Σχετικά με τα κύρια επιχειρήματα όσων προπαγανδίζουν την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων (όπως κι αν τα ονομάζουν)

γράφει ο Γιώργος Τσιάκαλος*

Ξεκινώ με μια είδηση σε γερμανικές εφημερίδες την ημέρα που στην Ελλάδα διαδήλωναν χιλιάδες άνθρωποι ενάντια στο νομοσχέδιο για την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων – και χλευάζονταν, επειδή δήθεν δεν καταλάβαιναν ότι η πρόταση αφορά σε «μη κρατικά – μη κερδοσκοπικά» και όχι σε «ιδιωτικά».

Στην πρώτη φωτογραφία γερμανικής εφημερίδας της 18ης Ιανουαρίου 2024, που συνοδεύει αυτό το κείμενό μου, διαβάζουμε:

Περιοχή Ρουρ: Ιδιωτικό πανεπιστήμιο χρεοκόπησε ξαφνικά

Φοιτήτρια από το Έσσεν μπροστά στο κενό! “Μου τράβηξαν το έδαφος κάτω από τα πόδια”

Πρόκειται για πτώχευση ενός ιδιωτικού πανεπιστημίου με παραρτήματα σε 14 πόλεις της Γερμανίας.

Η πτώχευση ανακοινώθηκε στις 4 Ιανουαρίου και είχε ως αποτέλεσμα, 3.500 φοιτήτριες και φοιτητές να βρίσκονται σε απόγνωση. Τα δίδακτρα που πλήρωσαν (3.000 προκαταβολικά ανά έτος ή 15.684, εάν πλήρωσαν προκαταβολικά για το σύνολο των τριετών σπουδών, ώστε να έχουν έκπτωση) χάθηκαν, και αβέβαιο είναι, αν θα βρουν κάποια δυνατότητα να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους χωρίς να ακυρωθούν πλήρως οι μέχρι τώρα επιδόσεις τους.

Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότερες/οι θα τα χάσουν όλα, για κάποιους/ες ο διαχειριστής της χρεωκοπίας προσπαθεί να βρει κάποια ιδρύματα, που θα αναγνωρίσουν μέρος των σπουδών και θα δεχτούν μείωση των διδάκτρων (με αποζημίωση των ιδρυμάτων από τον διαχειριστή της χρεωκοπίας).

Για όσους/ες βρίσκονται στο τρίτο έτος, γίνονται προσπάθειες, να τους/τις δεχτεί το West London University, ώστε να ολοκληρώσουν εκεί τις σπουδές τους. Το West London University ήταν συνεργαζόμενο πανεπιστήμιο, που αναγνωρίζει όλες τις τριετείς σπουδές στη Γερμανία και, προσφέροντας τη δυνατότητα του λεγόμενου top-up degree (κατά κανόνα παρακολούθηση κάποιων μαθημάτων και συγγραφή μιας τελικής εργασίας), χορηγεί πτυχίο, που αναγνωρίζεται διεθνώς ως bachelor με όλα τα σχετικά δικαιώματα.

Φυσικά, το πανεπιστήμιο της Αγγλίας εισπράττει δίδακτρα για το έτος του top-up degree.

Αν νομίζει κανείς, ότι αυτή η χρεωκοπία είναι μια σπάνια εξαίρεση, δυστυχώς κάνει λάθος. Οι πτωχεύσεις ιδιωτικών πανεπιστημίων δεν είναι σπάνιες και αφορούν ακόμη και περιπτώσεις ιδρυμάτων πολύ υψηλών διαγραφών, που παρουσιάζονταν ως τα μελλοντικά Harvard της Ευρώπης.

Γι’ αυτά και για τις πτωχεύσεις τους θα γράψω μεθαύριο. Ας διευκρινίσω όμως σήμερα τους όρους «ιδιωτικά πανεπιστήμια» και «μη κρατικά πανεπιστήμια».

Παρακολουθώ εδώ και πολλά χρόνια να ισχυρίζονται κάποιοι/ες, ότι πρέπει να διακρίνουμε ανάμεσα σε ιδιωτικά (private) και μη κρατικά (non state) πανεπιστήμια, φέρνοντας ως παράδειγμα το Harvard ως μη κρατικό, και όχι ιδιωτικό.

Βέβαια αν αναζητήσει κανείς στο διαδίκτυο «ποια είναι τα καλύτερα μη κρατικά πανεπιστήμια των ΗΠΑ (the best non state universities in the USA) δεν θα βρει πουθενά το Harvard, ενώ, αν αντί του non state γράψει private, θα το βρει πρώτο στον κατάλογο.

Στην πραγματικότητα, οι δύο όροι χρησιμοποιούνται ως συνώνυμοι, με το «ιδιωτικά» ως πιο συχνό και δόκιμο όρο.

Το γεγονός ότι στην Ελλάδα η κυβέρνηση αρνείται τη λέξη «ιδιωτικά» και χρησιμοποιεί τη φράση «μη κρατικά – μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια» αποτελεί στο πλαίσιο του δημόσιου λόγου προσπάθεια χειραγώγησης (‘μη φοβάστε, δεν υπάρχει ιδιοτέλεια, αφού δεν θέλουν να βγάλουν κέρδος»).

Όμως στον δόκιμο λόγο, τα πανεπιστήμια χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: στα δημόσια και στα ιδιωτικά.

Τα ιδιωτικά χωρίζονται σε δύο υποκατηγορίες: στα κερδοσκοπικά (for profit) και στα μη κερδοσκοπικά (nonprofit).

Η κυβέρνηση επέλεξε τη δεύτερη μορφή, δηλαδή, μιλώντας με τους όρους των ελληνικών νόμων, ιδιωτικές «αστικές εταιρείες – ή νομικά πρόσωπα- μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα». Αυτό σημαίνει, εταιρείες, που έχουν έσοδα χωρίς να διανέμουν κέρδη, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη φορολόγησή τους.

Όμως, η ιδιαίτερα σημαντική διαφορά τους από τα ιδιωτικά κερδοσκοπικά πανεπιστήμια είναι το δικαίωμα και η δυνατότητά τους να χρηματοδοτούνται από το κράτος.

Αυτό, είναι κάτι που επιμελώς αποφεύγει να πει η κυβέρνηση, όταν μιλάει για «μη κρατικά – μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια». Πράγματι, αυτό είναι το μοντέλο του Χάρβαρντ, το οποίο είναι μεν ιδιωτικό και πάμπλουτο, αλλά ταυτόχρονα χρηματοδοτείται και από το κράτος, χωρίς το κράτος να συμμετέχει στη διεύθυνσή του και στη διαχείριση των πόρων του.

Στην Ευρώπη, έχουμε τρανταχτά παραδείγματα για το πού οδηγεί αυτό το μοντέλο πανεπιστημίου.

Χαρακτηριστικός είναι ο τίτλος ενός σχετικού άρθρου του έγκριτου οικονομικού περιοδικού manager magazin: «Ιδιωτικά Πανεπιστήμια: Χρεοκοπίες και σκάνδαλα» (Private Hochschulen: Pleiten und Skandale).

Τους λόγους, για τους οποίους οι χρεοκοπίες και τα σκάνδαλα αποτελούν κυρίαρχο στοιχείο της ίδρυσης και λειτουργίας «μη κρατικών – μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων» σε περιοχές εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, θα εξηγήσω σε επόμενο κείμενο

*Ομότιμος καθηγητής ΠΤΔΕ του ΑΠΘ