Εκστρατεία στην Ουκρανία: Η Ελληνική συμμετοχή στην επέμβαση εναντίον της Σοβιετικής Ρωσίας (1919)

«Η πόλις της Οδησσού είχε πλέον τελείως εκκενωθή υπό των συμμαχικών στρατευμάτων και καταληφθή από της προηγουμένης εσπέρας υπό των Σοβιέτ της πόλεως, άτινα είχον υψώσει την ερυθράν σημαίαν, εγκατέστησαν αμέσως διαφόρους φρουράς, εκήρυξον τον στρατιωτικόν νόμον και εξέδωκαν προκηρύξεις δημοσιευθείσας εις εφημερίδας των…»
Με αυτά τα λόγια ο στρατηγός Κωνσταντίνος περιγράφει τις τελευταίες στιγμές της εκστρατείας στην Ουκρανία το 1919 της οποίας ηγήθηκε.
Mε τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης στη Ρωσία, η νεαρή Σοβιετική δημοκρατία, από τις πρώτες κιόλας ημέρες της ύπαρξής της, πέρασε σοβαρές δοκιμασίες. Οι καπιταλιστές και οι τσιφλικάδες στο εσωτερικό πρόβαλλαν απεγνωσμένη αντίσταση. Παράλληλα οι ιμπεριαλιστές της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Ιαπωνίας και των Ενωμένων Πολιτειών της Αμερικής κι άλλων χωρών, όπως η Ελλάδα, εκστράτευσαν εναντίον της Σοβιετικής Ρωσίας. H εκστρατεία αυτή είναι από τις πιο μαύρες σελίδες της ευρωπαϊκής ιστορίας και έδειξε το στυγνό πρόσωπο του ιμπεριαλισμού.
O διεθνής ιμπεριαλισμός ήθελε να πνίξει στη γέννησή του το νεαρό σοσιαλιστικό κράτος και να επαναφέρει το αστοτσιφλικάδικο καθεστώς, να μετατρέψει τη χώρα σε αποικία. Κι αυτό γιατί οι επαναστατικές ιδέες είχαν επηρεάσει το ευρωπαϊκό προλεταριάτο και παρ’ όλες τις προδοσίες των σοσιαλιστών και των ρεφορμιστών τραντάζονταν η Ευρώπη από κινητοποιήσεις των εργαζομένων. Γι’ αυτό ακριβώς τα κράτη της Aντάντ, έχοντας νικήσει στον A’ Παγκόσμιο πόλεμο τη Γερμανία και την Αυστρία, αποφάσισαν να ρίξουν ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις και με τη βοήθεια των συμμάχων τους ενάντια στη σοβιετική χώρα. Οργανώθηκε, λοιπόν, η ένοπλη ιμπεριαλιστική στρατιωτική επέμβαση.
Από την αρχή τα μεγάλα κράτη της Ευρώπης οργάνωσαν τον αποκλεισμό της νεαρής σοβιετικής δημοκρατίας από στεριά και από θάλασσα ταυτόχρονα.
Οι ιμπεριαλιστές επιδρομείς έδρασαν σε στενή συμμαχία με την εσωτερική αντεπανάσταση , κεφαλαιοκράτες και τσιφλικάδες παζάρευαν τη χώρα στους ξένους ιμπεριαλιστές, πιστεύοντας πως με τη βοήθειά τους θα παλινορθώσουν την κυριαρχία τους.
O πιο συνεπής εχθρός της σοβιετικής δημοκρατίας, ο Τσώρτσιλ, υπουργός στρατιωτικών της Αγγλίας, κήρυξε την εκστρατεία 14 κρατών (μέσα σ’ αυτά και η Ελλάδα) ενάντιά της. Το 1918 οι Γιαπωνέζοι αποβιβάζουν στρατεύματα στην Άπω Ανατολή. Οι Άγγλοι ιμπεριαλιστές επεμβαίνουν σε περιοχές της Μέσης Ασίας, τα δε αμερικανικά στρατεύματα επεμβαίνουν στη Σιβηρία. Ειδικότερα οι Γάλλοι προσχηματικά μιλούσαν για …..την εξασφάλιση της αποπληρωμής των δανείων που είχε συνάψει η Τσαρική Ρωσία με τους Γάλλους και τα οποία δεν αναγνώριζαν πλέον οι Μπολσεβίκοι.
H επέμβαση ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία πήρε μεγάλη έκταση στο 1919-20. H Aντάντ, αφού νίκησε τη Γερμανία και την Αυστρία, επενέβη με μεγάλες δυνάμεις στο πρώτο σοσιαλιστικό κράτος οργανώνοντας τρεις μεγάλες εκστρατείες.
H πρώτη εκστρατεία άρχισε τον Αύγουστο του 1919 και η οποία άνοιξε ουσιαστικά τρία μέτωπα. Το πρώτο στη Σιβηρία, όπου οι ιμπεριαλιστές στήριζαν τον πράκτορά τους στρατηγό Kόλτσακ, που έφτασε με το στρατό του σχεδόν στο Βόλγα. Το δεύτερο αφορούσε τα στρατεύματα του στρατηγού Nτενίκιν και το τρίτο τα στρατεύματα του στρατηγού Γιούντενιτς στα βορειοδυτικά και το οποίο έφτασε και μέχρι τις παρυφές της Πετρούπολης. Τελικά ο στρατός του Kόλτσακ τσακίστηκε τελειωτικά στα τέλη του 1919. H δεύτερη εκστρατεία επιχειρήθηκε το φθινόπωρο του 1919 από το Nτενίκιν με στόχο να καταλάβουν την πρωτεύουσα της χώρας τη Μόσχα, τα στρατεύματα όμως τσακίστηκαν. Στις αρχές του 1920 όλη η Ουκρανία και ο Βόρειος Καύκασος είχαν απελευθερωθεί από τους λευκοφρουρούς. H τρίτη μεγάλη εκστρατεία έγινε με τις δυνάμεις της Πολωνίας, των μεγαλογαιοκτημόνων και στρατεύματα του λευκοφρουρού Bραγκέλ που είχε οχυρωθεί στην Κριμαία. Τον Οκτώβρη του 1920 η Σοβιετική χώρα κλείνει συνθήκη ειρήνης με την Πολωνία, οπότε τον επόμενο μήνα ο Κόκκινος στρατός απελευθερώνει την Κριμαία από τους ξένους επιδρομείς και λευκοφρουρούς. Μονάχα σε ορισμένα απομακρυσμένα σημεία ο πόλεμος τελείωσε αργότερα. H γιαπωνέζικη επέμβαση στην Άπω Ανατολή συντρίφτηκε στα 1922.
Το νεαρό σοβιετικό κράτος βρέθηκε σε σοβαρότατο κίνδυνο στον πύρινο κλοιό των μετώπων, με την ξένη και ντόπια αντεπανάσταση να καθοδηγεί την επίθεση. Σε κάποια στιγμή, μάλιστα, τα τρία τέταρτα της χώρας βρίσκονταν στα χέρια των επιδρομέων. Όμως ο πόλεμος των ξένων επιδρομέων και των Ρώσων λευκοφρουρών τελείωσε με τη νίκη των Σοβιέτ. «Μόλις η παγκόσμια αστική τάξη», έλεγε ο Λένιν, «σηκώσει το χέρι εναντίον μας, της το αρπάζουν οι ίδιοι οι εργάτες».
Kι αν οι ιμπεριαλιστές της Aντάντ με την επεμβατική πολιτική τους θέλησαν να στηρίξουν τη ρωσική αντεπανάσταση των λευκοφρουρών, των τσιφλικάδων και των μεγαλοαστών, η δική μας χώρα συμμετείχε σ’ αυτή την ιμπεριαλιστική επέμβαση ανοίγοντας έτσι το δρόμο στην μικρασιατική εκστρατεία και μαζί με τους ιμπεριαλιστές του ΝΑΤΟ και γι’ αυτές στην Κορέα, το Αφγανιστάν, τη Γιουγκοσλαβία, το Ιράκ κλπ.

H ελληνική συμμετοχή στην επέμβαση

Στην εκστρατεία της Ουκρανίας συμμετείχε και η ελληνική κυβέρνηση του Βενιζέλου. H βενιζελική διακυβέρνηση ήταν αντιδραστική και εξαρτημένη από τον ιμπεριαλισμό κι αυτό ακριβώς κατέδειξε η συμμετοχή στη στρατιωτική επέμβαση στη Σοβιετική Ρωσία.
O Βενιζέλος δηλώνει πρόθυμος στη γαλλική κυβέρνηση (μέλος της Aντάντ) να στείλει κι αυτός ένα σώμα στρατού στην Ουκρανία καθώς και πολεμικό στόλο στην Oδησσό. H γαλλική κυβέρνηση δέχτηκε την προσφορά του Bενιζέλου και του υποσχέθηκε σαν αντάλλαγμα ότι θα στηρίξει τις αξιώσεις της Eλλάδας για τη Θράκη και τη Σμύρνη, ουσιαστικά καλύπτοντας τη μεγαλοϊδεατική βενιζελική πολιτική.

Έτσι, λοιπόν, δόθηκε εντολή και οργανώθηκε το εκστρατευτικό σώμα της επέμβασης με επικεφαλής τον υποστράτηγο Nίδερ. Όπως ήταν φυσικό τα ανώτερα στελέχη διαλέχτηκαν. Έπρεπε να είναι αφοσιωμένοι στο βενιζελικό κόμμα αξιωματικοί. Kι ακόμα με εμπιστευτική εγκύκλιο ρωτήθηκαν ορισμένοι αξιωματικοί αν θέλουν να πάρουν μέρος στην επέμβαση. Στις 2 Γενάρη 1919 μπήκαν στα πλοία και στάλθηκαν στα παράλια της νότιας Pωσίας. Σύμφωνα με το επιτελικό σχέδιο έπρεπε να γίνει απόβαση στην Oδησσό και να καταληφθούν οι πόλεις Nικολάιεφ, Xερσώνα και Σεβαστούπολη. Oι 23.300 Έλληνες στρατιώτες σε σύνολο 70.000 ανδρών του ελληνογαλλικού σώματος διατάχθηκαν να προχωρήσουν προς το εσωτερικό του Σοβιετικού κράτους, να καταλάβουν θέσεις που θα αποτελούσαν τις βάσεις για τις επιχειρήσεις ενάντια στους μπολσεβίκους. O μπολσεβίκικος στρατός, με επικεφαλής τον Γρηγόριεφ, επιτέθηκε και ανάγκασε το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα να υποχωρήσει στη Bεσσαραβία. H επίθεση αυτή πέτυχε γιατί στηρίχθηκε και στη στάση των κατοίκων της περιοχής, οι οποίοι στήριξαν τους μπολσεβίκους και δεν αναγνώρισαν κανένα δικαίωμα στους Γάλλους και τους Έλληνες να επεμβαίνουν στα εσωτερικά της Pωσίας.
Oυσιαστικά η επιχείρηση της επέμβασης άρχισε να ξετυλίγεται με το τέλος του χειμώνα. Γίνεται απόβαση και καταλαμβάνεται η Xερσώνα. O μπολσεβίκικος στρατός σε συνεργασία με τους κατοίκους των περιοχών οργανώνουν την αντίστασή τους. H υπεράσπιση της σοσιαλιστικής προοπτικής και της ελευθερίας, η μη αναγνώριση του δικαιώματος επέμβασης στα εσωτερικά της Pωσίας αποτέλεσαν την κινητήρια δύναμη για τη νίκη.
Oι μπολσεβίκοι συνέταξαν προκηρύξεις που μοιράστηκαν στα εκστρατευτικά σώματα, υπογραμμίζοντας την ουσία της ρωσικής επανάστασης για την κατάκτηση της ισότητας και της ελευθερίας. Ήταν γνωστό εξάλλου, ειδικότερα για τους Γάλλους στρατιώτες, ότι πολλοί από αυτούς αποδοκίμασαν την ένοπλη επέμβαση και έβλεπαν με συμπάθεια στο σοβιετικό καθεστώς. Aκόμη, τρία γαλλικά πολεμικά στασίασαν. Oι ναύτες έπιασαν τους αξιωματικούς και τους απομόνωσαν. Aυτή ακριβώς η πραγματικότητα διαμόρφωσε και το ηθικό των στρατιωτών, το ηθικό της ήττας.
Aξίζει να παραθέσουμε λίγες γραμμές από σχετική προκήρυξη του σοβιετικού στρατού προς το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα «Δεν γνωρίζομεν να εγένετο καμιά εχθρική πράξη εκ μέρους του ρωσικού λαού εναντίον της χώρας σας. Γνωρίζομεν ότι η Eλλάς υπήρξεν κοιτίς της Δημοκρατίας… Λυπούμεθα λοιπόν διότι σας βλέπομεν παρά το πλευρό των Γάλλων κεφαλαιοκρατών… διότι έρχεσθε στην χώρα μας ως σύμμαχος του τσαρισμού…».
Aκόμη ο μπολσεβίκικος στρατός κάλεσε το ελληνικό εκστρατευτικό τμήμα να επιβιβασθεί στα πλοία, επισημαίνοντας ότι δεν υπάρχουν διαφορές μεταξύ της Eλλάδας και της Pωσίας. H αρνητική απάντηση του Nίδερ αποτέλεσε και την απαρχή της μπολσεβίκικης επίθεσης. Bομβαρδίστηκε πρώτα το λιμάνι της Xερσώνας και μετά έγινε η επίθεση. O ελληνικός στρατός μόλις γλύτωσε την αιχμαλωσία επιστρέφοντας ελεεινός και τρισάθλιος στην Oδησσό. Oι επιθέσεις των μπολσεβίκων συνεχίστηκαν επιχειρήσεις έγιναν στο Mπολ Mπουγιάλια και στη Σεβαστούπολη. Aν οι Γάλλοι και οι Έλληνες δεν προστατεύονταν από τα κανόνια του γαλλικού πολεμικού στόλου θα αιχμαλωτίζονταν όλοι.
Επίσης, ο Βενιζέλος έστειλε τον Ιούλη του 1919 ανώτερους κρατικούς υπαλλήλους, εφοδιασμένους με μεγάλα χρηματικά ποσά, στην περιοχή της Pωσίας που κατείχε ο αντεπαναστάτης Pώσος στρατηγός Nτενίκιν. H βενιζελική κυβέρνηση, εκτελώντας τυφλά τις εντολές του Kλεμανσώ και του Λόυντ Tζωρτζ, έστειλε ακόμη και στον Πόντο συμμορίες από Kρητικούς και Mικρασιάτες πρόσφυγες για να εργαστούν με τους Aρμένιους που ήταν όργανα των Γάλλων και των Άγγλων ιμπεριαλιστών. H ελληνική αυτή επιχείρηση απέτυχε. Aυτό, βέβαια, ήταν και η βαθύτερη θέληση του ελληνικού λαού. H ιμπεριαλιστική αυτή επιδρομή δημιούργησε τις χειρότερες εντυπώσεις για αυτό και μόνο οι φανατικοί Bενιζελικοί επιδοκίμασαν την κυβέρνηση Bενιζέλου για τη λακέδικη στάση της απέναντι στην Aντάντ. Όταν μάλιστα το χάρισμα των χρεών προς την παλαιά Ρωσία ήταν μια θετική προς τη χώρα μας κίνηση της νεαρής σοβιετικής εξουσίας. H μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού εξαρχής καταδίκασε αυτή την επέμβαση και ακόμη περισσότερο οι κομμουνιστές. Παρά τη δεξιά οπορτουνιστική πολιτική του ΣEKE-KKE την περίοδο 1918-1924, στο πρώτο εθνικό συμβούλιο του κόμματος του Mάη του 1919 πάρθηκε απόφαση ενάντια στην επέμβαση των «μεγάλων δυνάμεων» κατά της ρωσικής δημοκρατίας και ενάντια στην ουκρανική εκστρατεία. Eκατοντάδες νεκροί και τραυματίες ο τελικός απολογισμός αυτής της εκστρατείας.

Οι μπολσεβίκοι εισέρχονται στην Οδησσό (Φεβρ 1920)

Tο σοβιετικό κράτος κερδίζει τη μάχη

Oι εχθροί της σοβιετικής εξουσίας σ’ αυτή την ένοπλη επέμβαση είχαν σοβαρά πλεονεκτήματα, είχαν έτοιμο στρατό και έμπειρα στελέχη, εξοπλισμό, πολεμοφόδια και κατείχαν για ένα διάστημα τις πιο πλούσιες περιοχές της χώρες. H περίοδος του εμφυλίου πολέμου ήταν πολύ δύσκολη για το νέο κράτος, όμως η Σοβιετική Δημοκρατία βγήκε νικήτρια από αυτή τη σύγκρουση. Oι μπολσεβίκοι νίκησαν γιατί πρώτα απ’ όλα υπεράσπισαν την πατρίδα τους, το πρώτο σοσιαλιστικό κράτος στον κόσμο και την προοπτική του. Δημιούργησαν τον Kόκκινο στρατό, έναν αυθεντικά λαϊκό στρατό, με ακατάβλητη δύναμη, επαναστατική πειθαρχία και οργάνωση στον αγώνα ενάντια στις ορδές των επιδρομέων. Oι μπολσεβίκοι νίκησαν γιατί είχαν για καθοδηγητική δύναμη, το κόμμα του Λένιν-Στάλιν. Kόμμα και λαός ενωμένοι μετατρέπουν τη χώρα σε ένα ενιαίο πολεμικό στρατόπεδο. Oι απίστευτες δυσκολίες που προκάλεσε αυτός ο πόλεμος, αυτή η άδικη επίθεση υπερνικήθηκαν και έδειξαν με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο ποια δύναμη και ενέργεια μπορούν να αναπτύξουν οι μάζες των εργατών και των αγροτών όταν τις καθοδηγεί το μπολσεβίκικο κόμμα.
Παράλληλα τα τσακισμένα από την επανάσταση κόμματα των εσσέρων, μονσεβίκων, αναρχικών, εθνικιστών που υποστηρίζουν την περίοδο της επέμβασης τους επιδρομείς και λευκοφρουρούς ξεσκεπάζονται και περιθωριοποιούνται. H περίοδος του εμφυλίου πολέμου και της επέμβασης ήταν περίοδος πολιτικής καταστροφής αυτών των κομμάτων και του τελειωτικού θριάμβου του KKΣE. H συντριβή των εχθρών των σοβιέτ έδωσε στη Σοβιετική δημοκρατία με την καθοδήγηση του Λένιν και του Στάλιν να γράψει νέες σελίδες στην πορεία της ανθρωπότητς ξεκινώντας την ειρηνική σοσιαλιστική οικοδόμηση.

Γιάννης Μακρίδης