περιστέρι. Το περιστέρι εμφανίζεται ακόμα και στους θρύλους άλλων θεών. Έτσι, η συριανή θεά Μα έπεσε απ’ τον ουρανό μέσα σ’ ένα αυγό, που κατοπινά το κλώσησε μια περιστέρα.

Στους μύθους, ο Χνουμ, ένας από τους αιγυπτίους θεούς, έβγαλε απ’ το στόμα το αυγό από το όποιο κατοπινά γεννήθηκε ο θεός Φταχθάχ, ο δημιουργός των άστρων. Ο Δίας μεταμορφώνεται κι αυτός σε περιστέρι, που μιλάει μ’ ανθρώπινη λαλιά. Και ο αιγύπτιος θεός Άμων μετατράπηκε σε περιστέρι.

Η θεά Ίσταρ ή Αστάρτη, ήταν περιστερά και ύστερα απ’ αυτό, η περιστερά έγινε ιερό της πουλί. Και τη θεά Ίσιδα την παρασταίνουν μερικές φορές με μορφή θεϊκού πουλιού ή σαν το άγιο πνεύμα, που προστάτευε τον Όσιρι.

Ένας αρχαίος σλάβικος θρύλος για τη δημιουργία του κόσμου, μιλούσε για δυο περιστέρια που, τάχα, έφεραν τη φωτιά (τις αστραπές) από τους ουρανούς, τη βροχή, καθώς και τη θεϊκή πνοή, δηλαδή τον άνεμο:

«Ήταν μια φορά, στην αρχή του κόσμου

Όταν δεν υπήρχε ούτε ουρανός ούτε γη,

Ούτε ουρανός ούτε γη, μονάχα γαλάζια θάλασσα

Και καταμεσής στη θάλασσα δυο βαλανιδιές.

Έγειραν χαμηλά και πάνω κάθισαν δυο περιστέρια,

Δυο περιστέρια πάνω σ’ αυτές τις δυο βαλανιδιές

Κάθισαν για να συμβουλευτούνε,

Να συμβουλευτούνε, να γουργουρίσουνε:

Πώς να θεμελιώσουμε μεις, άραγε, τον κόσμο;

Να πέσουμε στο βυθό της θάλασσας

Να βγάλουμε ψιλούτσικη άμμο,

Ψιλή άμμο και γαλάζιες πετρούλες

Την άμμο την ψιλή θα την σπείρουμε,

Την πέτρα τη γαλάζια θα την ρίξουμε ψηλά:

Από την ψιλή άμμο θα βγει μαύρη γη,

Νερό κρύσταλλο, χορτάρι καταπράσινο,

Από την πέτρα τη γαλάζια — ο γαλάζιος ουρανός,

Ο γαλάζιος ουρανός, ο φωτεινός ο ήλιος,

Ο ήλιος ο φωτεινός, το καθαρό φεγγάρι

το καθαρό φεγγάρι κι όλα τ’ αστέρια»[7]

Στη μυθολογία των αρχαίων Ινδών υπάρχει η επόμενη αφήγηση: «Ο βασιλιάς Βινάρα πήγαινε να θυσιάσει. Μια περιστέρα που την κυνηγούσε ένα γεράκι, ξεφεύγοντας απ’ τον εχθρό της, πέταξε στο βασιλιά και κάθισε στα γόνατα του. Το γεράκι ζήτησε την περιστέρα, αλλά ο βασιλιάς δεν ήθελε να του τη δώσει, σ’ αντάλλαγμα πρόσφερε στο γεράκι ένα βόδι, έναν κάπρο, ένα ελάφι και ένα βουβάλι. «Δώσε μου καλλίτερα— είπε το γεράκι— τόσο κρέας απ’ το κορμί σου όσο ζυγίζει η περιστέρα». Τότε ο Βινάρα έκοψε ένα κομμάτι από το σώμα του, αλλά η περιστέρα ζύγιζε πιο πολύ. Ο βασιλιάς έκοψε άλλο ένα κομμάτι, αλλά το βάρος της περιστέρας μεγάλωνε ακόμα πιο πολύ. Τελικά, ο βασιλιάς κάθισε ο ίδιος στην ζυγαριά. Τότε το γεράκι του είπε: «Εγώ είμαι ο Ίνδρα, ο βασιλιάς του ουρανού και η περιστέρα είναι θεός της φωτιάς. Θέλαμε να δοκιμάσουμε την καλοσύνη σου, κι από δω και μπρος όλη η γη θα είναι γεμάτη από τη δόξα σου»

Κι έτσι, ο Άγνις, ο θεός της φωτιάς, μεταμορφώθηκε σε περιστέρι και ο Ίνδρα, που διαφέντευε τις αστραπές και τις βροντές, πήρε τη μορφή του γερακιού.»

Στα γερμανικά και ρούσικα παραμύθια διατηρήθηκε ο θρύλος των φτερών ή των πουκάμισων από πούπουλα περιστεριού, πάπιας ή κύκνου. Φορώντας αυτά τα πουκάμισα, οι μαγικές παρθένες μεταμορφώνονταν σε περιστέρες, πάπιες, κύκνους και όταν τα έβγαζαν ξαναγίνονταν πάλι παρθένες.

Κοντά στο Δία, το περιστέρι είχε κιόλας για αποστολή να του προμηθεύει τροφή: τα περιστέρια του έφερναν την αμβροσία (τροφή των θεών).

Η λέξη «πνεύμα» σήμαινε στην αρχή άνεμος, πνοή, αναπνοή. «Το εδάφιο για το βιβλίο των περιστεριών»^[8] υποστηρίζει κιόλας ότι οι άνεμοι γεννήθηκαν από το άγιο πνεύμα. Συναντάμε και την έξης προσφώνηση στο άγιο πνεύμα: «Συ πουλί, πουλί μου απ’ τον παράδεισο, συ που τη νύχτα κοιμάσαι λίγο, ξυπνάς με τα χαράματα και κελαηδάς βασιλικά τραγούδια». Γι’ αυτό το λόγο στη Ρωσία, πριν απ’ το Μεγάλο Πέτρο δεν έτρωγαν περιστέρια. Μερικοί θρήσκοι θεωρούν και σήμερα ότι είναι αμαρτία να κυνηγάς και να τρως περιστέρια. Λέγεται ότι, όταν κανένας σκοτώνει αυτό το πουλί, στο σπίτι του δε θα γεννάνε πια τα ζωντανά. Αντίθετα, το σπίτι όπου τρέφουν περιστέρια είναι ένα ευτυχισμένο σπίτι, όλα πάνε καλά σ’ αυτούς που το κατοικούνε και το ίδιο το σπίτι προστατεύεται από τη φωτιά. Αν κάποιο κτίριο πάρει κάπου φωτιά, τότε πρέπει να πετάξουν στο σπίτι που καίγεται ένα άσπρο περιστέρι. Σ’ αυτές τις δοξασίες το περιστέρι θεωρείται πουλί αφιερωμένο στη βροντή, την αστραπή και τη φωτιά, είναι ο μεσάζοντας ανάμεσα στο θεό και στους ανθρώπους, είναι το άγιο πνεύμα. Το περιστέρι φέρνει και την καταστροφική φωτιά και τις καταρρακτώδεις βροχές και τη φλόγα του κεραυνού.

Στον ασσυριο— βαβυλωνιακό θρύλο για τον κατακλυσμό λέγεται ότι την έβδομη μέρα μετά τον κατακλυσμό, ο Ουτναπιστίμ ξαπόλησε μια περιστέρα. Η περιστέρα πέταξε, αλλά γύρισε πίσω, γιατί δε βρήκε που να σταθεί. Ύστερα έστειλε μια χελιδόνα, αλλά κι αυτή επέστρεψε. Μετά απ’ αυτό ο Ουτναπιστίμ ξαπόλησε ένα κοράκι που δεν ξαναγύρισε γιατί βρήκε μερικά ψοφίμια να φάει. Στη βιβλική αφήγηση για τον κατακλυσμό λέγεται ότι στην αρχή ο Νώε ξαπόλησε ένα κοράκι που αφού πέταξε, γύρισε πίσω. Τότε ο Νώε ξαπόλησε το περιστέρι που την πρώτη φορά ξαναγύρισε, αλλά ξαναπετώντας έπειτα από εφτά μέρες επέστρεψε μ’ ένα πράσινο κλωνάρι ελιάς στο ράμφος του. Σύμφωνα μ’ έναν άλλο θρύλο, το ίδιο το κοράκι γεννήθηκε κάποτε από ένα περιστέρι άσπρο και μετατράπηκε, σε μαύρο κοράκι μόνον όταν βρώμησε και μιάνθηκε απ’ τα. ψοφίμια.

Μπορούμε ν’ αναφέρουμε δεκάδες άλλους παρόμοιους θρύλους, όπου λέγεται ότι το περιστέρι, που απ’ τους πανάρχαιους, καιρούς έζησε δίπλα στον άνθρωπο και έγινε φίλος του, παίζει το ρόλο του μεσάζοντα μεταξύ θεού και ανθρώπων, του αγγελιαφόρου που αναγγέλλει τη σωτηρία (το τέλος του κατακλυσμού) και τελικά μεταμορφώνεται σε άγιο πνεύμα. Είδαμε ότι στις πανάρχαιες θρησκείες — την αιγυπτιακή, τη συριακή, τη φοινικική κ.λπ. — το περιστέρι και η περιστέρα θεωρούνται ιερά πουλιά. Η χριστιανική θρησκεία δανείστηκε τη λατρεία αυτού του πουλιού από τις εικόνες των αιγυπτιακών φοινικικών κ.λπ. ναών.^[9]‘

Η περιστέρα, που στους χριστιανούς ενσαρκώνει το άγιο πνεύμα, είναι λοιπόν το ίδιο πουλί που είχε θεοποιηθεί στις αρχαίες θρησκείες, το πουλί που υψώνεται από τη γη στους ουρανούς, που επικοινωνεί με τους θεούς, τους φέρνει τις ειδήσεις και τις παρακλήσεις των ανθρώπων, κατεβαίνει απ’ τον ουρανό με τη μορφή «αγίου πνεύματος», ρίχνεται στις φλόγες, προκαλώντας ένα δεισιδαιμονικό τρόμο, πετάει ανήσυχο πριν από την καταιγίδα, ενσαρκώνοντας την καταιγίδα, τον άνεμο, και, τέλος, κάθεται στον ουράνιο θόλο πάνω απ’ το θρόνο του θεού, πάνω απ’ το κεφάλι του μάλιστα «πλανιέται» από πάνω του και τον σκιάζει με τις φτερούγες του.

Στην αρχαία χριστιανική φιλολογία φαίνονταν ξεκάθαρα η σχέση ανάμεσα στο ιερό περιστέρι -το άγιο πνεύμα- και τη θεά της γονιμότητας, τη θεομήτορα. Αυτό βγαίνει, λόγου, χάρη, και από το γεγονός ότι στη χριστιανική «αγία τριάδα» που απαρτίζεται από τον θεό-πατέρα, τον θεό-γιο και το άγιο πνεύμα, αυτό το άγιο πνεύμα κατέχει ολοφάνερα τη θέση της θεομήτορος. Στο λεγόμενο «εβραϊκό ευαγγέλιο», που απορρίφθηκε από την εκκλησία, ο Ιησούς Χριστός λέει απροκάλυπτα: «Η μάνα μου, το άγιο πνεύμα, μ’ έπιασε απ’ τα μαλλιά και με απόθεσε στο βουνό Θαβώρ». Και, τέλος, οι αιρετικοί χριστιανοί στα παλιά χρόνια οι λεγόμενοι βαλεντινιανοί, έβλεπαν επίσης στο άγιο πνεύμα τη «δοξασμένη μάνα».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Το σχήμα του αιγυπτιακού ιερογλυφικού «Ζωή» θυμίζει το σταυρό.

[2] Οι θρύλοι για το Βούδα λένε ότι. «ο Βούδας δε γεννήθηκε έτσι όπως γεννιούνται οι κοινοί άνθρωποι. Δεν είχε γήινο πατέρα, αλλά με τη δική του θέληση κατέβηκε από τον ουράνιο θρόνο του στα σπλάχνα της μάνας του και αμέσως μετά τη γέννηση φάνηκε αναμφισβήτητα το, ανώτατο πνεύμα του και το μεγαλειώδες μέλλον του. Τη στιγμή που γεννιόταν, ενώθηκε ο ουρανός με τη γη για να τον δοξάσουν, τα δέντρα έγειραν ταπεινά πάνω απ’ το κεφάλι της μάνας του και γύρω της πετούσαν άγγελοι και αρχάγγελοι για να τη βοηθήσουν. Η μητέρα του ήταν η πιο καλή και η πιο αγνή ανάμεσα στις γυναίκες και ο πατέρας του, από βασιλικό γένος, ένας μεγάλος και ισχυρός βασιλιάς» (Ρυς Ντέβντς, «Ο Βουδισμός», II 1899, σελ. 49). Οι θρύλοι για την άμωμη γέννηση του Βούδα λένε ότι η μάνα του, η Μάγια, είδε στ’ όνειρά της ότι από τον ουρανό «έπεσε ένας ελέφαντας άσπρος σαν το χιόνι και σαν το ασήμι» που, με τη μορφή μιας πεντάχρωμης αχτίδας, μπήκε μες το κορμί της. Οι θρύλοι περιγράφουν πολυάριθμα θαύματα που έγιναν πάνω στη γη εκείνην την στιγμή: (βλέπε Β. Βασίλιεφ «Ο Βουδισμός, τα δόγματα, η ιστορία και η φιλολογία του», Πετρούπολη, 1857. Β.Κοζενβίκοφ, «Ο Βουδισμός συγκριτικά με το χριστιανισμό», τόμ. Ι-Π, Πετρούπολη, 1916.·Σ. Εγκόροβα «Η ιστορία της Ινδίας μέχρι τη μουσουλμανική επιδρομή»,Πετρούπολη, 1915. Ε. Χάρντυ «Ο Βούδας», Πετρούπολη, 1906. Α. Ντριούς «Ο μύθος της παρθένας Μαρίας», Μόσχα, 1926. Ρύς—Ντέβιντς «Ο Βουδισμός». Λ. Λάνγκ «Ο Βούδας και ο Βουδισμός»,Στουτγάρδη, 1923, σελ. 14—15. Έντουαρντ Τόμας «Η ιστορία της Βουδιστικής σκέψης», Λονδίνο, 1953, και άλλα βιβλία σχετικά με την ιστορία του Βουδισμού).

[3] Κομφούκιος (Κούν–τζί)— στοχαστής, πολιτικός άνδρας και παιδαγωγός της αρχαίας Κίνας (551—479 π.χ.). Οι ιδέες του, στην αντίστοιχη εποχή, είχαν προοδευτική σημασία. Αργότερα όμως οι αντιλήψεις του χρησιμοποιήθηκαν από τις άρχουσες τάξεις για να διαπαιδαγωγήσουν το λαό στο πνεύμα της υποταγής απέναντι στο φεουδαρχικό σύστημα.

Με τον καιρό, γύρω από το -πρόσωπο του Κομφούκιου δημιουργήθηκαν κάθε λογής θρύλοι. Ο θρύλος που αναφέρεται στο κείμενο για τη θαυματουργή γέννηση του Κουν έχει αποδοθεί με βάση το βιβλίο του Ρ. Ντβόρακ «Ο Κομφούκιος και η διδασκαλία του», 1895, σελ. 9-10.

Σύμφωνα με το θρύλο, ένας άλλος φιλόσοφος της αρχαίας Κίνας, ο Λάο–Τζί, σύγχρονος μα πιο ηλικιωμένος από τον Κομφούκιο, γονιμοποιήθηκε από ένα πεφταστέρι (βλέπε τη συλλογή Μπετάνι και Ντούγκλας «Οι μεγάλες Θρησκείες της Ανατολής μέρος ΙΙ». Ντούγκλας, «Κομφουκιανισμός και ντουϊσμός», Μόσχα 1899, σελ. 104)

[4] Για τους θρύλους σχετικά με τη γέννηση του Ζαρατούστρα και τα θαυμάσια έργα που συνδέονται μ’ αυτόν (ανάμεσα στ’ άλλα και του ταύρου που απόχτησε το χάρισμα της λαλιάς) κλπ. Βλέπε το βιβλίο του Α. Τζάκσον, «Η ζωή του Ζαρατούστρα», Πετρούπολη, 1903.

[5] Στην αρχαία Ρώμη, δίπλα στους ρωμαίους θεούς λατρεύονταν, και πολλοί θεοί των ανατολικών θρησκειών. Έτσι, οι αυτοκράτορες της δυναστείας των Σεβήρων (ΙΙΙ αιώνας) λάτρευαν το συριανό θεό του ήλιου, το Χριστό και άλλους θεούς.

[6] Π. Λαφάργκ, «Ο Μύθος της άμωμης σύλληψης» (βλέπε τη συλλογή «Η θρησκεία και το Κεφάλαιο», Μόσχα, 1937, σελ. 136—144).

Αναφέρουμε τις κυριότερες θέσεις του Λαφάργκ σ’ αυτό το πρόβλημα. «Η ιδέα της μιας μάνας – παρθένας εμφανίστηκε πιθανώς, στην περίοδο όπου, όπως λέει ο Μόργκαν, τη θέση της ομαδικής παντρειάς ή του γένους την πήρε η μονογαμική παντρειά σύμφωνα με τις νοτινές αντιλήψεις η γυναίκα, ακόμη και όταν ήταν μητέρα, θεωρούνταν παρθένα μέχρι τότε που έκανε μονογαμική παντρειά».

«Ο μύθος της άμωμης σύλληψης δε χρονολογείται, λοιπόν, από τον πρώτο αιώνα μετά την εμφάνιση του χριστιανισμού. Αυτός ο μύθος είναι πολύ πιο αρχαίος. Εμφανίστηκε την εποχή που ο άντρας — εξ αιτίας της περιουσίας και της δεσπόζουσας θέσης της γυναίκας στη μητριαρχική οικογένεια —επιζητούσε να την υποτάξει και γι’ αυτό το σκοπό αμφισβητούσε το σημαντικό της ρόλο στην πράξη της γέννησης. Η γυναίκα απαντούσε σ’ αυτήν την επίθεση ενάντια στα δικαιώματα και τις αρμοδιότητες της.ισχυριζόμενη ότι μπορεί να συλλάβει και χωρίς τη βοήθεια του άντρα.

[7] Άφανασίεφ: «Ποιητική θεωρία της φύσης στους σλάβους», τόμ. II, Εκδοτικό «Ζολντατένκοφ», 1868, σελ. 466.

[8] «Το εδάφιο για το βιβλίο των περιστεριών» (σ’ άλλη απόδοση «Το βιβλίο της σοφίας»)— προφορικό ποιητικό έργο θρησκευτικού χαρακτήρα της παλιάς Ρωσίας, που μιλάει για την προέλευση του κόσμου και για μερικά προβλήματα της κοινωνικής ζωής.

[9] «Το περιστέρι, που παίζει ένα τόσο σπουδαίο ρόλο στη χριστιανική μυθολογία, ήταν και το ιερό πτηνό τη ασσυρο–βαβυλωνιακής θεάς Ίσταρ ή Αστάρτης καθώς και της θεάς Αφροδίτης των Ελλήνων» Τζεόργκ Μπράντες: «Ο πρωτόγονος Χριστιανισμός», Μόσχα, 1929, σελ. ΙΙ). Για τη λατρεία των περιστεριών στις θρησκείες του αρχαίου κόσμου.βλέπε και Α. Ντριούς. «Ο μύθος της παρθένας Μαρίας» σελ. 21—23.