Η εισβολή των ιμπεριαλιστών στην Τουρκία, ο ρόλος του Κεμάλ και της Σοβιετικής Ένωσης

γράφει ο Γιώργος Ράπτης

Nα το πούμε εξ αρχής και καθαρά: ο πόλεμος, στον οποίο θα αναφερθούμε, ουσιαστικά ξεκίνησε το 1918, όταν ο τουρκικός λαός αρνήθηκε να υποταχθεί στην κατοχή και το κομμάτιασμα της χώρας του, γι’ αυτό και ήταν δίκαιος από την πλευρά του. Από την άλλη, οι ιμπεριαλιστές της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και των ΗΠΑ διεξήγαγαν ένα πόλεμο άδικο, για την υποδούλωση του τουρκικού λαού και την κλοπή του πλούτου της περιοχής. Στον πόλεμο αυτό συμμετείχε “με τη σωστή πλευρά της ιστορίας”, και τότε, δηλαδή με τους ιμπεριαλιστές κατακτητές, η Ελλάδα και ο στρατός της. Σε αυτήν την πλευρά βρέθηκε και το καθεστώς του Σουλτάνου στην Τουρκία, το οποίο αποδέχθηκε την κατοχή και προσπάθησε να ρίξει τα βάρη της στο λαό. Από αυτήν την άποψη, καλό είναι να ξεφύγουμε από τις λαθεμένες απόψεις που βλέπουν έναν στενά “ελληνοτουρκικό πόλεμο” και να δούμε ολόκληρη την εικόνα, τις ευρύτερες συνθήκες που επικρατούσαν στον κόσμο και στην περιοχή τότε, ώστε να βγάλουμε τα σωστά συμπεράσματα και για το σήμερα.
Το 1918 τελειώνει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος με τη νίκη των δυνάμεων της Αντάντ (Συνεννόηση), (Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας και ΗΠΑ) σε βάρος των Κεντρικών Δυνάμεων, (Γερμανίας, Αυστροουγγαρίας, Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και Βουλγαρίας). Οι ιμπεριαλιστές τότε ενεπλάκησαν σε ένα φονικό πόλεμο με 20 εκατομμύρια νεκρούς, για να ξεπεράσουν την οικονομική τους κρίση και να ξαναμοιράσουν τις αγορές και τις σφαίρες επιρροής. Ο στόχος επιτεύχθηκε εν μέρει. Το πρόβλημα του μοιράσματος των σφαιρών επιρροής τέθηκε εκ νέου στους νικητές του πολέμου. Ο γερμανικός ιμπεριαλισμός ηττήθηκε, με αποτέλεσμα να αποσύρεται από τις κτήσεις του, ενώ οξύνθηκε το ζήτημα του μοιράσματος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Αξίζει να σημειωθεί, ότι σε εκείνες τις συνθήκες δεν ήταν μόνο οι ιμπεριαλιστές, οι λακέδες τους και οι αντιθέσεις τους που διαμόρφωσαν τις εξελίξεις, υπήρχαν και οι λαοί. Πολλοί από αυτούς στέναζαν από την πολύχρονη κυριαρχία των αποικιοκρατών και όλοι από τη φτώχεια και την εξαθλίωση μετά τον Α΄ ΠΠ. Την περίοδο 1918-1923, ξέσπασαν μεγάλα λαϊκά κινήματα σε σειρά χωρών. Πρώτα και κύρια
στη Ρωσία, με τις δύο επαναστάσεις του 1917 και στη συνέχεια με όλους τους λαούς της Τσαρικής Αυτοκρατορίας, με το γνωστό αποτέλεσμα: τη δημιουργία του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους στην ιστορία. Και στη συνέχεια, στις χώρες της Ευρώπης με τις εξεγέρσεις σε Γερμανία, Αυστρία,
Ουγγαρία, τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα στις αποικιακές χώρες της Μέσης και της Άπω Ανατολής, την Ινδία, την Κορέα, την Κίνα, τη Μογγολία, το Αφγανιστάν, το Ιράν, τη Συρία, ως τη Βόρεια Αφρική και την Κεντρική Αφρική (Σουδάν) και βεβαίως Τουρκία, την οποία εξετάζουμε. Εκατομμύρια εργάτες, φτωχοί αγρότες και ευρύτερα λαϊκά στρώματα ξεσπούν, παίρνουν ακόμα και το όπλο στο χέρι, ενάντια στην ιμπεριαλιστική, την αποικιοκρατική και την καπιταλιστική βαρβαρότητα.

*****

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία εκτεινόταν από την Τουρκία στη Μέση Ανατολή, ως τη Βόρεια Αφρική. Κατείχε μια στρατηγική θέση στην Ανατολική Μεσόγειο, σε τρεις ηπείρους, ενώ υπό την εξουσία της βρισκόταν τα δύο παγκόσμιας σημασίας στενά, του Σουέζ και του Βοσπόρου. Το Ιράκ και το Ιράν ήταν (και είναι) βασικές πετρελαιοπαραγωγικές χώρες. Είναι ηλίου φαεινότερο ότι ο κάθε ιμπεριαλιστής ήθελε για τα δικά του συμφέροντα να πάρει όσο μεγαλύτερο μερίδιο μπορούσε, και από τις υπόλοιπες χώρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και από την ίδια την Τουρκία.

Πρώτος σταθμός ήταν η αποικιοκρατικού τύπου Συνθήκη Ειρήνης που υπέγραψαν οι δυνάμεις της Αντάντ με το καθεστώς του Σουλτάνου, στο Μούδρο της Λήμνου, στις 30 Οκτώβρη 1918. Εκεί υπογράφηκε η πλήρης παράδοση της χώρας, μεταξύ άλλων η αποστράτευση όλου του τούρκικου
στρατού και η παράδοση των όπλων στους νικητές (διατηρήθηκε μόνο το κομμάτι που αφορούσε την “εσωτερική ασφάλεια”, δηλαδή την υπηρέτηση της κατοχής), η παράδοση όλων των φρουρίων και των λιμανιών, η παράδοση των σιδηροδρόμων, το δικαίωμα των στρατευμάτων των νικητών να καταλάβουν όποιο κομμάτι της περιοχής επιθυμούν και άλλα παρόμοια, ουσιαστικά καταλύθηκε η Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τις εξελίξεις, θα πρέπει να είναι ξεκάθαρο, ότι όλες οι προαναφερόμενες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις έχουν μεγάλα συμφέροντα, ήδη από το 19ο αιώνα, στην περιοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Τουρκίας.
Και η Γερμανία (ειδικά πριν την ήττα της) και η Αγγλία και η Γαλλία και οι ΗΠΑ φιγουράρουν στις πρώτες θέσεις στο εξωτερικό εμπόριο της Αυτοκρατορίας. Το ίδιο και στις ξένες επενδύσεις.
Η Αγγλία πήρε τη θέση της ηττημένης Γερμανίας στην κατοχή των πετρελαιοφόρων εδαφών. Τα γιγαντιαία μονοπώλιά τους, ιδιαίτερα αυτό της (αγγλικής) Shell και της (αμερικανικής) Standard Oil, βρίσκονται σε αντιπαράθεση για τα πετρέλαια της περιοχής. Ταυτόχρονα, έχουν όλοι τους μια ισχυρή πολιτιστική διείσδυση, με σχολεία και ιδρύματα, με χιλιάδες μαθητές. Από κοντά και ο, μικρότερης ισχύος, ιταλικός ιμπεριαλισμός.
Με αυτά ως δεδομένα, επανερχόμαστε στην εξευτελιστική Συνθήκη Ειρήνης του Μούδρου. Μετά από
αυτή και στα πλαίσια των προαναφερόμενων συμφερόντων, οι στόλοι των νικητών εγκαθίστανται στην Κωνσταντινούπολη, ενώ, το Νοέμβρη του ίδιου χρόνου, αγγλογαλλικά στρατεύματα θα αποβιβαστούν στην Κωνσταντινούπολη. Ακόμα εγκαταστάθηκαν σε στρατηγικά σημεία της Βόρειας Τουρκίας, στον Πόντο, στην Τραπεζούντα και τη Σαμψούντα, όπως και στη Δυτική Μικρά Ασία, από πάνω ως κάτω. Οι Άγγλοι κατείχαν κομβικά σημεία μέχρι και το Ιράκ, ώστε να εξασφαλίσουν τα πετρέλαια. Ακόμα, κατείχαν την Κιλικία, το λιμάνι της Αλεξανδρέττας και τη Συρία, περιοχές που έδωσαν στους Γάλλους το 1919. Οι Ιταλοί κατέλαβαν την Αττάλεια, στο Νότο, και το Ικόνιο. Είναι
προφανές, ότι όχι μόνο η Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά και η ίδια η Τουρκία είχε κομματιαστεί και περιπέσει στην κατοχή των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων.
Τους επόμενους μήνες, θα αναπτυχθεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα της Τουρκίας, με μαζικές διαδηλώσεις κατά της φτώχειας και της κατοχής, μαζί με χτυπήματα αντάρτικων ομάδων. Τα στρατεύματα των ιμπεριαλιστών βρίσκονται σε δεινή θέση, γι’ αυτό και υπάρχει ανάγκη ενός χωροφύλακα. Θα επιλεγεί η ελληνική αστική τάξη. Στις 6 Μάη 1919, το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο (οι δυνάμεις της Αντάντ) δίνουν την εντολή για αποβίβαση ελληνικών στρατευμάτων στη Μικρά Ασία. Ο ελληνικός στρατός μπαίνει επίσημα υπό τις εντολές του Άγγλου αντιναύαρχου Κάλθροπ και του Υπουργείου Αποικιών της Αγγλίας. Στις 15 Μάη 1919 αποβιβάζονται τα πρώτα ελληνικά στρα-
τεύματα στη Σμύρνη, ξεκινώντας την εισβολή.

*****

Στις 19 Μαΐου 1919, ο Κεμάλ Ατατούρκ πηγαίνει στη Σαμψούντα, για να οργανώσει την ένοπλη αντίσταση κατά της εισβολής. Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε το χαρακτήρα και το ρόλο του Κεμάλ στον πόλεμο.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, η κρίση του Σουλτάνικου καθεστώτος έχει κορυφωθεί. Σε εκείνες τις συνθήκες αναπτύσσεται το κίνημα των Νεότουρκων, μέσω του Κόμματος “Ένωση και Πρόοδος”. Οι Νεότουρκοι, στους οποίους εντάσσεται ο Κεμάλ, παλεύουν για έναν αστικό εκσυγχρονισμό της Τουρκίας, για την διεκδίκηση Συντάγματος.
Στο πνεύμα αυτού του κινήματος, αναπτύσσεται στις συνθήκες του 1918-9, η κίνηση του Κεμάλ Ατατούρκ. Το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα της περιόδου έχει ως πιο μαχητικό κομμάτι και κινητήρια δύναμη τους εργάτες, τους εργαζόμενους των πόλεων και τη φτωχή αγροτιά της υπαίθρου, οι οποίοι
στενάζουν από την εθνική και ταξική καταπίεση. Ζουν σε συνθήκες φτώχειας και εξαθλίωσης, με κύριους υπεύθυνους τα ξένα μονοπώλια, τους ντόπιους μεγαλοαστούς και τους γαιοκτήμονες. Το καθεστώς του Σουλτάνου προσπαθεί να ρίξει στις δικές τους πλάτες τα βάρη της κατοχής και η οργή ξεχειλίζει. Γύρω από τον Κεμάλ συσπειρώνονται οι έμποροι, μεγαλοαστοί, ακόμα και γαιοκτήμονες, διανοούμενοι και αξιωματικοί, γενικώς αστικά στρώματα, βασικά φιλογερμανικής τάσης, οι οποίοι αντιπαλεύουν την κατοχή και την πλήρη παράδοση της Τουρκίας. Ωστόσο, ο Κεμάλ και οι αστοί που εκπροσωπεί δε θέλουν την κατάκτηση της εθνικής ανεξαρτησίας, το διώξιμο των ιμπεριαλιστών και την προώθηση ευρύτερων μετασχηματισμών. Επιθυμούν να κινηθούν στα πλαίσια της εξάρτησης, αλλά όχι πλήρως παραδομένοι, και με αυτήν την κατεύθυνση μπαίνουν στον αγώνα και πολεμούν. Στα πλαίσια αυτής της πολιτικής, θα χτυπήσουν τους επαναστάτες της Τουρκίας. Το Γενάρη του 1921, εκτελείται ο εργάτης ηγέτης Σόμπχι και οι 12 συναγωνιστές του, καθώς και η ηγεσία του ΚΚ Τουρκίας μαζί με τον ιδρυτή του, τον Μουσταφά Σούφι. Και το Γενάρη του 1921, οι Κεμαλιστές καταστέλλουν βίαια το αγροτικό κίνημα στη Μ. Ασία.
Τελικά, ο Κεμάλ, εκμεταλλευόμενος την έλλειψη μιας ισχυρής επαναστατικής ηγεσίας από την πλευρά των εργατών, του λαού και του κομμουνιστικού κινήματος, θα επιδιώξει να εξαργυρώσει το μεγάλο εθνικοαπελευθερωτικό αντιαποικιακό κίνημα του τούρκικου λαού σε συμφωνίες και συμβιβασμό με τους ιμπεριαλιστές, ενώ απέναντι στις εθνικές μειονότητες θα εξαπολύσει σφαγές. Αντίστοιχη πολιτική σιδηράς πυγμής, θα επιδείξει και απέναντι στον τουρκικό λαό, του οποίου τα αιτήματα, τελικά, ξεπούλησε.

*****

Αξίζει να αναφερθούμε στο ρόλο της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς τόνοι ψέματος έχουν γραφτεί για το ζήτημα αυτό.
Στις 16 Μάρτη 1921 υπογράφεται το Σύμφωνο Φιλίας και Αδελφότητας μεταξύ Σοβιετικής Ρωσίας και Κεμάλ. Αντίστοιχη συμφωνία θα υπογραφεί τον Οκτώβρη από τη Σοβιετική Δημοκρατία του Καυκάσου. Το Γενάρη του 1922 ανάμεσα στη Σοβιετική Δημοκρατία της Ουκρανίας και την Τουρκία. Σύμφωνα με την πρώτη σοβιετοτουρκική συμφωνία θα παραδίδονταν όπλα και χρήματα από τη Σοβιετική Ένωση στον Κεμάλ, στα πλαίσια του αντιαποικιακού αγώνα του τουρκικού λαού. Από αυτή τη συμφωνία πιάνεται η αντικομμουνιστική προπαγάνδα και χύνει το δηλητήριό της. Η πολιτική της Σοβιετικής Ένωσης χαρακτηρίζεται από προλεταριακό διεθνισμό. Παραιτείται από τις μυστικές συμφωνίες διαμελισμού της Τουρκίας που είχε υπογράψει ο Τσάρος. Διέγραψε τα χρέη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προς τον Τσάρο (όπως αντίστοιχα έπραξε και με τα αντίστοιχα ελληνικά, παρά το γεγονός ότι ελληνικά στρατεύματα συμμετείχαν στην εισβολή στη Σοβιετική Ένωση το 1918).
Χαρακτηρίζεται από την αρχή της μη ανάμειξης μιας χώρας στα εσωτερικά της άλλης. Ο Λένιν και η Σοβιετική Ένωση έχουν την πολιτική της συνεργασίας του σοσιαλιστικού και του αντιαποικιακού στρατοπέδου, γιατί έχουν κοινό εχθρό τους ιμπεριαλιστές που μακελεύουν τον πλανήτη. Σε αυτά τα πλαίσια, συνεργάζονται όχι μόνο με τον Κεμάλ, αλλά συνάπτουν συμφωνίες με το Ιράν και το Αφγανιστάν, χώρες που μόλις αποκτούσαν την ανεξαρτησία τους. Στηρίζουν τους λαούς που παλεύουν ενάντια στην αποικιοκρατία, αλλά αυτό δε σημαίνει πως ταυτίζονται, ότι έχουν ιδεολογική-στρατηγική συμμαχία ή ότι συμφωνούν γενικά με τις αστικές ηγεσίες αυτών των κινημάτων. Συμμαχούν σε διακρατικό επίπεδο απέναντι στον κοινό εχθρό. Ας μην ξεχνάμε το εξής: οι ιμπεριαλιστές πολεμούσαν μεταξύ τους για το μοίρασμα του πλανήτη στον Α’ ΠΠ, αλλά μετά, συνασπισμένοι, εφορμούν κατά της Σοβιετικής Ένωσης το 1918, όπως και κατά του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Τουρκίας και των υπόλοιπων χωρών.
Όπως προαναφέρθηκε, δεν είναι συμμαχία άνευ όρων. Γι’ αυτό η ΕΣΣΔ σε κάθε περίπτωση επιθυμεί την ύπαρξη διπλωματικών σχέσεων με την Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι αυτή είχε συμμετάσχει στην επέμβαση σε βάρος της. Επιθυμεί να βοηθήσει μάλιστα και τους Πόντιους Έλληνες, όπως ενημερωνόμαστε από την από 27 Απρίλη 1920 επιστολή του Έλληνα πρόξενου στην Τιφλίδα στον ύπατο αρμοστή Κανελλόπουλο, στο βιβλίο του Φωτιάδη Κ, “ΠΟΝΤΟΣ Ο ΠΟΝΤΙΑΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ”. Είναι η ποντιακή αστική ηγεσία, που είναι τόσο ξενόδουλη όσο και η ελληνική, που αρνείται κάθε
βοήθεια και επικοινωνία, γιατί αυτό επιτάσσουν τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα των Άγγλων. Λόγω ακριβώς της ξενόδουλης πολιτικής της ελληνικής αστικής τάξης, ναυαγεί και η προσπάθεια της Σοβιετικής Κυβέρνησης για έναν ειρηνικό τερματισμό του πολέμου στη Μικρά Ασία, όταν πλέον διαφαίνεται το τι θα επακολουθήσει. Όπως μας ενημερώνει ο Κορδάτος, ιστορικός και Γραμματέας τότε του ΣΕΚΕ, η Σοβιετική Ρωσία στέλνει τον Απρίλη του 1922 αντιπρόσωπο του Υπουργείου Εξωτερικών της, ο οποίος επιθυμούσε με τη βοήθεια του Κορδάτου να έλθει σε επαφή με την ελληνική κυβέρνηση. Ο στόχος ήταν να επιτευχθεί συμφωνία ειρήνης ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία με τη διαμεσολάβηση της Σοβιετικής Ρωσίας, με σκοπό, εκτός των άλλων, τη σωτηρία των εθνικών μειονοτήτων και των Ελλήνων της περιοχής. Ωστόσο, αυτό πήγαινε κόντρα στα συμφέροντα της Αγγλίας, γι’ αυτό και η ελληνική κυβέρνηση το αρνήθηκε! Παρά το γεγονός, ότι ακόμα και τότε η Ελλάδα αρνούνταν κάθε βοήθεια της Σοβιετικής Ένωσης και δεν την αναγνώριζε, η Σοβιετική Ένωση στάθηκε πιστή στο καθήκον της και βοήθησε τους ελληνικούς πληθυσμούς, την ώρα της καταστροφής. Αντί άλλων, αναφέρουμε τα εξής:
1) Διαβάζουμε στο βιβλίο της Διδώς Σωτηρίου: “Η Μικρασιατική Καταστροφή και η στρατηγική του αγγλικού ιμπεριαλισμού στην Ανατολική Μεσόγειο”, τις δηλώσεις του Μητροπολίτη Τραπεζούντας και μετέπειτα Αρχιεπισκόπου Αθηνών, Χρύσανθου: “Οι “άθεοι” Μπολσεβίκοι, εν αντιθέσει προς ό,τι δεν έπραξαν αι “χριστιανικαί” Δυνάμεις της Δύσεως διά του κολοσσιαίου αυτού στόλου κατά την εν μηνί Αυγούστω 1922 πυρπόλησιν και σφαγήν της Σμύρνης(…) περισυνέλεξαν όλο τον χριστιανικό εκείνον κόσμον και τον μετέφεραν με ασφάλεια στην Τραπεζούντα”.
2) Και πάλι στο βιβλίο του Φωτιάδη Κ, “ΠΟΝΤΟΣ Ο ΠΟΝΤΙΑΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ”, διαβάζουμε: «εις πολλάς περιστάσεις οι Τούρκοι συνέλαβον ολόκληρους πληθυσμούς, με σκοπόν να τους εκτοπίσουν και οι Μπολσεβίκοι εξηγόραζον από τους Τούρκους τους πληθυσμούς αυτούς. Εκτός αυτού έθετον εις την διάθεσιν των Ελλήνων και πλοία ίνα μεταφέρουν αυτούς από Τραπεζούντος εις τα έναντι ρωσικά παράλια».

*****

Οι νίκες του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος στο πεδίο της μάχης, στην περιοχή του Εσκή Σεχήρ τον Ιούλη του 1921 και η αποφασιστική νίκη στο Σαγγάριο ποταμό τον Αύγουστο – Σεπτέμβρη 1921, το διώξιμο των Ιταλών από την Αττάλεια τον Ιούνη του 1921, το συνεχές σφυροκόπημα των Γάλλων στην Κιλικία, βαθαίνουν τη διάσπαση του ιμπεριαλιστικού μπλοκ, το οποίο έτσι κι αλλιώς ποτέ δεν ήταν ουσιαστικά ενιαίο. Τους αναγκάζουν να προστρέξουν, ο ένας μετά τον άλλο, σε συμφωνίες τελικά με τον Κεμάλ. Έτσι, ήδη από το 1921, όλοι οι ιμπεριαλιστές διαπραγματεύονταν με τον Κεμάλ (φοβισμένοι και από την σοβιετοτουρκική συνθήκη ειρήνης), ενώ οι Γάλλοι θα υπογράψουν αντίστοιχα συμφωνία τον Οκτώβρη του ίδιου χρόνου και θα αναχωρήσουν από την Κιλικία, εξασφαλίζοντας βασικά δικαιώματά τους στην περιοχή.
Έτσι, άνοιξε ο δρόμος για το άδειασμα της εξαρτημένης Ελλάδας. Οι ιμπεριαλιστές, αφού μας χρησιμοποίησαν ως μοχλό πίεσης για να πιέσουν τον Κεμάλ, τελικά μας άφησαν. Μετά από όλα αυτά, άνοιξε ο δρόμος για τα τραγικά γεγονότα του Αυγούστου – Σεπτεμβρίου 1922….

πηγή: αντιτετράδια, τ. 133