Τα χρόνια γέννησης των συνδικάτων στην Ελλάδα τοποθετούνται στις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Τον 19ο αιώνα και ακόμα πιο πριν, την εποχή που στον αγροτικό τομέα επικρατούσαν τα τσιφλίκια και στον βιοτεχνικό τομέα οι μικρές ατομικές επιχειρήσεις, οι συντεχνίες (με τη συμμετοχή εργαζομένων και εργοδοτών) και οι συνεταιρισμοί (όπως οι ναυτικοί συνεταιρισμοί) ήταν η συνήθης μορφή οργάνωσης των εργαζομένων. Με την πάροδο του χρόνου και με την ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων που απαιτούσαν μεγάλη απασχόληση μισθωτής εργασίας, άρχισαν να ιδρύονται εργατικά σωματεία, πολλά από τα οποία ονομάστηκαν «αδελφότητες αλληλοβοήθειας», καθώς ένας από τους κύριους σκοπούς τους ήταν να βοηθούν τα μέλη τους σε περιπτώσεις ανεργίας, ατυχημάτων, αρρώστιας, γήρατος ή θανάτου.

Τα πρώτα εργατικά σωματεία (ναυπηγοξυλουργών και μισθωτών βυρσοδεψίων) αναφέρεται ότι ιδρύθηκαν το 1879 στην Ερμούπολη της Σύρου, που ήταν και το κυριότερο βιομηχανικό κέντρο της εποχής – απασχολούσε 1.500 εργαζόμενους στα ναυπηγεία και 500 στα βυρσοδεψία. Τα επόμενα χρόνια άρχισαν να ιδρύονται σωματεία στην Αθήνα, τον Πειραιά αλλά και στα υπόλοιπα αστικά κέντρα της χώρας, ακόμα και στη Μυτιλήνη το 1887, που ήταν ακόμα υπό τουρκική κατοχή. Μέχρι τις αρχές του 20ου αι. είχαν ιδρυθεί σωματεία που κάλυπταν όλες τις κύριες κατηγορίες μισθωτών, εκτός από τους ολιγάριθμους ιδιωτικούς υπαλλήλους και τους δημοσίους υπαλλήλους.

Η δημιουργία σωματείων και η κήρυξη απεργιών είχαν ως κύριο σκοπό την προστασία των μισθωτών, δηλαδή τον καθορισμό του κατώτατου ύψους των αμοιβών, τη λήψη στοιχειωδών μέτρων για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και την πρόληψη ατυχημάτων (ειδικά στα ορυχεία), την κάλυψη σε περίπτωση ανεργίας, την καθιέρωση της 8ωρης εργασίας, την κατάργηση της Κυριακάτικης εργασίας και την παροχή περίθαλψης σε περιπτώσεις αρρώστιας, γήρατος, θανάτου – μην ξεχνάμε ότι οι περισσότερες και πολυαριθμότερες κατηγορίες μισθωτών δεν καλύπτονταν με κοινωνική ασφάλιση (το ΙΚΑ άρχισε να λειτουργεί το 1937).

Ωστόσο, υπήρχε σε όλη την περίοδο μια σχετική έλλειψη συντονισμού των εργατικών σωματείων, ακόμα και εκείνων που βρίσκονταν στην ίδια πόλη. Αυτό οφειλόταν εν μέρει στο χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης των μεταφορών και των επικοινωνιών, αλλά και στην έλλειψη συνδικαλιστικής πείρας και στην επικράτηση πολλές φορές συντεχνιακής νοοτροπίας – περιορισμένη ταξική συνείδηση θα λέγαμε.

Την επόμενη περίοδο, μέχρι και το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και το ξέσπασμα της Οκτωβριανής Επανάστασης, παρατηρήθηκε μια περαιτέρω ανάπτυξη του συνδικαλισμού και ο συντονισμός της δράσης των σωματείων με τη δημιουργία των Εργατικών Κέντρων (πρόκειται για συνδικαλιστικές οργανώσεις δευτέρου βαθμού, που περιλαμβάνουν σωματεία μισθωτών διαφόρων επαγγελμάτων με έδρα την ίδια πόλη ή περιοχή).

Εκείνη την εποχή συστάθηκε η Επιθεώρηση Εργασίας και ψηφίστηκαν νόμοι που ρύθμιζαν και τη διαδικασία ίδρυσης σωματείων. Επίσης, σημαντικό γεγονός της περιόδου είναι ότι τότε άρχισαν να εξαπλώνονται γοργά οι σοσιαλιστικές ιδέες ανάμεσα στους μισθωτούς. Ανάμεσα στους συνδικαλιστές, αρχίζει να γίνεται λόγος για αλλαγή του κοινωνικοοικονομικού συστήματος και για πάλη των τάξεων. Στο πλαίσιο αυτό, το 1908 δημιουργείται η Εργατική Λέσχη (Federa­tion) στην τουρκοκρατούμενη ακόμα Θεσσαλονίκη, που είχε ως μέλη μισθωτούς όλων των εθνικοτήτων και είχε σαφή σοσιαλιστικό προσανατολισμό.

Ο συντονισμός των συνδικαλιστικών οργανώσεων σε εθνικό επίπεδο επιτεύχθηκε στις 21 Οκτώβρη (3 Νοέμβρη) του 1918, με τη σύνοδο στην Αθήνα Πανελλήνιου Εργατικού Συνεδρίου, το οποίο αποφάσισε την ίδρυση της ΓΣΕΕ (Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας), που έχει παίξει κεντρικό ρόλο στην ιστορία του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος στον ελλαδικό χώρο. Πρώτη φορά εδώ έχουμε μια ενιαία πανελλαδική οργάνωση που προασπίζει την εργατική τάξη.

Μια εβδομάδα μετά τη δημιουργία της ΓΣΕΕ ιδρύθηκε και το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (το ΣΕΚΕ και μετέπειτα ΚΚΕ), κάτι που δεν μπορούμε να θεωρήσουμε τυχαίο.

Χρειάζεται να σημειώσουμε πως αυτά όλα συμβαίνουν με την ισχυρή επίδραση και της Οκτωβριανής Επανάστασης που έγινε το 1917, τα 100 χρόνια της οποίας τιμά φέτος η εργατική τάξη. Η Οκτωβριανή Επανάσταση συνέγειρε την εργατική τάξη όλου του κόσμου.

10 χρόνια μετά την ίδρυση της ΓΣΕΕ πραγματοποιήθηκε και η εκπροσώπηση των δημοσίων υπαλλήλων σε εθνικό επίπεδο με την ίδρυση της Συνομοσπονδίας των Δημοσίων Υπαλλήλων.

Την ίδρυση της ΓΣΕΕ ακολούθησε και η δημιουργία πολλών ομοιοεπαγγελματικών ομοσπονδιών, οι οποίες καλύπτουν μισθωτούς του ίδιου επαγγέλματος σε εθνικό επίπεδο.

Από το πρώτο κιόλας εργατικό συνέδριο, οι αντιπρόσωποι της ΓΣΕΕ χωρίστηκαν σε τρεις διαφορετικές ομάδες: οι υποστηρικτές του ταξικού συνδικαλισμού, οι ρεφορμιστές και οι αναχοσυνδικαλιστές. Μετά από μακρές συζητήσεις επικράτησαν οι θέσεις των ταξικών συνδικαλιστών, και ανάμεσα στους σκοπούς της ΓΣΕΕ στο καταστατικό της αναφέρεται η πάλη των τάξεων, ως βασική γραμμή του συνδικαλιστικού αγώνα.

Το 1926 έγινε το 3ο συνέδριο της ΓΣΕΕ, στις συνθήκες της δικτατορίας του Πάγκαλου. 110 αριστεροί σύνεδροι συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν σε ένα καράβι στον Πειραιά μέχρι τη λήξη του συνεδρίου. Μ’ αυτό τον πραξικοπηματικό τρόπο οι ρεφορμιστές άρπαξαν τη διοίκηση της ΓΣΕΕ.

Στο 4ο συνέδριο της ΓΣΕΕ το 1928 με ωμή παρέμβαση του κράτους αποκλείστηκε όλη η αριστερή συνδικαλιστική παράταξη. Η ρεφορμιστική ηγεσία αφού πήρε, έτσι, ολοκληρωτικά στα χέρια της τη διοίκηση της ΓΣΕΕ διέγραψε όσες Ομοσπονδίες και Εργατικά Κέντρα αντιστέκονταν στη γραμμή της ταξικής συνεργασίας. Μετά από αυτές τις εξελίξεις οι αποκλεισμένες από το 4ο Συνέδριο Ομοσπονδίες και Εργατικά Κέντρα προχώρησαν στην ίδρυση της νέας Ενωτικής Γενικής Συνομοσπονδίας, η οποία τέθηκε εκτός νόμου με το «ιδιώνυμο» του Βενιζέλου.

Στη δεκαετία του 1930 οι κομμουνιστές και οι ταξικοί συνδικαλιστές με τη δουλειά τους στα ρεφορμιστικά συνδικάτα επεδίωκαν να κατακτήσουν την πλειοψηφία των εργαζομένων και έθεταν στόχο τη δημιουργία του Ενιαίου Αντιφασιστικού Μετώπου.

Η δικτατορία του Μεταξά αποτελεί ορόσημο, καθώς οι συνδικαλιστικές οργανώσεις ενσωματώθηκαν στον κρατικό μηχανισμό κατά το πρότυπο της φασιστικής Ιταλίας, θεσμοθετήθηκε η αναγκαστική χρηματοδότηση των συνδικαλιστικών οργανώσεων από όλους τους εργαζομένους (συνδικαλιζομένους και μη), η επικουρική σύνταξη ορισμένων κατηγοριών συνδικαλιστικών στελεχών κ.α.

Κατά την περίοδο της Κατοχής, συγκροτήθηκε το Εργατικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (Εργατικό ΕΑΜ), το οποίο συσπείρωσε την ολότητα της ελληνικής εργατικής τάξης στα δύσκολα εκείνα χρόνια. Το Εργατικό ΕΑΜ με την παράνομη δράση του περιόρισε τις απώλειες από τον λιμό, κινητοποίησε τους εργαζόμενους σε όλα τα πεδία της πολιτικής, της κοινωνικής και της οικονομικής δράσης και εμπόδισε την αποστολή εργαζομένων στα γερμανικά εργοστάσια.

Στις 18.8.1944 το Εργατικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο αποφάσισε την μετατροπή του σε Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας (ΓΣΕΕ).

Τον Μάρτιο του 1946 συνήλθε το 8ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ, στο οποίο πήρε την συντριπτική πλειοψηφία ο Εργατικός Αντιφασιστικός Συνασπισμός και εκλέχτηκε γραμματέας της ο Μήτσος Παπαρήγας, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Ελέγχου του ΚΚΕ, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1949 στην Ασφάλεια της Αθήνας.

Με κρατική επέμβαση η διοίκηση που εκλέχτηκε στο 8ο Συνέδριο ανατράπηκε. Από το 1948 (9ο Συνέδριο ΓΣΕΕ), στη διοίκηση της ΓΣΕΕ επιβάλλεται ο δεξιός Φώτης Μακρής και η φατρία του, ο οποίος συνεργαζόταν με τις αρχές ασφαλείας και τις μυστικές υπηρεσίες, εγχώριες ή αλλοδαπές.

Από τότε και για μια μακρά περίοδο πολλών χρόνων, και ενώ το ΚΚΕ βρίσκεται εκτός νόμου, ο εργατικός συνδικαλισμός γίνεται από διοικήσεις που λαμβάνουν κρατικές χρηματοδοτήσεις, φροντίζουν για την απομάκρυνση των αριστερών συνδικαλιστών, συνεργάζονται με όλους τους κατασταλτικούς κρατικούς μηχανισμούς.

Η μεταπολεμική περίοδος χαρακτηρίζεται από τα «μυστικά κονδύλια» των Υπουργών Εργασίας και τη γενικότερη προσπάθεια του αστικού κράτους να παρέμβει και να ελέγξει το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα.

Την ηγεσία του κρατούν εργατοπατέρες του μετεμφυλιακού κράτους και παρακράτους της Δεξιάς, οι οποίοι προσχώρησαν και στη στρατιωτική δικτατορία του 1967, ενώ τη δεκαετία του ‘ 60 δεν δίστασαν να συμπεριλάβουν στο καταστατικό της ΓΣΕΕ την αποκήρυξη του κομμουνισμού.

Εν ολίγοις, στις γραμμές του συνδικαλιστικού κινήματος της Ελλάδας σ’ όλη την ιστορία του αντιπαλεύουν διάφορα ρεύματα και, βασικά, η ταξική παράταξη του κομμουνιστικού κινήματος, από τη μία πλευρά, και, από την άλλη, οι αστικές και ρεφορμιστικές παρατάξεις που τις ενίσχυαν, οι κυβερνήσεις κι όλες οι αστικές δυνάμεις που θέλουν να επηρεάσουν το εργατικό κίνημα και να το περιορίσουν – με διορισμούς, καθαιρέσεις, εκτοπισμούς, νοθείες, χρηματοδοτήσεις από ελληνικές και ξένες κυβερνήσεις και άλλες παρόμοιες μεθοδεύσεις.

Όλα τα παραπάνω πρέπει να συνυπολογίσουμε όταν εξετάζουμε τη σημερινή πραγματικότητα του εργατικού κινήματος και του συνδικαλισμού στην Ελλάδα.

Πηγή: Λαϊκός Δρόμος