Η ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΗ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ (1941 – 1944) ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ
Για την επάρκεια των αγαθών και την διακύμανση των τιμών των προϊόντων στην αγορά της Αθήνας την περίοδο της κατοχής (1941 – 1944) δεν υπάρχουν πολλά επίσημα στοιχεία. Όσα παρουσιάζονται στο δημοσίευμα αυτό προέρχονται από την αποδελτίωση τριών από τις μεγαλύτερες καθημερινές εφημερίδες που εκδίδονταν την περίοδο της κατοχής (1941 – 1944): τα Αθηναϊκά Νέα, τη Βραδυνή και την Καθημερινή. Συμπληρωματικά χρησιμοποιούνται η Έκθεση του κατοχικού Γενικού Διευθυντή του Υπουργείου Οικονομικών Αθανασίου Σμπαρούνη (γνωστή ως Έκθεση Σμπαρούνη, Αθήνα 1941) και Εκθέσεις και Αναφορές του Οργανισμού Ανασυγκροτήσεως και του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητήριου Αθήνας (ΕΒΕΑ).
Ας δούμε αρχικά, σε γενικές γραμμές, ποια είναι η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας καθώς και ποιες είναι οι συνθήκες διαβίωσης του ελληνικού πληθυσμού προπολεμικά, λίγο πριν από τη γερμανική κατοχή.
Η Ελληνική οικονομία είναι εξαρτημένη, η παραγωγή περιορισμένη και η χώρα είναι αναγκασμένη να εισάγει σημαντικό ποσοστό των απαραίτητων για αυτήν ειδών διατροφής καθώς η εγχώρια παραγωγή καλύπτει το 80% των αναγκών του πληθυσμού (το 1938 η Ελλάδα εισάγει το 38% των αναγκών της σε στάρι, το 26% σε όσπρια και το 21% σε κρέας). Η μέση στάθμη του επιπέδου διαβίωσης του πληθυσμού χαρακτηρίζεται χαμηλή (μεγάλο τμήμα του αγροτικού πληθυσμού τρέφονταν με τροφές που έδιναν θερμίδες κατά μέσο όρο 30% κάτω από αυτό που η Κοινωνία των Εθνών έκρινε ως ελάχιστο απαιτητό όριο).
Η είσοδος των Γερμανών στην Αθήνα (27 Απρίλη 1941) και η κατοχή της χώρας αλλάζει δραματικά τα δεδομένα σε όλα τα επίπεδα της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα οι ελλείψεις των ειδών διαβίωσης και η απογείωση των τιμών στην αγορά είναι σε ημερήσια διάταξη.
Τα στρατεύματα κατοχής από την πρώτη στιγμή εφαρμόζουν την πολιτική της κατάσχεσης, επίταξης και της λεηλασίας των προϊόντων για τις δικές τους ανάγκες. Η επίταξη των μεταφορικών μέσων και των καυσίμων και η καταστροφή βασικών συγκοινωνιακών αρτηριών επιδεινώνουν τα προβλήματα εφοδιασμού της Αθήνας καθώς την απομονώνουν ουσιαστικά από την ενδοχώρα και τα αποθέματά της. Κοντά στα παραπάνω, οι αγρότες που προπολεμικά παρέδιδαν τη σοδειά τους στο κράτος σε προσυμφωνημένες τιμές μέσω του συστήματος της συγκέντρωσης της παραγωγής, τώρα δείχνουν απροθυμία να συμμετάσχουν στην ίδια διαδικασία είτε φοβούμενοι ότι η σοδειά τους θα καταλήξει στον κατοχικό στρατό είτε επειδή η αποζημίωση που χάνονταν το επόμενο διάστημα όπως το νερό στην πέτρα.
| Πίνακας εμπορευμάτων και εγχωρίων προϊόντων αγορασθέντων και δεσμευθέντων υπό των στρατιωτικών αρχών Κατοχής (1941) | |
| ΠΡΟΪΟΝΤΑ | ΤΟΝΟΙ |
| Καπνά | 110.622 |
| Καφές | 1.435 |
| Σύκα | 4.000 |
| Σταφίδα σουλτανίνα | 35.000 |
| Σταφίδα κορινθιακή | 146.000 (παλιά και νέα εσοδεία) |
| Ρύζι | 2.520 |
| Ζάχαρη | 1.143 και 15.000 σάκοι |
| Έρια | 1.415 δέματα |
| Βαμβάκι | 6.500 |
| Ελαιόλαδο | 10.000 |
| Κολοφώνιο | Ολόκληρη η σοδειά |
| Ρητίνη | Ολόκληρη η σοδειά |
| Πυρηνέλαιο | 8.000 |
| Κασσίτερος | 76 |
| Δέρματα | 2.550 και 731 δέματα |
| Λίπος | 1.009 |
| Γαιάνθρακες | 10.157 |
| Κουκούλια | 200 |
| Παλιοσίδερα | 5.000 |
| Άπαντα τα λοιπά αποθέματα βιομηχανιών και χονδρικού εμπορίου ως επίσης και το μεγαλύτερο μέρος αποθεμάτων λιανικού εμπορίου | |
| ΠΗΓΗ: Αι δαπάναι κατοχής της Ελλάδος, έκθεσις υποβληθείσα υπό Αθανασίου Ι. Σμπαρούνη Γενικού Διευθυντού εν τω Υπουργείο Οικονομικών προς το επί των Οικονομικών Υπουργείον και τας Α.Α.Ε.Ε. τους Κύριους Πληρεξούσιον του Ράιχ και Πληρεξούσιον της Ιταλίας, Εν Αθήναις 1941, επεξεργασία Νικολαΐδου Ελένη | |
| Η ΖΗΜΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΑΠΟ ΤΙΣ ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΤΗΤΩΝ (σε δραχμές*) | |
| Αξία εμπορευμάτων, διαρπαγέντων από τους Γερμανούς | 2.000.000.000 |
| Γενικές ζημιές εμπορίου που προκλήθηκαν από τους Γερμανούς, Ιταλούς και Βούλγαρους | 13.000.000.000 |
| ΣΥΝΟΛΟ ΖΗΜΙΩΝ | 15.000.000.000 |
| * τα ποσά αναγνωρίσθηκαν και από τη Διάσκεψη στο Παρίσι για τις Επανορθώσεις
ΠΗΓΗ: Οργανισμός Ανασυγκροτήσεως, Στοιχεία ελληνικής οικονομίας κατά προπολεμικήν, πολεμικήν και μεταπολεμικήν περίοδον |
|
Παράλληλα η παραγωγή προϊόντων έχει μειωθεί σημαντικά ενώ δεν γίνονται πλέον εισαγωγές (οι εισαγωγές τον Απρίλιο του 1940 ανέρχονταν σε 1,2 δις δρχ ενώ τον Απρίλιο του 1941 πέφτουν στα 271 εκατ. δρχ) οι οποίες προπολεμικά κάλυπταν ένα σημαντικό τμήμα των αναγκών του πληθυσμού. Μάλιστα τον πρώτο χειμώνα της κατοχής και μέχρι την Άνοιξη του 1942 ολόκληρη η χώρα βρίσκεται σε αποκλεισμό από το αγγλικό ναυτικό με σημαντικές συνέπειες στην επάρκεια των τροφίμων. Η εξάρτηση από τους θαλάσσιους δρόμους στάθηκε μοιραία για τον ανεφοδιασμό ειδικά της Αθήνας και του Πειραιά τον πρώτο χειμώνα της κατοχής.
ΟΙ ΤΙΜΕΣ
Στη διάρκεια της κατοχής οι τιμές των προϊόντων απογειώνονται, ο πληθωρισμός φτάνει σε πρωτοφανή ύψη. Στο διάστημα από τον Απρίλιο του 1941 μέχρι τον Οκτώβριο του 1944, το κόστος ζωής πολλαπλασιάζεται 2,3 δισεκατομμύρια φορές. Για να αντιληφθεί κάποιος πόσο υψηλός ήταν ο πληθωρισμός την περίοδο της κατοχής, αρκεί να αναφερθεί ότι η «νέα δραχμή» που εισάγεται το Νοέμβριο του 1944, αμέσως μετά την απελευθέρωση της χώρας, ισοδυναμεί με 50 δισεκατομμύρια παλιές κατοχικές δραχμές!
| ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΙΜΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΧΡΥΣΟΥ, 1941 – 1944 | |||
| ΕΤΟΣ | ΔΕΙΚΤΗΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ (α) | ΔΕΙΚΤΗΣ ΧΡΥΣΟΥ (β) | (α) / (β) |
| Οκτώβριος 1941 | 14 | 9 | 1,5 |
| Νοέμβριος 1942 | 526 | 400 | 1,3 |
| Φεβρουάριος 1943 | 247 | 107 | 2,3 |
| Αύγουστος 1943 | 583 | 267 | 2,2 |
| Φεβρουάριος 1944 | 12.140 | 4.367 | 2,8 |
| Από το άρθρο του Σ. Θωμαδάκη «Μαύρη Αγορά, Πληθωρισμός και Βία στην Οικονομία της Κατεχόμενης Ελλάδας» στο Η Ελλάδα στη Δεκαετία 1940 – 1950, Ενα Έθνος σε Κρίση, Θεμέλιο 1984. | |||
0ι βασικοί λόγοι που ωθούν τις τιμές των προϊόντων προς τα πάνω είναι η εντατική κυκλοφορία του χαρτονομίσματος λόγω της ανάγκης κάλυψης των δαπανών των αρχών κατοχής σε συνδυασμό με τη μεγάλη έλλειψη προϊόντων (γεγονός που λίπανε το έδαφος για την «κατασκευή» της μαύρης αγοράς σε άμεση σύνδεση με τις δυνάμεις κατοχής και τα στηρίγματά τους). Η νομισματική κυκλοφορία μετά τους πρώτους μήνες της κατοχής έφτασε τα 41 δισεκατομμύρια έναντι 23 δισεκατομμυρίων στην έναρξη της κατοχής. Στο τέλος της κατοχής, τον Οκτώβριο του 1944 η νομισματική κυκλοφορία φτάνει τα 102 πεντάκις εκατομμύρια δρχ. Συνεχώς μπαίνουν σε κυκλοφορία νέες εκδόσεις, με υψnλότερες ονομαστικές αξίες. Ετσι, στις 20 Δεκεμβρίου του 1942 τίθεται για πρώτη φορά σε κυκλοφορία χαρτονόμισμα των 10.000 δρx., στις 12 Αυγούστου του 1943 χαρτονόμισμα των 25.000 δρx. και στις 14 Ιανουαρίου του 1944 των 50.000 δρx. Αργότερα η κατάσταση γίνεται ανεξέλεγκτn: εκδίδονται χαρτονομίσματα των 100.000, των 500.000 και 1.000.000 δραxμών και ο εκπλnκτικός αυτός ρυθμός συνεxίστηκε.
| Η ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ | |||
| ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΜΗΝΟΣ ΣΕ ΔΙΣΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΔΡΑΧΜΕΣ | ΔΕΙΚΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΜΗΝΙΑΙΑΣ ΤΙΜΗΣ ΧΡΥΣΗΣ ΛΙΡΑΣ | ||
|
1941 |
ΜΑΡΤΙΟΣ | 19,4 | — |
| ΑΠΡΙΛΙΟΣ | — | 1 | |
| ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ | 39,1 | 18 | |
| 1942 | ΑΠΡΙΛΙΟΣ | 79,1 | 43 |
| ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ | 283,3 | 301 | |
| 1943 | ΑΠΡΙΛΙΟΣ | 560,2 | 148 |
| ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ | 1.734,7 | 620 | |
| 1944 | ΑΠΡΙΛΙΟΣ | 16.839,0 | 29.522 |
| ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ (19) | 102 πεντάκις εκατομμύρια | 1.326 εκατομμύρια | |
| ΠΗΓΗ: Οργανισμός Ανασυγκροτήσεως, Στοιχεία ελληνικής οικονομίας κατά προπολεμικήν, πολεμικήν και μεταπολεμικήν περίοδον | |||
Η κορύφωσn ήρθε με τα δύο τελευταία “κατοχικά” χαρτονομίσματα των 10 και 100 δισεκατομμυρίων δραxμών που τυπώθηκαν τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο του 1944, λίγες μόνο μέρες μετά την απελευθέρωση. Μέσα σε όλα τα παραπάνω προστίθεται και η κυκλοφορία γερμανικών μάρκων και ιταλικών λιρετών.
Οι καταθέσεις στις τράπεζες δεσμεύονται δια νόμου και το εθνικό εισόδημα από 62,8 δις δρχ το 1939 πέφτει σε 23 δις δρχ το 1941. Την ίδια στιγμή η κάλυψη των εξόδων συντήρησης των Γερμανών ανέρχεται σε 3 δις δρχ το μήνα ενώ μόνο το Νοέμβριο του 1941 η κάλυψη των δαπανών των Γερμανών ανέρχεται σε 25 δις δρχ, δηλαδή 2 δις δρχ. παραπάνω από το συνολικό εθνικό εισόδημα του 1941
Ελένη Νικολαΐδου
e-prologos.gr
