ΠΩΣ ΦΤΑΣΑΜΕ ΣΤΟ ΔΕΚΕΜΒΡΗ
(από την έκδοση “Οι Ανατολικές Συνοικίες τον Δεκέμβρη του 1944” τής 6ης Αχτίδας τής Κ.Ο.Α. ΑΘΗΝΑ 1945 [πολυτονικό])

Σέ μια απ’ τις ιστορικές συνεδριάσεις της Βουλής των Κοινοτήτων τό Δεκέμβρη του 44, ο Τσώρτσιλ απαντώντας στίς επιθέσεις των εργατικών βουλευτών χαραχτήρισε τήν Αντίσταση του λαού τής Αθήνας καί του Πειραιά σάν «γκαγκστερικό κίνημα ληστών καί τροτσκυστών». Τήν καραμέλα αύτή πού τής προσφέρθηκε τότε εξακολουθεί ή «έλληνική» αντίδραση νά τήν πιπιλάει μέχρι σήμερα, προσπαθώντας νά παρουσιάσει τό θαύμα τής Δεκεμβριανής Αντίστασης σαν «αντεθνικό κίνημα». Για πρώτη φορά θά μάς βρει σύμφωνους, γιατί πραγματικά τό Δεκέμβρη γίνηκε ένα τέτοιο αντεθνικό κίνημα. Από ποιούς όμως; ‘Από τό λαό πού υπερασπίζοντας τήν Ανεξαρτησία καί τή τιμή του άρπαξε τά όπλα, ή από εκείνους πού προσπαθώντας νά διαιωνίσουν τά προνόμια τής εκμετάλλευσης καί τής αποικιακής εξάρτησης από καιρό είχαν καταστρώσει τά σατανικά αντιλαϊκά τους σχέδια; Αν υπήρχαν μερικές αμφιβολίες γι’ αυτό στά μυαλά τών απλοϊκών πριν από τό Δεκέμβρη, στό χρόνο πού πέρασε παραχώρησαν τή θέση τους στήν απόλυτη επίγνωση καί βεβαιότητα ότι κινηματίες καί έχθροί του λαού ήταν ή «έλληνική» δοσίλογη πλουτοκρατία καί οι άγγλοι Τόρυδες. Σ’ αυτό βοηθήσαν πολύ ή δημοσίεψη τών εκθέσεων του περίφημου ταξιάρχου ‘Εντυ καί οί δίκες τών Κουΐσλιγκς, τής Ειδικής καί του Μπουραντά. Πάνω απ’ όλα όμως βοήθησε τό μεταδεκεμβριανό χάος, τό έπαθλο τής «νίκης» τους.

Η εξέταση όμως τής πολιτικής τών τόρυδων καί τής προδοτικής συνωμοσίας τής ντόπιας αντίδρασης ξεφεύγει από τούς σκοπούς αυτού του βιβλίου. Εδώ θά προσπαθήσουμε νά δώσουμε τά περιστατικά πού άποτέλεσαν τη πικρή καί αιματηρή πείρα τού λαού των Ανατολικών Συνοικιών, πείρα πού τον όπλισε μέ τήν πίστη καί ένέπνευσε τόν απαράμιλλο ήρωισμό πού έδειξε στις μέρες της Δεκεμβριανής Αντίστασης.

Τό λαό τών Συνοικιών μας τόν βρήκε ή Απελευθέρωση κουρελιασμένο, έξαντλημένο, καταματωμένο, αλλά πιό δυνατό καί αποφασιστικό παρα ποτέ. Μήνες πρίν από τήν απελευθέρωση της Αθήνας ή πάλη του λαού μας καί ό ήρωισμός του ΕΛΑΣ είχαν πετύχει τό θαύμα νά ύπάρχουν λέφτερες συνοικίες μέσα σέ μιά σκλαβωμένη πρωτεύουσα. Τέτοια θαύματα όμως στοιχίζουν πάντα σέ δάκρυα, αίμα, θυσίες. Τέτοια θαύματα χρειάζονται καθημερινούς αγώνες καί σκληρές μάχες. (Μά οι Ανατολικές Συνοικίες πάντα στάθηκαν στην πρώτη γραμμή, έτοιμες νά παλαίψουν, νά θυσιαστούν, νά χύσουν τό αίμα τους γιά τή Λευτερηά τής πατρίδας μας, γιά νά γίνει ο λαός αφέντης στό τόπο του). ’Ετσι οι Ανατολικές Συνοικίες γνώρισαν τή Λευτερηά καί τή Λαοκρατία όταν ακόμα Γέρμανοί καί προδότες κυριαρχούσαν στήν Αθήνα. Μά αυτό τό πέ· τυχαν πολεμώντας νύχτα μέρα. Σαράντα έννηά μάχες έδωσε ό ΕΛΑΣ μας. Χίλιους νεκρούς είχαν οι καταχτητές κι’ οί Ράλληδες. Όκτακόσα παιδιά τού λαού πέσανε στόν Αγώνα. ‘Ε ξ η χιλιάδες στά γερμανικά κάτεργα κι απ’ αύτούς γύρισαν διακόσιοι.

Μά δέν ήταν μόνο αύτό. Κι’ οι Συνοικίες μας πλήρωσαν τό φόρο τους στό μαυραγοριτισμό τού πλουτοκρατικού Μινώταυρου. Καί νά τ’ αποτελέσματα. Στους ένήλικες οι φυματικοί καί προφυματικοί φτάνουν τά 34—40 % κι απ’ αυτούς 18—20 % χωρίς έλπίδα γιατρειάς Στά παιδιά ή στατιστική είναι άνατριχιαστική. Τά 75 % είναι φυματικά, προφυματικά ή αδενοπαθή. Τά 15 % πάσχουν από διάφορες άλλες αρρώστιες καί μόνο τά 10 % είναι γερά. Κάτι τέτοιες στατιστικές θ’ αποτελέσουν τό βασικώτερο μέρος τού κατηγορητηρίου τών οικονομικών δοσίλογων όταν μεθαύριο ή λαϊκή Δικαιοσύνη τούς κάτσει στο σκαμνί.

‘Ετσι αντίκρυσε ό λαός μας τόν ήλιο τής Απελευθέρωσης. Νικητής μά καί σακατεμένος, κουρελιασμένος, καταματωμένος. Γιά μάς τά συνθήματα «θάνατος στούς προδότες», «Ψωμί καί Λευτεριά στό Λαό» δέν ήταν απλώς όμορφα λόγια, ήτανε όργανική ανάγκη, ήταν συμπεράσματα Από τήν αίματηρή μας πείρα ήτανε, τό σπουδαιώτερο, τό έπαθλο τής νίκης. ‘Οταν οι ατέλειωτες φάλαγγες τού Λαού μας ξεκινούσαν από τις συνοικίες γιά νά πανηγυρίσουν την Απελευθέρωση, νά διεκδικήσουν τό δικαίωμα στη ζωή, νά ύπερασπίσουν τις λαϊκές έλευθερίες, στή κεφαλή τής διαδήλωσης βρίσκονταν οι πεθαμένοι άπό τήν πείνα του 41, οι σκοτωμένοι υπερασπιστές της λευτερηάς μας, εκείνοι πού άφησαν τη τελευταία τους πνοή μέσα στά μπουντρούμια του Παπαγιώργη, της Μέρλιν, τής Ελπίδος. Η Λεύτερη, Ανεξάρτητη καί Λαοκρατούμενη Ελλάδα ήτανε ή δικαίωση της θυσίας των νεκρών καί τής καθημερινής πάλης των ζωντανών.

Μιά τέτοια διαδήλωση ξεκίνησε στις 15 του Οχτώβρη άπό τά άδούλωτα χώματα της Καισαριανής, του Βύρωνα, τού Κατσιποδιού γιά νά γιορτάσει τήν άπελευθέρωση τής Αθήνας. Μπροστά στή χαρά τής νίκης, μπροστά στό όραμα τής Λαϊκής Δημοκρατίας πού θά γίνονταν σέ λίγο πραγματικότητα, ίσως νά ξεχάσαμε γιά μιά στιγμή τή πραγματικότητα. Δέν άργήσαμε νά ξυπνήσουμε, καί τό ξύπνημα ήτανε σκληρό. Μιά βροχή άπό σφαίρες καί χειροβομβίδες χαρίζοντας τόν αιώνιο ύπνο σέ έφτά Καισαριανιώτες καί δυό Βυρωνιώτες καί τραυματίζοντας δεκάδες, μάς έκανε νά νοιώσουμε πώς ή πανούκλα της προδοσίας μπορούσε νά βλάψει ακόμα καί πώς χρειάζονται σκληροί άγώνες γιά νά ξεκοιθαρίσουμε τή πατρίδα μας άπό τό φασιστικό άγος. Οι δολοφόνοι συνεργάτες τών Γερμανών είχανε πυροβολήσει ενάντια στόν άοπλο λαό άπό τά ξενοδοχεία τής Ομόνοιας. Οι ζητωκραυγές καί οι άλλαλαγμοί τής χαράς ανακατεύτηκαν μέ τά βογγητά τών δολοφονημένων. Κάτω άπό τις πολύχρωμες πανηγυρικές αψίδες καί τις σημαίες περνούν τά πτώματα τών λαϊκών αγωνιστών, ό ζωηρός χαρούμενος ρυθμός τής «Λαοκρατίας» ανακατεύεται μέ τό υποβλητικό κρεσέντο τού «Πένθιμου Εμβατήριου».

Τήν άλλη μέρα σύσσωμος ό λαός τών Ανατολικών Συνοικιών κηδεύοντας τά θύματα τής πρώτης δολοφονικής πρόκλησης δέν έμοιαζε μέ τόν ξέγνοιαστο λαό της 15ης τού Οχτώβρη. Τά πρόσωπα ήτανε σοβαρά καί τά δόντια σφιγμένα. Παρ’ όλο πού δέν είχανε άρχισει νά πέφτουν τά πρώτα φύλλα τού φθινόπωρου είχαμε μπει άπό έκείνη τή στιγμή στό ΔΕΚΕΜΒΡΗ.

Οί δολοφόνοι εξακολουθούσαν νά κατέχουν τά ξενοδοχεία καί ήταν γιά όλους φανερό πώς οι άγγλοι στρατιώτες πού φρουρούσαν τις πόρτες δέν ήτανε δεσμοφύλακες άλλά σωματοφύλακες.
Ρωτάμε τόν χαφιέ Παπαντρέα καί τόν «ένδοξο» στρατηγό Σκόμπυ πόσους άπό τούς δολοφόνους τών ξενοδοχείων έπιασαν μέχρι τόν Δεκέμβρη; καί ρωτάμε τό μεταδεκεμβριανό κράτος πού καταδικάζει τούς άγωνιστές για φόνους Γερμανών, πότε θά δικάσει τούς δολοφόνους των Ελλήνων;

Από τότε ό ορίζοντας σκοτείνιαζε κάθε μέρα περισσότερο. Είχε γίνει πεποίθηση πώς προδότες και δοσίλογοι έχοντας την ανοιχτή ύποστήριξη των έγγλέζων προσπαθούσαν ν’ αφοπλίσουν τό λαό καί εξοπλίζοντας τά τομάρια τής χωροφυλακής, τούς τσολιάδες, τούς έδεσίτες, χίτες καί κάθε λογής φασιστικό κάθαρμα τραβούσαν να έγκαθιδρύσουν μια καινούργια 4η Αύγουστου. Τό σχέδιο ήτανε καλά καταστρωμένο καί περιλάμβανε μια σειρά άπό βρωμερές προκλήσεις πού θά έξωθούσαν τό λαό στην ένοπλη άντίσταση γιά νά βρεί ό Τσώρτσιλ ευκαιρία νά χτυπήσει.

Δεκεμβριανά: Οι φονικές μάχες στην Αθήνα τις τελευταίες μέρες του Δεκέμβρη 1944

Πέμπτη 28/12/1944: Έπειτα από σκληρή μάχη οι Βρετανοί καταφέρνουν να καταλάβουν ολόκληρο το Ψυρρή και προωθούνται προς το Μεταξουργείο. Οι ΕΛΑΣίτες υπερασπιστές του πολέμησαν μέχρι την τελευταία σφαίρα. Ελάχιστοι κατάφεραν να διαφύγουν. Το βράδυ, μικτό απόσπασμα του ΕΛΑΣ ενήργησε καταδρομική επιχείρηση, φτάνοντας έως την οδό Πειραιώς και καταφέροντας σημαντικές απώλειες στον αντίπαλο. Ανάλογες καταδρομικές επιθέσεις έγιναν και σε άλλα σημεία της Αθήνας. Οι επιχειρήσεις των Βρετανών προς Φάρο-Κατσιπόδι και σε διάφορα σημεία ανατολικά της Λεωφόρου Συγγρού αναχαιτίστηκαν με επιτυχία.

Την ίδια μέρα ξεκίνησε από το πρωί γενική επίθεση κατά του Βύρωνα και της Καισαριανής από όλες τις κατευθύνσεις και με όλα τα μέσα. Ο ΕΛΑΣ αναγκάστηκε να αφήσει την γραμμή Ηλιουπόλεως προκειμένου να αποφύγει την αναπόφευκτη πια κύκλωσή του από άρματα μάχης. Πολλά τμήματά του αντιτάχθηκαν με σθένος για ώρες, ξέμειναν ωστόσο από πυρομαχικά. Το βράδυ δόθηκε από την Ι Ταξιαρχία το γενικό σύνθημα της υποχώρησης προς τον Υμηττό και σύμπτυξης στο Κορωπί – Λιόπεσι (Παιανία).

Οι Βρετανοί ενέργησαν άγριο κανονιοβολισμό του Περιστερίου. Πάνω από 100 ήταν οι νεκροί από τον άμαχο πληθυσμό. Άλλοι 7 πολίτες σκοτώθηκαν, όταν αεροπλάνα άνοιξαν πυρ κατά διανομής τροφίμων της Λαϊκής Επιτροπής στους Αμπελόκηπους.

Η πρόταση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ προς τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό για αμοιβαία απελευθέρωση των αιχμαλώτων και των δύο πλευρών έπεσε στο κενό. Ο ΕΛΑΣ προχώρησε σε μονομερή απελευθέρωση όσων δεν βαρύνονταν με εγκληματικές πράξεις κατά του λαού (δοσίλογοι, κλπ.).

Παρασκευή, 29/12/1944: Συνδυασμένη επίθεση του εχθρού με πεζικό, τανκς, πυροβολικό, αεροπορία σ’ όλη την Αθήνα και Πειραιά. Ιδιαίτερα σφοδρή είναι η επίθεση στην Καισαριανή. Ο συνοικισμός σωριάζεται σε ερείπια. Το σώμα Στράτου πού είχε επικοινωνήσει με τη Διοίκηση της Ταξιαρχίας μόνο με ασύρματο και έχοντας ύπ’ όψη του τις προθέσεις της Διοίκησης της ΚΕ διατάσσει την πάση θυσία συγκράτηση των επιθέσεων. Την αίτηση, της Ταξιαρχίας, εκκένωσης των Ανατολικών Συνοικιών την απορρίπτει. Τις απογευματινές ώρες διακόπτεται ό σύνδεσμος με τη διοίκηση της 1ης Ταξιαρχίας με τον ασύρματο, με τελευταία αίτηση της Ταξιαρχίας να συμπτυχτεί τη νύχτα προς Λιόπεσι. Το Σ.Σ. διαβιβάζει διαταγή συγκράτησης μέσω της ΙΙης Μεραρχίας (ΑΠ 320). Παρ’ όλα αυτά ή Ταξιαρχία με συμφωνία και της τοπικής οργάνωσης αποφασίζει την σύμπτυξη η όποια και λαμβάνει χώρα την νύκτα 29-30 του Δεκέμβρη προς τον Υμηττό.

Η ΙΙη Μεραρχία αναφέρει (Ε.Π. 1026/30.12.44) ότι ή Ιη Ταξιαρχία έφτασε στο Κορωπί τις μεταμεσονύκτιες ώρες αφού συμπτύχθηκε ύστερα από ισχυρή πίεση πού υφίστατο από το πρωί της 29 από πυροβολικό, τανκς και πεζικό. Η άμυνα βάσταξε μέχρι τις 17 ή ώρα. Η έλλειψη πυρομαχικών και η αθρόα διαρροή μαχητών προς τον Υμηττό ανάγκασε την Ταξιαρχία να διατάξει τη σύμπτυξη. Το Τάγμα 11/34 της ΙΙης Μεραρχίας πού είχε μπει στην Καισαριανή συνεπτύχθη και αυτό κανονικώς χωρίς απώλειες και χωρίς να λάβει ενεργό μέρος στην άμυνα των Αν. Συνοικιών. Η Καισαριανή υπέστη μέγιστες ζημίες. Είχε πολλά θύματα. Ενας λόχος της Ταξιαρχίας αιχμαλωτίστηκε. Το δύο πυροβόλα πού δόθηκαν στην Ταξιαρχία από την αρχή σχεδόν τού αγώνα εγκαταλείφτηκαν.

Συνεχίζεται επίθεση των τμημάτων του ΕΛΑΣ στο Μεταξουργείο. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ δέχονται ισχυρή πίεση σε Αμπελόκηπους και Γηροκομείο ενώ συνεχίζονται οι βομβαρδισμοί. Οι αναφορές δείχνουν πως οι ελασίτικες δυνάμεις δεν ξεπερνούν πλέον τους 4.500 άνδρες σε ολόκληρη την περιοχή της πρωτεύουσας.

Σάββατο, 30/12/1944: Συνεχίζεται με πείσμα ή αντίσταση τού ΕΛΑΣ στην Καισαριανή. Στα Εξάρχεια ο ΕΛΑΣ κατέλαβε την κλινική Σμπαρούνη οχυρωμένη από τούς Αγγλους.
Στον Πειραιά εκδηλώνεται νέα επίθεση στην περιοχή Ταμπούρια – Δραπετσώνα, με ιδιαίτερη σφοδρότητα στο Νεκροταφείο Αναστάσεως και στο συνοικισμό Ευγένειας όπου η εξόρμηση του εχθρού εκδηλώνεται από Ν. και Β. με αρκετό αριθμό μηχανοκινήτων. Τα τμήματα του ΕΛΑΣ, μπρος στη σφοδρή επίθεση του εχθρού μ’ όλα τα μέσα, συμπτύχθηκαν με την υποστήριξη του πυροβολικού. Τις απογευματινές ώρες ό εχθρός συνεχίζει την επίθεσή του. Την νύχτα ώρα 21 τα τμήματα του ΕΛΑΣ ενεργούν αντεπίθεση και ανακαταλαμβάνουν τις πρώτες κατοικίες του συνοικισμού Ευγένειας. Νέα προσπάθεια του εχθρού να ξαναπροχωρήσει αποκρούεται.
Στον όρμο Αγίου Γεωργίου συνεχίζονται αποβάσεις Αγγλων, πεζικού και τανκς.
Γιά πρώτη φορά σήμερα το ανακοινωθέν του Σκόμπυ αναφέρει ότι η αεροπορία του έκανε χρήση ρουκετών κατά 7 οχυρών του ΕΛΑΣ.
Οι Αγγλοι καταλαμβάνουν πλήρως τον Βύρωνα και την Καισαριανή. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υποχωρούν προς τον Υμηττό και συμπτύσσονται στο Κορωπί.

Κυριακή, 31/12/1944: Στην 31 του Δεκέμβρη η κατάσταση εμφανίζεται σοβαρά στο αριστερό πλευρό της διάταξης του Α’ Σ.Σ./ΕΛΑΣ. Μια ισχυρά επίθεση με 50 μηχανοκίνητα εξαπολύεται το μεσημέρι από τα Μεσόγεια προς τη Σωτηρία, η οποία καταλαμβάνεται από τους Αγγλους. Αλλη επίθεση προς το Χολαργό. Μεγάλες εχθρικές δυνάμεις συγκεντρώνονται με επιθετικές διαθέσεις στην περιοχή Αμπελοκήπων – Ψυχικού. Οι ελαφρές δυνάμεις τού ΕΛΑΣ στο Διαβολόρεμα συμπτύσσονται.

Το Α’ Σ.Σ. διαβλέπει τον κίνδυνο υπερφαλάγγισης του αριστερού του με κίνηση τού εχθρού προς Τουρκοβούνια ή και ευρύτερα προς Καλογρέζα – Ν. Ιωνία. Τούτο αναφέρει στην ΚΕ τού ΕΛΑΣ μη διαθέτον εφεδρείες για την αντιμετώπιση του.

Εξ άλλου, έχοντας ύπ’ όψη του ότι κεντρική ιδέα της ΚΕ εξακολουθεί να παραμένει ή συγκράτηση του εχθρού πάση θυσία μέχρις ώσπου να φθάσουν νέες ενισχύσεις, αποφασίζει άφ’ ένός μεν να αντιμετωπίσει την κατάσταση με άμυνα μέχρις εσχάτων, άφ’ ετέρου δε να δημιουργήσει και διαφυλάξει πάση θυσία ζώνη ασφαλείας περιλαμβάνουσα τις τοποθεσίες: Καματερό – Ανω Λιόσα – Μενίδι – Νέα Φιλαδέλφεια για να υποδεχθεί από εκεί τις ενισχύσεις. Επί πλέον για να φέρει κάποιον αντιπερισπασμό στις εχθρικές επιθέσεις εφ’ όσον ανάληψη επίθεσης κατά μέτωπο θα είχε πιθανώς και αντίθετα αποτελέσματα, διατάσσει την συμπτυχθείσα Iη Ταξιαρχία να αποστείλει 200 μαχητές να διεισδύσουν στην Καισαριανή για να απασχολούν τον εχθρό.

Τις τελευταίες ώρες της ημέρας ό εχθρός επιτίθεται εναντίον του Γηροκομείου. Μερικά τμήματα του αποσπάσματος συμπτύχθηκαν.

Αλλο τμήμα του εχθρού κινείτο προς Φραγκοκλησιά και άλλο προς Μαρούσι.

Στον Πειραιά επίσης ή κατάσταση είναι σοβαρή. Αφού όλο το πρωί το εχθρικό πυροβολικό έριξε περί τις 4.000 οβίδες, τις απογευματινές ώρες έκανε συγκεντρωτικές επιθέσεις. Κατόρθωσε να ανακαταλάβει το συνοικισμό της Ευγένειας και το μισό Νεκροταφείο. Η άμυνα των θέσεων του ΕΛΑΣ στον Πειραιά γενικά εξασθενίζει από τα κενά πού δημιουργούν οι απώλειες. Η Διοίκηση έριξε στην αμυντική μάχη όλες τις εφεδρείες για να κάλυψη τα κενά από τις απώλειες. Προβλέπεται συνέχιση και αύξηση της επιθετικής δράσης του εχθρού.

Στις πρώτες μέρες του Γενάρη ό αριθμός των θυμάτων έφτασε συνολικά τις δέκα χιλιάδες.

Οι μάχες τον Γενάρη του 1945

Δευτέρα, 1/1/1945: Αγγλική επίθεση, αρχικά σε Αμπελόκηπους και Γηροκομείο και στην συνέχεια σε Νέα Ιωνία και Καλογρέζα, με υποστήριξη πυροβολικού.
Τρίτη, 2/1/1945: Στις 2 του Γενάρη οι Αγγλοι είναι σφοδρότεροι και αποφασιστικότεροι στις επιθέσεις τους τις όποιες ενεργούν με μεγάλες δυνάμεις πεζικού και μηχανοκινήτων.
Στο Γηροκομείο η εχθρική επίθεση αρχίζει από πολύ πρωί ύστερα από προπαρασκευή πυροβολικού. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ στη σφοδρότητα του πυρός και της επίθεσης των μηχανοκινήτων αμυνόμενες ηρωικά συμπτύσσονται κανονικά. Από κει οι Αγγλοι με 3-4 τανκς προσπαθούν να περάσουν τον αυχένα του Γαλατσίου. Ο ΕΛΑΣ ενεργεί σφοδρή αντεπίθεση και ξαναπαίρνει το Γηροκομείο. Αλλά στις 10 ώρα και 30′ άλλη αγγλική επίθεση πετυχαίνει την ανακατάληψη του. Από κει επιχειρεί διείσδυση στο Περδικάρι.
Αλλη επίθεση στις 7 το πρωί των Αγγλων με τανκς και πεζικό εκδηλώνεται στα Εξάρχεια και προχωρεί προς την οδό Στουρνάρα. Η αντίσταση των μικρών τμημάτων του ΕΛΑΣ είναι ηρωική.
Αλλη επίθεση εξόρμησε από τού Χατζηκώστα προς το Μεταξουργείο και τον Κεραμεικό η οποία παρά την ισχύ πυρός και την δύναμή της αποκρούεται σταθερά από τα τμήματα του 4ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ.
Τμήμα 150 ανδρών που διατάχθηκε να ξαναμπεί στην Καισαριανή για αντιπερισπασμό προσέκρουσε σε εχθρικές αντιστάσεις στο ύψωμα Αράπη, και βλήθηκε από τα πυρά 30 τανκς πού είχαν εγκαταστήσει στις συνοικίες Καισαριανή – Υμηττός.
Στον Πειραιά παρατηρείται μεγάλη δραστηριότητα του εχθρού για συνέχιση της επίθεσής του ιδιαίτερα στον τομέα Φαλήρου και στο λιμάνι Αγίου Γεωργίου. Αφθονα πυρά όλην την ημέρα πυροβολικού και όλμων και πολυβολισμοί της εχθρικής αεροπορίας. Οι δυνάμεις των τμημάτων του ΕΛΑΣ πιεζόμεναι ισχυρά δεν διαθέτουν πια εφεδρείες και ζητούν ενισχύσεις. Το εχθρικό πυροβολικό έβαλε καταιγιστικά τον οδικό κόμβο Δαφνί – Σκαραμαγκά.
Ο ΕΛΑΣ επιχειρεί ανεπιτυχώς να αντεπιτεθεί στο κέντρο της πόλης. Το ίδιο ανεπιτυχείς είναι και οι επιχειρήσεις σε Καισαριανή, Βύρωνα, Κοκκινιά και Πειραιά ενώ η Δραπετσώνα κρατιέται με τα δόντια. Από την άλλη, οι Αγγλοι σαρώνουν σε Εξάρχεια, Χατζηκώστα και Νεάπολη.
Τετάρτη, 3/1/1945: Η 3η τού Γενάρη στην Αθήνα κρίνει αποφασιστικά την όλη κατάσταση. Η εχθρική επίθεση στο αριστερό του Α’ Σ. Στρατού απλώνεται έντονη από της 3ης ώρας το πρωί με γενική επίθεση στην περιοχή του Γηροκομείου όπου Αγγλοι ενεργούν προώθηση με πολλά θωρακισμένα και τανκς, μερικά από τα όποια διά των Τουρκοβουνίων κατορθώνουν να διεισδύσουν στη συνοικία Γκύζη και να κτυπήσουν τα τμήματα του ΕΛΑΣ από τα νώτα. Το ανεξάρτητο απόσπασμα, συνεπτύχθη ολόκληρο εκτός από ένα Τάγμα που εξακολουθεί να μάχεται σε επαφή με τον εχθρό. Με την σύμπτυξή τους τα τμήματα αυτά εγκαθίστανται άλλα στην Καλογρέζα, άλλα στο Γαλάτσι, άλλα στις φυλακές Αβέρωφ και άλλα διαλυθέντα σχεδόν, έφθασαν στην περιοχή Περδικάρι – Σχολή Ευελπίδων.
Τμήματα της ΙΙης Μεραρχίας που προωθήθηκαν προς Ψυχικό – Φιλοθέη ήρθαν σε επαφή με εχθρικές δυνάμεις που διέθεταν δεκάδα αρμάτων, 8 πολυβόλα και 50 θωρακισμένα. Αλλη εχθρική επίθεση στο Χολαργό απεκρούσθη νικηφόρα από τα τμήματα του ΕΛΑΣ. Η συμμετοχή της εχθρικής αεροπορίας στις επιθέσεις των Αγγλων επιφέρει πολλές απώλειες στον πληθυσμό και καθιστά αδύνατη κάθε κίνηση των τμημάτων του ΕΛΑΣ ιδιαίτερα κατά μήκος της κορυφογραμμής των Τουρκοβουνίων.
Το Α’ Σ. Στρατού (ΑΠ 23) για να αποκαταστήσει το σύνδεσμο στο αριστερό του με την ΙΙη Μεραρχία διατάσσει το μικτό απόσπασμα να ενεργήσει επίθεση την νύκτα 3-4 για να ανακαταλάβει το Γηροκομείο και ζητεί από την ΙΙη Μεραρχία σύμφωνα με την εντολή της ΚΕ του ΕΛΑΣ, για κάλυψη του αριστερού του, να επιτεθεί για ανακατάληψη του Ψυχικού μέχρι του Γηροκομείου και να απαγορεύσει στον εχθρό να περάσει από τα Τουρκοβούνια.
Και στον Πειραιά ο εχθρός εκδηλώνει επίθεση ύστερα από ισχυρή προπαρασκευή πυροβολικού και όλμων στην περιοχή Ν. Φαλήρου και καταλαμβάνει το εργοστάσιο Ελαίδος. Το εργοστάσιο Γαβριήλ εβλήθη ισχυρά. Τα τμήματα του ΕΛΑΣ που κατέχουν την περιοχή των εργοστασίων Ελαίδος – Γαβριήλ – Παπαδοπούλου – Μεταξουργείο συμπτύχτηκαν. Ο εχθρός προωθούμενος από την οδό Ελευθερίας έγινε κύριος του τμήματος της οδού Πειραιώς μέχρι τον Κηφισό.
Η ΚΕ του ΕΛΑΣ (Α Μ 915) γνωρίζει ότι άφιξη εφεδρειών λόγω της κακοκαιρίας δεν πρέπει να αναμένεται αν δεν περάσουν λίγες μέρες. Οι λιγοστές δυνάμεις τού ΕΛΑΣ στον Πειραιά απειλούνται με εγκλωβισμό. Οι Αγγλοι θέτουν υπό τον έλεγχό τους τα Τουρκοβούνια, καταλαμβάνουν το Ψυχικό και προωθούνται στου Γκύζη. Ο ΕΛΑΣ συμπτύσσεται στην Καλογρέζα και στις φυλακές Αβέρωφ.
Πέμπτη, 4/1/1945: Για τον αγώνα της Αθήνας ή 4 τού Γενάρη είναι ή πιο αποφασιστική μέρα. Ο εχθρός — Αγγλοι και αντιδραστικοί — έριξαν στη μάχη όλα τους τα μέσα για να εισδύσουν στις συνοικίες που κατείχε ο ΕΛΑΣ ή να αποκόψουν τους δρόμους σύμπτυξής του ή και να απομονώσουν μεγάλα τμήματα για να τα εξουδετερώσουν. Πάνω από 300 μηχανοκίνητα — θωρακισμένα και τανκς — παίρνουν μέρος στη μαζική επίθεση που κύρια και χαρακτηριστικά στρέφεται στα δύο πλευρά της Αθήνας Γουδί – Τουρκοβούνια – Καλογρέζα και Δαφνί – Μπαρουτάδικο (Αιγάλεω) – Βοτανικό – Κολοκυνθού – Περιστέρι. Αλλά και μέσα στην πόλη οι επιθέσεις του είναι σφοδρές και παντού ρίχνει στη δράση όγκους μηχανοκινήτων.
Η κατάσταση διαδραματίζεται ως εξής:
Στις 3 το πρωί ύστερα από τη διαταγή του Σώματος Στρατού εκτοξεύτηκε ή επίθεση της Μης Μεραρχίας σε συνδυασμό με το 7ο απόσπασμα στην περιοχή Αμπελοκήπων – Γηροκομείου – Τουρκοβούνια – Ψυχικό – Φιλοθέη. Η Μη Μεραρχία πέτυχε να εισχωρήσουν τμήματά της στο Ψυχικό. Το 7ο όμως απόσπασμα στην επίθεσή του στο Γηροκομείο βρίσκεται μπρος σε ισχυρές αντιστάσεις του εχθρού.
Κατά την διάρκεια της νύχτας, ο ΕΛΑΣ επιχειρεί ανεπιτυχώς να ανακαταλάβει τα Τουρκοβούνια και το Ψυχικό. Οι αντάρτες εκκενώνουν τον Πειραιά και συμπτύσσονται στον Ασπρόπυργο. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα, όλες οι ελασίτικες μονάδες διατάσσονται να συμπτυχθούν προς Κουκουβάουνες, Βαρυμπόμπη και Μενίδι.
Παρασκευή, 5/1/1945: Η υποχώρηση του ΕΛΑΣ από τον Πειραιά άρχισε στις πρώτες πρωινές ώρες της 5 Γενάρη 1945. Μαζί με το 6ο Σύνταγμα υποχωρούσαν και οι άλλες δυνάμεις (τμήματα τού 52ου Συντάγματος και τάγμα τού 54ου), ακολουθούμενες από χιλιάδες άοπλους πολίτες. Σε 10 χιλιάδες υπολογίζονται οι πολίτες, άντρες, γυναίκες και παιδιά, πού ακολουθούσαν αρχικά τον ΕΛΑΣ Πειραιά στην υποχώρηση του.
Η Διοίκηση του 6ου Συντάγματος που βρισκόταν στην οπισθοφυλακή της φάλαγγας έφτασε στην Ιερά οδό μέσα από το «σχιστό» κοντά στο Δαφνί, γύρω στις 7 το πρωί. Στις 9-10 π. μ. βρισκόταν στον Ασπρόπυργο και Μαγούλα. Τις πρώτες μεταμεσημβρινές ώρες κινήθηκε προς Μάνδρα – Βίλια, κάτω από την παρακολούθηση της βρετανικής αεροπορίας που υποχρέωσε να παρθούν πρόσθετα μέτρα ασφάλειας.
Τα μέτρα αυτά σε συνδυασμό με την κόπωση τόσων ήμερών, τις λάσπες και την έλλειψη κατάλληλης υπόδησης έκαμαν πολύ αργή την κίνησή μας. Στα Βίλια φτάσαμε τις πρώτες μεταμεσονύχτιες ώρες της 6ης Γενάρη…
Το Επιτελείο τού Α’ Σ.Σ./ΕΛΑΣ υποχώρησε στις 4.15′ το πρωί της 5.1.45, αφού βεβαιώθηκε για την ομαλή υποχώρηση όλων των μονάδων.
Ο ΣΔ τού Σ. Στρατού στις 5 τού Γενάρη εγκαταστάθηκε στη Δεκέλεια. Μαζί της υποχώρησαν και τα μέλη ΠΓ Γ. Ζέβρος, Μ. Παρτσαλίδης και Β. Μπαρτζιώτας.
Σάββατο, 6/1/1945: Τα τμήματα του ΕΛΑΣ του Α’ Σ. Στρατού είναι εγκατεστημένα καβάλα στις αρτηρίες Πάρνηθας και Τατόι, ενώ η II Μεραρχία αριστερά έχει καλύψει τις διαβάσεις της Πεντέλης, ή ΧΙΙΙη Μεραρχία δεξιά προς Ελευσίνα. Ο ΣΔ του Α’Σ.Σ. μετακινήθηκε από Δεκέλεια στο Κακοσάλεσι.
Τελευταία μονάδα του ΕΛΑΣ που έμεινε μέσα στην Αθήνα ήταν ένα απόσπασμα του 7ου Συντάγματος Εύβοιας με τον διοικητή του Λακκιώτη. Υποχώρησε την ημέρα πια, χωρίς καμιά ενόχληση απ’ τον εχθρό από την Καλογρέζα και Ν. Ιωνία.
Εκτός από τα τμήματα που αναφέρθηκαν και άλλα παραμείναν πολύ κοντά στην πρωτεύουσα.
Στα Λιόσια – Καματερό – Χασιά – Ασπρόπυργο, παρέμεινε ένα «απόσπασμα» υπό τον ταξίαρχο Τσικλητήρα (της 9ης ταξιαρχίας Πελοποννήσου). Το αποτελούσαν δύο τάγματα (τού 9ου Καλαμών με τον Α. Αναστασόπουλο και του 6ου Κορίνθου με τον Δ. Παπαϊωάννου) και δύο τάγματα του 42ου (με τον διοικητή του Φ. Βερμαίο και διοικητές ταγμάτων τους Γ. Παπανικολάου («Τηλέμαχο») και Σ. Τσιτσιπή («Λοκρό»). Το τελευταίο δέχτηκε λυσσασμένες αεροπορικές επιθέσεις, στον Ασπρόπυργο, από τις όποιες είχε δέκα νεκρούς.
Το απόσπασμα Τσικλητήρα έμεινε στις θέσεις του και όταν ακόμη οι Αγγλοι προχώρησαν και κατέλαβαν την Θήβα. Συμπτύχτηκε μόνο όταν έμαθε (από το ραδιόφωνο) την αγγλική προώθηση προς Λιβαδειά, τα χαράματα της 9ης Ιανουαρίου…
Στο αριστερό πλευρό της διάταξης 40 περίπου μηχανοκίνητα μπήκαν το μεσημέρι στην Κηφισιά, ύστερα άπ’ τή σύμπτυξη τμημάτων της II Μεραρχίας.
Ό ΕΛΑΣ υποχωρεί πολεμώντας.
Νέα υποχώρηση του ΕΛΑΣ προς Χασιά και Μπογιάτι.
Κυριακή, 7/1/1945: Το απόγευμα εκπρόσωπος του ΕΛΑΣ παραδίδει στους βρεττανούς μήνυμα του Ζεύγου για κατάπαυση του πυρός και διαπραγματεύσεις. Ο Σκόμπυ τον διαβεβαιώνει ότι είναι έτοιμος να συνεργαστεί με τον ΕΛΑΣ.
Πέμπτη, 11/1/1945: Ενώ οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ έχουν αποτραβηχτεί πλήρως από το λεκανοπέδιο, υπογράφεται ανακωχή ανάμεσα σε βρεττανούς και ΕΛΑΣ. Για τους βρεττανούς, υπέγραψε ο Σκόμπυ. Για τον ΕΛΑΣ υπέγραψαν οι Παρτσαλίδης, Ζεύγος, Αθηνέλλης και Μακρίδης. Ολα είχαν τελειώσει.
Είχαν τελειώσει, όμως;

Μας πήραν την Αθήνα
μόνο για ένα μήνα
Του Σκόμπι τα κανόνια
γκρεμίσαν τα Κουπόνια.

Μπόμπες βροχή στου Γκύζη
κι εμείς στο μετερίζι.
Κι η τελευταία ελπίδα
τ’ οδόφραγμα, πατρίδα.

Μαύροι πατούν τη γη μας,
βάστα Καισαριανή μας.
Μάχονται σα λιοντάρια
στα Εξάρχεια παλικάρια

του Πανεπιστημίου
και του Πολυτεχνείου.
Τρέξτε, καπεταναίοι,
απ’ τα βουνά, γενναίοι.

Μας πήραν την Αθήνα,
μόνο για ένα μήνα.
Οι Άγγλοι θα νικήσουν,
όταν οι μαύροι ασπρίσουν.