Με τον όρο Μάχη της Πρέβεζας, ορίζεται η ένοπλη εμφύλια σύρραξη που έλαβε χώρα κατά το Σεπτέμβριο του 1944 ανάμεσα στα στρατιωτικά σώματα του ΕΔΕΣ που έδρευαν στα Ιωάννινα και την Ήπειρο και τα μάχιμα σώματα του ΕΛΑΣ που είχαν έδρα στις αντίστοιχες περιοχές, προέρχονταν όμως και από άλλες περιοχές δράσης του.

Η Μάχη της Πρέβεζας κράτησε για περίπου 12 ημέρες, με διάφορες φάσεις, είχε ως τελικό της αποτέλεσμα την τμηματική υποχώρηση του ΕΛΑΣ και έληξε με την συνομολόγηση της Συμφωνίας της Καζέρτας και την κατάπαυση πυρός από τα δύο εμπλεκόμενα μέρη.

Η μάχη έλαβε χώρα αμέσως σχεδόν μετά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από την πόλη αλλά και την ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου.

Πριν τη μάχη

Αμέσως μετά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων, έντονη υπήρξε η κίνηση των αντάρτικων σωμάτων του ΕΛΑΣ και του ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ γύρω από την πόλη. Αλλά και πριν αναχωρήσουν οι Γερμανοί από την Πρέβεζα, η γύρω περιοχή ήταν ήδη γεμάτη αντάρτικα σώματα του ΕΛΑΣ και του ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ, τα οποία βρίσκονταν σε αναμονή εισόδου στην πόλη.

Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ στις 9/9/44 βρίσκονταν ήδη στη Βόνιτσα από όπου κατέφθασαν από το Μοναστηράκι Αιτωλοακαρνανίας. ενώ οι δυνάμεις του ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ είχαν καταλάβει τα βόρεια ορεινά σημεία της Πρέβεζας.

Ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ Αναστάσιος Παππάς γράφει σχετικά στο βιβλίο του «Η Βιογραφία ενός αγωνιστή» “Στις 9 Σεπτεμβρίου 1944 αποφασίστηκε η απόβαση του 24ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ στην Πρέβεζα. Στις 12 τη νύχτα δύο βάρκες μας πήραν από το Άκτιο και μας αποβίβασαν στην Κυανή Ακτή, κοντά στο σημερινό κολυμβητήριο. Ο Σταύρος Κοριτσίδης μου είπε ότι οι Γερμανοί βρίσκονταν στο Φρούριο του Αγίου Ανδρέα και πως η κίνηση στην πόλη ήταν εξαιρετικά περιορισμένη. Ο ΕΛΑΣ είχε πληροφορηθεί από τις τοπικές οργανώσεις του ΕΑΜ την επικείμενη αποχώρηση των Γερμανών από την Πρέβεζα”.

Ο καπετάνιος του ΕΛΑΝ Στ. Τσουμάνης, γράφει σε αυτοβιογραφικό βιβλίο του: “Ο 2ος λόχος που αποβιβάσαμε με τα πριάρια του ΕΛΑΝ, είχε σαφή εντολή να μη σταθεί λεπτό στην πόλη και να βαδίσει προς Παργινόσκαλα, για να προλάβει ενδεχόμενη αποβίβαση Γερμανών ή μελών του ΕΔΕΣ εκεί. Ο χώρος ήταν σημαντικός για την έκβαση της επιχείρησης και έτσι δεν έπρεπε να χαθεί λεπτό χρόνου.”

Ο Μιχάλης Ντούσιας του ΕΛΑΣ γράφει στο βιβλίο του “Απομνημονεύματα από την Αντίσταση”: “Μικτή επιτροπή από οργανώσεις του ΕΑΜ και άλλων φορέων της Πρέβεζας, ήρθε στον Κάβο Παναγιάς στο Ακτιο, και μας έκανε έκκληση να μην επιχειρήσουμε κύκλωση των Γερμανών, γιατί τα αντίποινα εναντίον του άμαχου πληθυσμού θα ήταν σκληρά. Έτσι και κάναμε. Οι Γερμανοί τελικά αποχωρούν ανενόχλητοι, με κατεύθυνση τη Νικόπολη με οχήματα και πεζοί, αφήνοντας ως ενθύμιο τα πρώτα Γερμανικά ποδήλατα και μοτοσικλέτες στην Πρέβεζα.”

Ο Νίκος Κώνστας αντάρτης του ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ αναφέρει σε μαρτυρία του: “Είχαμε πιάσει μέρες τα υψώματα κοντά στην Πρέβεζα στο βόρειο σημείο της πόλης. Είχαμε ρητές εντολές να μην μπούμε στην πόλη γιατί οι Γερμανοί είχαν δηλώσει ότι σε οποιαδήποτε προσπάθεια παρεμπόδισης των κινήσεών τους θα εκτελούσαν εκατοντάδες πολίτες. Το βράδυ βλέπαμε τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ να κινούνται νότια και περιμέναμε μια κάποια αψιμαχία για την κατάληψη της πόλης αλλά όχι τον χαλασμό που ακολούθησε.”

Οι Γερμανοί αποχωρούν στις 14/09 από την πόλη αφού ανατινάξουν το λιμάνι και τις πυριτιδαποθήκες στη Νικόπολη. Η δύναμή τους αριθμεί κάποιες εκατοντάδες και για την κίνησή τους επιτάσσουν και μερικά δημοτικά οχήματα. Η Πρέβεζα θα μείνει κενή στρατιωτικών δυνάμεων για μια με δύο ώρες.

Από το σημείο αυτό ξεκινούν και τα περιστατικά της μάχης.

Οι αντάρτες μπαίνουν στην πόλη

Μετά την αποχώρηση των Γερμανών, το 24ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ και οι άνδρες του ΕΔΕΣ μπαίνουν στην πόλη. Ο ΕΛΑΣ έφτασε στην Πρέβεζα από τα βουνά του Λούρου και από την περιοχή του Ακτίου ενώ ο ΕΔΕΣ έφτασε από την Πάργα και τα ορεινά χωριά της Λάκκας Σουλίου. Την ιστορική στιγμή αυτή, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έχει προηγηθεί η συνεννόηση για την επιχείρηση του Γοργοπόταμου και το σύμφωνο του Περτουλίου και καμιά από τις δύο δυνάμεις δεν είχε λόγο να πιστεύει σε μεταξύ τους εχθροπραξίες.

Ο επικεφαλής του ΕΛΑΣ Γεώργιος Κατεμής (Αραχναίος) θα φθάσει στην Πρέβεζα μερικές ώρες μετά μέσω Ακτίου. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ θα καταλάβουν τα φρούρια Αγίου Ανδρέα, Αγίου Γεωργίου, Παντοκράτορα, και επί πλέον το Ενετικό ρολόι, την Εθνική Τράπεζα, και το 1ο Γυμνάσιο Πρεβέζης. Το επιτελείο του ΕΛΑΣ θα τοποθετηθεί στο Φρούριο Αγίου Γεωργίου όπου διαμένει και ο Κατεμής. Μια μικρή μονάδα του ΕΛΑΣ θα τοποθετηθεί και στο φρούριο του Ακτίου.

Ο ΕΔΕΣ καταλαμβάνει το κτίριο του Μονοπωλίου Πρέβεζας στην παραλία, το δημοτικό σχολείο «Θεοφάνειος», την Ντάπια (τάφρο Αλή Πασά) και τοποθετεί δυνάμεις ανταρτών σε οικίες ομοφρονούντων.

Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ αριθμούν στην πόλη 150- 200 άνδρες χωρίς σε αυτούς να υπολογίζουμε τα μέλη του ΕΑΜ τις οργανώσεις του ΚΚΕ και τους 20 -25 άνδρες του ΕΛΑΝ. Επιπροσθέτως η ΕΠΟΝ διέθετε υποδειγματική ομάδα 14 μαχητών.

Ο ΕΔΕΣ διαθέτει 200 – 250 άνδρες πολλοί από τους οποίους είναι παλιοί ταγματασφαλίτες της Λευκάδας και του Ξηρομέρου και αρκετοί βρίσκονται στον ΕΔΕΣ μισθοφορικά.

Για 24 ώρες τα πράγματα είναι ήσυχα στην Πρέβεζα.

Η άφιξη του Δημητρίου Γαλάνη

Την επομένη της απελευθέρωσης στο λιμάνι Αλωνάκι της Πρέβεζας αποβιβάζεται μια δύναμη 100 -150 ανδρών του ΕΔΕΣ με επικεφαλής τον Δημήτρη Γαλάνη. Οι ΕΔΕΣίτες του Γαλάνη θα φθάσουν στην Πρέβεζα με βρετανικό πολεμικό πλοίο και συνοδεία Βρετανών αξιωματικών. Ο αντάρτης του ΕΛΑΣ Χριστόφορος Ράπτης αναφέρει στο βιβλίο του «Τα δύσκολα χρόνια 1941-1949»:

“Μια αντιπροσωπεία του ΕΔΕΣ με επικεφαλής Βρετανό στρατιωτικό πήγε στο Φρούριο του Αγίου Γεωργίου και απαίτησε από τον Γεώργιο Κατεμή «Αραχναίος) την παράδοση της πόλης στον ΕΔΕΣ και τους Βρετανούς, διότι έπρεπε να γίνει επισκευή του λιμανιού. Ο ΕΛΑΣ είχε καλή διάθεση συνεργασίας για συνύπαρξη στην πόλη, για κοινές περιπόλους για κοινό Φρουραρχείο κλπ, όμως ο Κατεμής δεν ήθελε να παραδώσει την πόλη με τους ταγματασφαλίτες και τους εθνοπροδότες του Ζέρβα σε αυτή.”

Έτσι ξεκινά η μάχη της Πρέβεζας.

Οι πρώτες ημέρες

Κατά τις πρώτες ημέρες, η μάχη της Πρέβεζας λαμβάνει τη μορφή αψιμαχιών μικρής κλίμακας. Από τις 14 έως και τις 17 Σεπτεμβρίου 1944 σποραδικά πυρά πέφτουν σε περιπολίες του ΕΛΑΣ από σπίτια στα οποία παραμένουν αντάρτες του ΕΔΕΣ. Τραυματίζονται 2 αντάρτες του ΕΛΑΣ. Παράλληλα, μικρή ομάδα 2-3 ανταρτών του ΕΔΕΣ επιχειρεί να ανέβει στο Ενετικό ρολόι και απωθείται από τον ΕΛΑΣ με έναν νεκρό από τους επιτιθέμενους.

Η μάχη γενικεύεται

Από τις 17 Σεπτεμβρίου 1944 και μετά, οι αψιμαχίες και τα σποραδικά πυρά επεκτάθηκαν και σταδιακά, από τις 18 Σεπτεμβρίου 1944, «η μάχη άναψε σε όλη την Πρέβεζα από Αη-Θωμά μέχρι Αη-Γιώργη», όπως γράφει ο Χριστόφορος Ράπτης στο βιβλίο του.

Παράλληλα, ο ΕΔΕΣ αρχίζει τις συλλήψεις ανταρτών του ΕΛΑΣ και αριστερών πολιτών, εντός της Πρέβεζας. Τους οδηγούν στον τοπικό σταθμό της Χωροφυλακής που θα χρησιμοποιηθεί και μερικώς ως βάση τους. Το ΕΛΑΝ θα πάρει με τη σειρά του θέσεις στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας.

Η μάχη αρχίζει με τρεις πυροβολισμούς και ένα βλήμα όλμου στον Αγιο Ανδρέα εκ μέρους του ΕΔΕΣ, του οποίου οι δυνάμεις είχαν ήδη περικυκλώσει τα κάστρο. Το Φρούριο του Αγίου Γεωργίου ο ΕΔΕΣ το σφυροκοπεί από τις σημερινές θέσεις των ταβερνών Αγράμπελη και Πανόραμα. Ενας νεαρός μαθητής του ΕΛΑΣ στέκεται με πολυβόλο στο Ενετικό ρολόι του Αγίου Χαραλάμπους, πυροβολεί και τελικά σκοτώνεται από τον όλμο του ΕΔΕΣ.

Με την έναρξη των εχθροπραξιών, στις 21 Σεπτεμβρίου 1944, ορισμένοι πολίτες μέλη της ΕΠΟΝ βγαίνουν στο δρόμο διαδηλώνοντας. Συλλαμβάνονται από αντάρτες του ΕΔΕΣ και την επομένη εκτελούνται στην θέση Παργινόσκαλα. Οι άνδρες του ΕΔΕΣ δεν επιτρέπουν στις οικογένειές τους να περισυλλέξουν τα σώματα των συγγενών τους.

Το Φρούριο του Αγίου Ανδρέα υπήρξε το επίκεντρο των επιχειρήσεων και δέχονταν κατ ευθείαν βολές πυροβολικού από το Ψαθάκι. Στις 24 Σεπτεμβρίου 1944 εισέρχεται εντός του Φρουρίου του Αγίου Ανδρέα ο λόχος Κατσαρού του ΕΔΕΣ. Το θλιβερό είναι ότι εντός και εκτός, δηλαδή μεταξύ επιτιθεμένων και αμυνομένων υπάρχουν στενοί συγγενείς όπως για παράδειγμα ο Τάκης Μπάλκος (ΕΛΑΣ) και Αναστάσιος Μπάλκος (ΕΔΕΣ) που ήταν αδέλφια.

Η μάχη στην Εθνική Τράπεζα

Σημαντικές εχθροπραξίες γίνονται στην Εθνική Τράπεζα Πρέβεζας, όπου έχουν οχυρωθεί οι 25 αντάρτες του ΕΛΑΝ. Οι βολές προς την Εθνική Τράπεζα ερρίφθησαν από τα γύρω σπίτια, από το δημοτικό σχολείο Θεοφάνειος, από την παραλία αλλά και από το Ψαθάκι.

Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν αυτόματα, οπλοπολυβόλα, πολυβόλα και χειροβομβίδες. Αργότερα ο ΕΔΕΣ χρησιμοποίησε όλμους και πυροβολικό. Ο Πρεβεζάνος αξιωματικός του Πυροβολικού Κώστας Παπακωνσταντίνου του ΕΔΕΣ, σφυροκοπεί κατευθείαν με βολές πυροβολικού την Εθνική Τράπεζα από το Ψαθάκι. Στην Εθνική Τράπεζα σκοτώνεται ο αντάρτης του ΕΛΑΣ Αβραάμ Λεσπέρογλου και τραυματίζεται ο Καταραχιάς χειριστής οπλοπολυβόλου. Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ πιέζονται, κρατούν το κτίριο της τράπεζας, όμως είναι καθηλωμένοι σε αυτό.

Οπές ριπής αυτομάτου όπλου ή οπλοπολυβόλου από τη Μάχη της Πρέβεζας διασώζονται και σήμερα στα μάρμαρα της Εθνικής Τράπεζας Πρέβεζας, τόσο στο ανατολικό όσο και στο δυτικό τμήμα της.

Η σφαγή στο 1ο Γυμνάσιο

Στις 21-22 Σεπτεμβρίου, και ενώ η μάχη μαίνεται μέσα στην πόλη, μια ομάδα από την υποδειγματική ΕΠΟΝ της Πρέβεζας βρίσκεται οχυρωμένη μέσα στο 1ο Γυμνάσιο επικεφαλής τους είναι ο ο Δημήτριος Τρομπότας, νεαρός αξιωματικός του ΕΛΑΣ από τη Σαγιάδα Θεσπρωτίας. Μαζί τους βρίσκεται και ο γιατρός Χρήστος Μαϊδάτσης, μέλος του ΕΑΜ της πόλης. Το κτίριο σφυροκοπά με όλμους ο επικεφαλής του ΕΔΕΣ Δημήτριος Γαλάνης. Ο Γαλάνης θα συλλάβει με αιφνιδιασμό τους κλεισμένους ΕΠΟΝίτες, θα τους μεταφέρει στην Παργινόσκαλα όπου θα εκτελέσει τους περισσότερους άνευ δίκης. Ορισμένοι από αυτούς θα εκτελεστούν στο Φρούριο Παντοκράτορα τις επόμενες ημέρες και αφού τους ανακρίνουν με φρικτά βασανιστήρια. Ανάμεσα στους εκτελεσθέντες υπό τον Γαλάνη βρίσκονταν και έφηβοι μαθητές. Συνολικά εκτελέστηκαν 48 άτομα. Επαγγελματίας στρατιωτικός της Σχολής Ευελπίδων Δημήτριος Γαλάνης, παραβίασε βάναυσα τη Συνθήκη της Γενεύης περί αιχμαλώτων, η οποία ισχύει και σε εμφύλιες συρράξεις. Όμως, δεν δικάσθηκε ποτέ για εγκλήματα πολέμου.

Μεταπολεμικά δραστηριοποιήθηκε επαγγελματικά στην Άρτα όπου είχε φορτηγά μεταφοράς οικοδομικών υλών. Μάλιστα το έτος 1978 προσέφερε δωρεάν χαλίκια για την τέλεση έργων στο στρατόπεδο της εθνικής Οδού Άρτας Πέτα. Τότε δήλωσε επακριβώς στον διοικητή του στρατοπέδου αντισυνταγματάρχη Μιχαήλ Κωστόπουλο του Μιλτιάδη «κύριε Κωστόπουλε, εγώ ήμουν εντελώς ξένος στην Πρέβεζα. Δεν ήξερα κανέναν. Διαταγές του ΕΔΕΣ εκτελούσα και των Βρετανών. Αναγνωρίζω πόσο τραγική είναι η εκτέλεση στην Παργινόσκαλα». Η αλήθεια είναι παρόλα αυτά ότι η εκτέλεση ή η υπεράσπιση των αιχμαλώτων περνούσε από το χέρι του.

Η αντεπίθεση του ΕΛΑΣ που δεν έγινε ποτέ

Στις 25 Σεπτεμβρίου οι μάχες στην πόλη ξεκινούν να λαμβάνουν μεγαλύτερες διαστάσεις. Έχει έρθει η ώρα να ανταπαντήσει κι ο ΕΛΑΣ πια, ο οποίος έχει λάβει μεγάλες ενισχύσεις σε άνδρες και υλικό από το Άκτιο. Από 250-300 μαχητές, τρία πολυβόλα και δύο ομαδικοί όλμοι έχουν φθάσει με πλοιάρια του ΕΛΑΝ στο φρούριο του Αγίου Ανδρέα. Τις απογευματινές ώρες ο ΕΛΑΣ αναδιπλώνεται και επιχειρεί έξοδο και αντεπίθεση από το κάστρο του Αγίου Ανδρέα. Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ επιχειρούν με επιτυχία και οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ υποχωρούν από τις θέσεις που έχουν καταλάβει εκεί. Όλοι περιμένουν την εντολή για αντεπίθεση, η οποία όμως ποτέ δεν θα έρθει. Η μεραρχία του ΕΛΑΣ δεν θα εκδώσει ποτέ τη διαταγή για την αντεπίθεση γιατί εν τω μεταξύ έχει υπογραφεί η Συνθήκη της Καζέρτας.

Η Συνθήκη της Καζέρτας

Η Συμφωνία της Καζέρτας υπογράφηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 1944 στην πόλη Καζέρτα της Ιταλίας ανάμεσα στην αυτοεξόριστη κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ελληνική κυβέρνηση, τις ελληνικές αντιστασιακές οργανώσεις (ΕΑΜ και ΕΔΕΣ) και τις Βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής.

Η ιστορικά λανθασμένη για το λαϊκό κίνημα συμφωνία αυτή καθόριζε τα εξής: «Όλες οι ανταρτικές δυνάμεις που δρούσαν στην Ελλάδα θα υπάγονταν στις διαταγές της ελληνικής Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, η οποία στη συνέχεια θα τις έθετε υπό τις διαταγές του στρατηγού Ρόναλντ Σκόμπι. Οι στρατιωτικοί ηγέτες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ αναλάμβαναν την υποχρέωση να απαγορεύσουν στις ανταρτικές μονάδες οποιαδήποτε δράση που θα απέβλεπε στην κατάληψη της εξουσίας». Στα πλαίσια και το πνεύμα αυτής της συμφωνίας, ο ΕΛΑΣ δεν αντεπιτέθηκε ποτέ στον ΕΔΕΣ κατά τη μάχη της Πρέβεζας.

Ιντερλούδιο

Εικοσιτέσσερις ώρες μετά οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υποχωρούν μέσω Ακτίου από την Πρέβεζα. Πίσω μένουν μόνο τα μάχιμα τμήματά του και οι οργανώσεις του ΕΑΜ που είναι κάτοικοι της πόλης. Ανάλογη κίνηση γίνεται κι από τον ΕΔΕΣ σε μικρότερη έκταση.

Από την πλευρά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ υπήρξαν στη Μάχη της Πρέβεζας τα εξής θύματα: Νεκροί αντάρτες: 32 άτομα, Τραυματίες αντάρτες: 12 άτομα, Νεκροί πολίτες: 48, Τραυματίες πολίτες: Άγνωστο.

Από την πλευρά του ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ έχουν επιβεβαιωθεί 12 νεκροί ενώ ο αριθμός των τραυματιών είναι ακόμα άγνωστος. Οι αντάρτες του ΕΔΕΣ τάφηκαν σύμφωνα με μαρτυρίες σε οικόπεδο απέναντι από την εκκλησία του Παντοκράτορα. (Λάζαρος Συνέσιος, 2009)

Ο Γιώργος Κοτζιούλας

Ο ποιητής που ήταν στην Ήπειρο (αν και όχι στην Πρέβεζα) εκείνη την περίοδο, έγραψε ένα ποίημα για τους εκτελεσμένους ΕΠΟΝίτες, που δεν έχει συμπεριληφθεί στα Άπαντά του. Ο Κοτζιούλας θρηνεί όλους τους Επονίτες, αλλά ξεχωρίζει έναν, τον δεκαπεντάχρονο ανταρτοεπονίτη Περικλή Αναγνωστόπουλο,που είχε το ψευδώνυμο Λαμπέτης. Ήταν γιος του ταγματάρχη του πυροβολικού Βαγγέλη Αναγνωστόπουλου, αξιωματικού της 8ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, ο οποίος ήταν επίσης φίλος του Κοτζιούλα διότι διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στα κατοχικά ημερολόγια του Κοτζιούλα όπου εμφανίζεται με το ψευδώνυμο «Μαύρος δράκος» (που δεν ήταν το επίσημο αντάρτικο ψευδώνυμό του, αλλά ο Κοτζιούλας πάντα με αυτό τον ανέφερε).

Το ποίημα είναι το εξής:

Ο τύπος της εποχής

Εφημερίδα «Λαοκρατία», Όργανο της Πανηπειρωτικής Επιτροπής του Ε.Α.Μ., Χρόνος Β’, Αρ. Φύλλου 19, Ήπειρος, 25 Οκτώβρη 1944, σελ. 1-2

Η μαζική σφαγή της Πρέβεζας

«Το ΕΑΜ καταγγέλλοντας τα πιο κάτω εγκλήματα και διερμηνεύοντας την αγανάχτηση του λαού της Πρέβεζας κι’ ολόκληρου του Ηπειρωτικού λαού ζητάει απ’ την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας την άμεση διενέργεια ανακρίσεων και την αμείλικτη τιμωρία των ενόχων. Ζητάει επίσης απ΄ την ίδια καθοδήγηση του ΕΔΕΣ να βοηθήσει το έργο της δικαιοσύνης και της εξυγίανσης. Παραθέτουμε τα γεγονότα που οδήγησαν στις σφαγές της Πρέβεζας χωρίς σχόλια γιατί μιλάν μόνα τους με την ωμή γλώσσα της φρίκης και του αποτροπιασμού:

Στις 9/9 υπογράφεται από αντιπροσώπους του ΕΑΜ και ΕΔΕΣ πρωτόκολλο ενότητας μέσα στην πόλη της Πρέβεζας. Ταυτόχρονα βγαίνει 15μελής Λαϊκή Επιτροπή από τα σωματεία της πόλης και αντιπροσώπους του ΕΑΜ και του ΕΔΕΣ. Σκοπός της η τήρηση της τάξης κατά την απελευθέρωση της πόλης. Στη διάθεση της Επιτροπής μπαίνει σώμα Πολιτοφυλακής μικτό με 120 άνδρες από κάθε Οργάνωση. Όλος ο λαός έχει σύνθημά του την ενότητα και τη συνεργασία. Στις 14/9 η πόλη λευτερώνεται.

Ο ΕΛΑΣ και το ΕΛΑΝ καταλαμβάνουν την πόλη και την παραδίνει στη Λαϊκή Επιτροπή, καταδιώκοντας τους γερμανούς στο Μύτικα, Κεραμίτσα, Σμυρτούλα.. ύστερα από συνεννοήσεις την άλλη μέρα στις 15 το πρωί γίνονται δεκτά στην πόλη με εκδηλώσεις συνεργασίας τμήματα του ΕΔΕΣ με επικεφαλής τον ταγματάρχη Γαλάνη. Με την είσοδο όμως των εδεσικών τμημάτων η κατάσταση μεταβάλλεται. Ο Γαλάνης κηρύσσει το στρατιωτικό νόμο και την πόλη σε κατάσταση πολιορκίας. Αυτό προκαλεί μεγάλη αγανάχτηση στο λαό που στις 16/9 συγκροτεί συλλαλητήριο με 3χιλιάδες διαδηλωτές για την κατάργηση του Στρατιωτικού Νόμου.

Οι εδεσίτες αρνούνται και στις 17/9 παίρνουν ενίσχυση 60 Ραλλικών απ’ τη Λευκάδα. Η Λαϊκή Επιτροπή ορίζει, τη 18/9 μέρα γιορτασμού της Λευτεριάς. Ο ΕΔΕΣ με προκήρυξή του δηλώνει ότι δε θα λάβει μέρος και κυκλοφορεί πλαστή προκήρυξη της ΕΠΟΝ κατά του Ζέρβα. 7000 λαού επί 4 ώρες πανηγυρίζουν την απελευθέρωση της πόλης. Το απόγευμα επακολουθούν λαϊκοί χοροί και γενική χαρά. Το ίδιο απόγευμα αποσύρονται απ΄ την πόλη οι οικογένειες των εδεσιτών και τα τμήματά τους πιάνουν θέσεις έξω απ’ την πόλη. Στις 19/9 απαιτούν απ’ τα τμήματα του 24 Συν/τος να εγκαταλείψουν την πόλη.

Ο ΕΛΑΣ απορρίπτει την αξίωση και ζητάει κατοχή από κοινού. Αμέσως σχεδόν η πόλη δέχεται καταιγιστικά πύρα πυροβολικού και όλμων και αυτομάτων που ματαιώνουν κάθε προσπάθεια διαμαρτυρίας του λαού. Η σύρραξη γενικεύεται και διαρκεί εφτά ολόκληρες μέρες. Κατά τη διάρκεια της το 24 Σύνταγμα κάνει νέες προσπάθειες συμβιβασμού και ζητάει τη συγκρότηση μικτής αντιπροσωπίας. Αετόπουλα και Επονίτες κατά τις μάχες αυτές βρήκαν ηρωικό θάνατο εκτελώντας την υπηρεσία του συνδέσμου. Η υποδειγματική ΕΠΟΝ του 24 Συντάγματος αφού πολέμησε δύο ώρες στο Γυμνάσιο της πόλης παραδόθηκε.

Στην αποφασιστική στιγμή του αγώνα η συμφωνία της Καζέρτας στην Ιταλία θέτει τέρμα στη σύρραξη με την αποχώρηση των τμημάτων του ΕΛΑΣ. Εκτελέσεις πατριωτών : Κατά το 12ήμερο διάστημα της σύγκρουσης διαπράχτηκαν τα πιο κάτω εγκλήματα. Εκτελέστηκε ολόκληρη η υποδειγματική ΕΠΟΝ από 14 νέους. Εκτελέστηκαν απ΄ την Λαϊκή Επιτροπή που συγκροτήθηκε με κοινή συμφωνία ΕΑΜ-ΕΔΕΣ: 1) Χρ. Κοντός, Γυμνασιάρχης, πρόεδρος της Επιτροπής, 2) Δήμας, δικηγόρος, γραμματέας της, 3) Δ. Γιαμάς, εργάτης, μέλος, 4) Μ. Ρέντζος, τριατατικός, μέλος της Επιτροπής, γραμματέας της νομαρχιακής Επιτροπής ΕΑΜ Πρέβεζας (εκτελέστηκε ξυλοκοπούμενος και συρόμενος στα πεζοδρόμια της Πρέβεζας). Επίσης εκτελέστηκαν άλλα 3 μέλη της Λαϊκής Επιτροπής. Πρόσωπα γνωστά και κύρους μέσα στην πόλη εχτελέστηκαν: 1) Μαϊδάτσης, γιατρός, 2) Κοσμάς Ρέντζος, έμπορος, 3) Σπαθής, επιθεωρητής δημοτικών σχολείων, 4) Μεγαλογένης, γραμματέας Πρωτοδικείου Πρέβεζας, 5) Κακαβούλης, μεγαλοχτηματίας (αφού του έκοψαν πρώτα τα’ αυτιά, τον έσφαξαν), χρονών 75, 6) Καστάνης, κτηματίας, χρονών 70.

Όλες οι εκτελέσεις έγιναν στο συνοικισμό Παντοκράτορας Πρέβεζας. Στην Παργινόσκαλα

Υπάρχουν πληροφορίες ότι έναν τον έθαψαν ζωντανό πριν τον αποτελειώσει το πολυβόλο. Ο ανθυπασπιστής Χωρ/κης Γεωργάρας αφού έσφαξε έναν του ήπιε το αίμα. Τις πρώτες μέρες της σύρραξης συνέλαβαν περίπου 700 άτομα απ΄ τα οποία 16 γυναίκες και κορίτσια. Απ’ αυτούς 40 εκτελέστηκαν κι’ οι υπόλοιποι μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδο στην Πάργα. Συνολικά δολοφονήθηκαν στην Πρέβεζα 70-75 άτομα. Λεηλατήθηκαν όλα τα σπίτια και τα μαγαζιά των συλληφθέντων.

Κάηκαν σπίτια συναγωνιστών στο συνοικισμό Κοκκινιά. Κατά τις πληροφορίας μας επικεφαλής των τμημάτων ήταν 1) ο Διοικητής της ΙΧ Μεραρχίας του ΕΔΕΣ συντ/ρχης Μπόρας, 2) ο ταγματάρχης Γαλάνης και οι Αξιωματικοί Τσόγκας, Χατζιδάκις και Παπαδάτος».

Μαρτυρίες
“Στ. Τσουμάνη: Η Δράση του ΕΛΑΝ Πρέβεζας (Αμβρακικού) (αυτοβιογραφικό βιβλίο)”
[…]Γύρω στις 10 του Σεπτέμβρη η Διοίκηση του ΕΛΑΝ διέταξε όλοι οι ελανίτες με τα πλεούμενά μας να είμαστε σε ετοιμότητα, Πραγματικά συγκεντρώσαμε τα πριάρια και τα ψαροκάϊκά μας στη Βόνιτσα.

Όταν νύχτωσε, ο Διοικητής του ΕΛΑΝ Α. Τσακαλώτος, φώναξε ονομαστικά μερικούς από μας και με τα πριάρια μας μας οδήγησε στον ορμίσκο κάτω από τον Κάβο Παναγιάς. Εκεί ήταν συγκεντρωμένοι οι αντάρτες του 1ου λόχου του Συν/τος με τον ηρωικό Διοικητή του Κώστα Νούτσο. Ήταν εκεί και ο Αραχναίος και ο Ντούσιας. Μας είπαν ότι πλησιάζει η ώρα να απελευθερώσουμε τη Πρέβεζα. Η επιτυχία αυτού του σκοπού μας, είπαν, εξαρτάται από την απόλυτη μυστικότητα των ενεργειών μας. Ούτε φωνές, ούτε θόρυβοι, ούτε τσιγάρο. Πήραμε τους αντάρτες στα πριάρια μας και αθόρυβα ξεκινήσαμε για τους Αγίους Αποστόλους. Αυτές τις μέρες είχαν εντείνει τις περιπολίες τους τα καταδιωκτικά των Γερμανών. Η διαταγή ήταν μόλις επισημάνουμε από μακριά την κίνηση τέτοιου καταδιωκτικού, να κανονίσουμε την πλεύση μας σε ανάλογη κατεύθυνση ώστε να αποφύγουμε συνάντηση και σύγκρουση μ’ αυτά. Ευτυχώς διασχίσαμε το στενό ως την απέναντι ακτή Λασκάρας, χωρίς να συναντήσουμε εχθρικό καταδιωκτικό. Βγάλαμε άνετα τους αντάρτες στην παραλία, κάτω από τους Αγίους Αποστόλους, όπου συναντήσαμε μια ομάδα με επικεφαλής αν θυμάμαι καλά τους Κώστα Προβατά, Αποστόλη Καστάνη και μερικούς άλλους, που είχαν προηγηθεί και είχαν φθάσει εκεί μια ή δυο μέρες νωρίτερα από μας, για να οδηγήσουν τους άντρες του λόχου σε θέσεις που είχε προκαθορίσει η Διοίκηση του Συν/τος. Η παρουσία του λόχου στην περιοχή αυτή του Αγίου Θωμά, έπρεπε να είναι απόλυτα μυστική, αφού οι Γερμανοί βρίσκονταν ακόμα στην πόλη της Πρέβεζας, δηλαδή σε μια απόσταση 4-5 χιλιομέτρων. Οι αντάρτες έπρεπε να καλυφθούν στους πυκνούς θάμνους με τους όποιους ήταν ευτυχώς σκεπασμένη η περιοχή, ώστε να μην γίνουν αντιληπτοί από κανένα κάτοικο της περιοχής, ακόμα και από φίλους μας.

Αφού αποβιβάσαμε το λόχο και αφήσαμε εκεί δυο πριάρια στη διάθεση του λόχου, για να επικοινωνεί μ’ αυτά με το Σύνταγμα, οι άλλοι γυρίσαμε στη βάση μας στη Βόνιτσα.

Όπως μάθαμε, η Διοίκηση του Συντ/τος είχε αποφασίσει να προωθήσει τον 1ο λόχο να καταλάβει το στενό της Σμυρτούλας, καταστρέφοντας τα μικρά γεφύρια στο δρόμο εκείνης της περιοχής και, κυκλώνοντας από παντού τη Γερμανική φρουρά, που υπολογίζονταν σε 350 περίπου άνδρες μέσα στη πόλη, να τους αναγκάσει να παραδοθούν. Αυτό το σκοπό είχε το προγεφύρωμα που είχε δημιουργηθεί στον Άγιο Θωμά με τον 1ο λόχο.

Άγνωστο πως διέρρευσε αυτή η πρόθεση του Συντ/τος, πάντως έγινε γνωστή και θορύβησε τους κάτοικους της πόλης, οι όποιοι συγκρότησαν μικρή επιτροπή των οργανώσεων ΕΑΜ και ΕΔΕΣ, που πήγε στη Βόνιτσα, συνάντησε τη Διοίκηση του Συντάγματος και παρακάλεσε να ματαιωθεί αυτή η ενέργειά της, μια ενέργεια που θα είχε σαν συνέπεια τον βομβαρδισμό της πόλης από τα Γερμανικά πυροβολεία Σαμψούντας και Λούρου, με ανυπολόγιστα ανθρώπινα θύματα και άλλες ύλικές καταστροφές.

Η Διοίκηση του Συν/τος υποχώρησε, κακώς κατά τη γνώμη μου, γιατί αν είχε εκτελεσθεί νικηφόρα αυτή η επιχείρηση θα είχε αποφευχθεί η σύγκρουση που έγινε αργότερα με τον ΕΔΕΣ.

Την άλλη μέρα ο Διοικητής μας Αντώνιος Τσακαλώτος διέταξε μερικά πριάρια να πάνε με μυστικότητα στην περιοχή Ακτίου, απέναντι από την Πρέβεζα. Δυο μέρες παραμείναμε εκεί σε επιφυλακή. Μια νύχτα θα ήταν νομίζω 13 του Σεπτέμβρη, ακούσαμε μια τρομακτική έκρηξη και μια μεγάλη λάμψη κάπου στον ελαιώνα της Πρέβεζας. Από συνδέσμους που ήρθαν από την Πρέβεζα μάθαμε πως οι Γερμανοί είχαν ανατινάξει οπλισμό, πυρομαχικά και άλλο πολεμικό υλικό, που τον είχαν συγκεντρώσει κάπου έξω από την πόλη. Σχεδόν ταυτόχρονα πήραμε εντολή και φορτώσαμε τα πριάρια μας τους άνδρες του 2ου λόχου του Συν/τός μας, με διοικητή τον Θωμά Ζάχο (Μπατάγια) και καπετάνιο τον Σπ. Τσουκνίδα και να τους μεταφέρουμε στην παραλία της πόλης. Την ίδια στιγμή άλλα πλεούμενα του ΕΛΑΝ μετέφεραν από τη Βόνιτσα την υπόλοιπη δύναμη του Συν/τος με επικεφαλής τον καπετάνιο Μιχάλη Ντούσια.

Παρόλο που δεν είχε καλά-καλά ξημερώσει ο λαός της Πρέβεζας είχε κατεβεί στην προκυμαία και χειροκροτούσε και ζητωκραύγαζε τους αντάρτες με ακράτητο ενθουσιασμό. Ποτέ άλλοτε δεν δοκίμασα αυτή τη βαθιά συγκίνηση που δοκίμασα αυτή τη μέρα.

Δεν είμαι αρμόδιος να κρίνω τις ενέργειες της Διοίκησης του Συν/τος. Μάθαμε όμως πως ενώ ο 2ος λόχος, που είχαμε αποβιβάσει τα μεσάνυχτα, είχε εντολή να μη σταθεί ούτε λεπτό στην πόλη, αλλά να βαδίσει ταχύτατα κατευθείαν προς Παργινόσκαλα και Καλαμίτσι, να καταλάβει θέσεις μάχης και να παρεμποδίσει ενδεχόμενη απόβαση Γερμανών προερχόμενων από Κέρκυρα η εδεσιτών, ο λόχος αυτός δεν εκτέλεσε την διαταγή που είχε, υπακούοντας σε διαταγή του γραμματέα της περιφερειακής οργανώσεως του Κ.Κ.Ε. Μήτσου Ηπειρώτη (σ.parapoda: Φίλος Γ., το πραγματικό του όνομα Θωμάς Ιωαννίδης, από ποντιακή προσφυγική οικογένεια της Μακεδονίας, παλιό στέλεχος με χρόνια στην εξορία αλλά με αριστερίστικες παρεκκλίσεις). Για τις τραγικές συνέπειες αυτής της ενέργειας, αναρμόδιου οργάνου, σε ζητήματα καθαρώς στρατιωτικά, άλλοι είναι αρμόδιοι να γράψουν αν δεν τα έχουν ως τώρα γράψει. Εκείνο που πρέπει να ειπώ είναι πως η χαρά μας για την απελευθέρωση της πατρίδας μας δεν επρόκειτο να κρατήσει πολύ. Το απόγευμα της ίδιας μέρας, τμήματα του ΕΔΕΣ αποβιβάστηκαν στην Παργινόσκαλα κι έφθασαν στην Πρέβεζα. Τα υποδέχθηκε στην πόρτα του Άι Λιά ο γραμματέας του Κόμματος Ηπειρώτης κι εγκαταστάθηκαν σε μερικά κτίρια στην πόλη χωρίς να αντιμετωπίσουν καμμιά Αντίσταση. Μάθαμε ότι αργά τη νύχτα, συναντήθηκαν οι Διοικήσεις του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ και συμφώνησαν για τη συνύπαρξη των δύο οργανώσεων και την συνδιοίκηση της πόλης. Συγκρότησαν κοινό Φρουραρχείο, κοινές περιπόλους και ακόμα πως κάθε ενέργειά τους για την αντιμετώπιση των πελώριων προβλημάτων που προέκυπταν για το λαό της πόλης και της περιοχής θα την αποφάσιζαν με κοινή συνεννόηση. Αποφάσισαν ακόμη την Κυριακή 18 του Σ/βρη, δηλαδή 3 ή 4 μέρες από την ημέρα αυτή, να γίνει παλλαϊκή συγκέντρωση ολόκληρου του λαού της Πρέβεζας, εαμιτών και εδεσιτών για έναν πανηγυρικό γιορτασμό της απελευθέρωσης.

Η συνεργασία των δύο διοικήσεων ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ φαινόταν ομαλή, αλλά αποδείχθηκε πως δεν ήταν ειλικρινής από την πλευρά του ΕΔΕΣ. Την Κυριακή, καθορισμένη μέρα για τον γιορτασμό της απελευθέρωσης, οι επικεφαλής των εδεσιτών όχι μόνον δεν ήρθαν στη γιορτή αλλά είχε εξαφανισθεί ο αξιωματικός που εκτελούσε μαζί με τον Αραχναίο χρέη Φρουράρχου, καθώς και όλοι οι αντάρτες του ΕΔΕΣ. Η γιορτή πραγματοποιήθηκε και ήταν παλλαϊκή. Άνδρες, γυναίκες, παιδιά, γέροι κι ανάμεσά τους πολλοί Πρεβεζιάνοι οπαδοί του ΕΔΕΣ, ήρθαν μ’ ακράτητο ενθουσιασμό να γιορτάσουν την απελευθέρωση, ήταν η μεγαλύτερη και η πιο ενθουσιώδικη γιορτή που έγινε ποτέ στη Πρέβεζα.

Η απουσία των Εδεσιτών από την γιορτή και προπαντός η εξαφάνισή τους από την πόλη δημιούργησε τη βάσιμη υποψία ότι κάτι προετοίμαζαν. Το απόγευμα της ίδιας μέρας έφθασε η δυσάρεστη πληροφορία ότι οι εδεσίτες συνέλαβαν τους άνδρες ενός συνεργείου που είχε συγκροτηθεί από αντάρτες και πολίτες για την περισυλλογή και συγκέντρωση οπλισμού και πυρομαχικών, που είχαν αφήσει φεύγοντας οι Γερμανοί.

Με βάση αυτά μόνον τα στοιχεία, αργά το απόγευμα της ίδιας μέρας, διατάχθηκε από τη Διοίκηση του Συν/τος γενική επιφυλακή. Αυτή τη διαταγή μάς τη γνωστοποίησε ο Διοικητής του ΕΛΑΝ Αντ. Τσακαλώτος που είχε σαν έδρα του το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας και επιπρόσθετα διέταξε να βρισκόμαστε όλοι στις θέσεις μας και, όσοι από μας είχαμε όπλα, αναλάβαμε να περιπολούμε την παραλία της πόλης, από τη Βάση ως το Διοικητήριο.

Τα τμήματα του 24ου Συν/τος μοιράστηκαν και κατέλαβαν ο 1ος και 3ος λόχος το Φρούριο του Αγίου Ανδρέα, ο 2ος λόχος, μαζί με τη Διοίκηση του Συντ/τος και τον υπεύθυνο του εφεδρικού ΕΛΑΣ Πρέβεζας στο Φρούριο Αγίου Στεφάνου. Η υποδειγματική διμοιρία της ΕΠΟΝ τοποθετήθηκε στο Γυμνάσιο Πρέβεζας. Άλλα τμήματα του Συν/τος τοποθετήθηκαν στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο και στη γέφυρα της Πόρτας του Άι Λιά. Ομάδες του εφεδρικού ΕΛΑΣ διατάχθηκαν να σχηματίσουν κινητές περιπόλους και να επαγρυπνούν τη νύχτα σ’ όλη την περιμετρική τάφρο της πόλης. Η διαταγή του Συν/τος ήταν να αντιτάξουμε ανυποχώρητη άμυνα σε ενδεχόμενη επιθετική απόπειρα των εδεσιτών. Δεν υπάρχει καμμιά αμφιβολία πως αν η επίθεση των εδεσιτών είχε εκδηλωθεί αυτή τη νύχτα θα συντριβόταν. Το κάθε σπίτι της πόλης θα μεταβαλλόταν σε άπαρτο φρούριο. Θα είχαμε την παραλία ελεύθερη και την επικοινωνία με το Άκτιο και με το 2/39 Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, για να έλθει αν χρειάζονταν σε ενίσχυσή μας άνετα. Αλλά η νύχτα πέρασε ήσυχα. Οι εδεσίτες φαίνεται αντιλήφθηκαν την κινητοποίησή μας και την αδιάσπαστη αμυντική διάταξη των δυνάμεών μας και δεν αποφάσισαν την επίθεση. Και ίσως δεν θα την αποτολμούσαν ποτέ, αν το πρωί της όλης μέρας δεν χαλάρωναν τα μέτρα που είχε πάρει τη νύχτα η Διοίκηση του Συντ/τος. Λαθεμένα, κατά τη γνώμη μου, η Διοίκηση του Συντ/τος εκτίμησε ότι οι εδεσίτες δεν θα αποτολμούσαν επίθεση την ημέρα και χωρίς να είχε προηγηθεί απ’ αυτούς προειδοποίηση ή τελεσίγραφο να εγκαταλείψουμε την πόλη. Ήταν λάθος της που υπέκυψε στις αιτήσεις των ανταρτών να ξεκουρασθούν από την ένταση και το ξενύχτι και που δεν είχε προβλέψει εφεδρικά ξεκούραστα τμήματα που θα συνέχιζαν και την ημέρα τα μέτρα επαγρύπνησης. Η Διοίκηση του Συν/τος είχε ειδοποιήσει τηλεφωνικώς τις διοικήσεις των τμημάτων της και των πολιτικών οργανώσεων να συγκεντρωθούν στις 9 η ώρα το πρωί στο Φρούριο του Αγίου Ανδρέα για μια πλατειά σύσκεψη και τη λήψη περαιτέρω μέτρων για την αντιμετώπιση της κατάστασης.

Ακριβώς αυτή την ώρα, 8 1/2 το πρωί της Δευτέρας 19 του Σεπτέμβρη οι εδεσίτες απρόσκλητα, απροειδοποίητα και αιφνιδιαστικά άρχισαν την επίθεσή τους σ’ όλα τα σημεία με καταιγιστικά πυρά, ορειβατικού πυροβολικού, όλμων, βαρειών πολυβόλων, οπλοπολυβόλων, αντιαρματικών. Η αδελφοκτόνα μάχη της Πρέβεζας είχε αρχίσει. Παρά την συντριπτική υπεροχή των εδεσιτών σε άνδρες και οπλισμό οι αντάρτες μας, μόνιμοι και εφεδρικοί, όσοι μπόρεσαν, μετά την χαλάρωση της επαγρύπνησης και τον αιφνιδιασμό, να μπουν στα Φρούρια του Αγίου Ανδρέα, Αγίου Γεωργίου και στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας, απόκρουσαν όλες τις λυσσασμένες επιθέσεις που κράτησαν 13 ολόκληρες μέρες και νύχτες, από τις 19 του Σεπτέμβρη ως τις 3 του Οχτώβρη 1944. Αποκλεισμένοι 13 μέρες και νύχτες χωρίς τρόφιμα με πρόσθετη ανάγκη να διατραφούν και αρκετά γυναικόπαιδα, που είχαν καταφύγει στα Φρούρια, οι αντάρτες μας απόδειξαν για μια ακόμη φορά πως όταν κανείς μάχεται για την υπεράσπιση της ελευθερίας, οι αριθμοί και τα μέσα δεν είναι ικανά να εξασφαλίσουν στον επιδρομέα τη νίκη.

Το ΕΛΑΝ με επικεφαλής τον ατρόμητο αλλά και συνετό στις ενέργειές του Αντώνη Τσακαλώτο, κράτησε γερά το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας όπου όσοι βρέθηκαν εκεί πολέμησαν με απαράμιλλο ενθουσιασμό. Ανάμεσά τους και ο Μήτσος Γεωργίου (Καταραχιάς) που διακρίθηκε για την παλληκαριά του και τραυματίστηκε.

Οι εδεσίτες είχαν μπει στην πόλη και τις 3-4 πρώτες μέρες είχαν αποκλείσει από παντού τους αμυνόμενους στα Φρούρια και την Τράπεζα και απόκοψαν κάθε επικοινωνία μεταξύ τους και με τον έξω κόσμο. Όμως την 4η νομίζω μέρα οι πολιορκημένοι άρχισαν τις αντεπιθέσεις τους και κατάφεραν να εκκαθαρίσουν χώρους τόσον μπροστά από τα Φρούρια, όσο και από την Τράπεζα, έτσι ώστε έγινε δυνατή η προσέγγιση του ΕΛΑΝ και η μεταφορά στο Άκτιο τραυματιών. Προπαντός αποκαταστάθηκε επαφή του Συντ/τος με την V Μεραρχια και με την ΧΙΙΙ Μεραρχια του ΕΛΑΣ.

Όσοι βρεθήκαμε έξω από τον κλοιό των εδεσιτών παρακολουθούσαμε με κομμένη την αναπνοή την ηρωική Αντίσταση των συντρόφων μας χωρίς να ξέρουμε που θα κατέληγε αυτή η θανάσιμη σύγκρουση. Μάθαμε όμως πως η Διοίκηση του Συν/τος προετοίμαζε γενική αντεπίθεση και ανακατάληψη της Πρέβεζας με την ενίσχυση 2 λόχων του 2/39 Συν/τος. Και πραγματικά, τη νύχτα της 1ης προς 2 του Οχτώβρη μεταφέραμε από το Άκτιο, ένα λόχο του 2/39 Συν/τος με επικεφαλής τον ατρόμητο πολεμιστή Π. Γιαννούλη, τον οποίον αποβιβάσαμε στη Βάση Πρέβεζας, αφού, όπως ειπαμε προηγούμενα, με πετυχημένες εξόδους και αντεπιθέσεις από το Φρούριο του Αγίου Γεωργίου είχε εκκαθαριστεί το μπρος από αυτό το Φρούριο έδαφος, ήτοι δεξιά απ’ το Καφενείο Χαμπέου και αριστερά από το πηγάδι Γκινάκα ως τη Βάση. Ο άλλος λόχος του 2/39, ενισχυμένος με αποσπάσματα του εφεδρικού Ξηρομέρου ήταν στο Άκτιο έτοιμος να αποβιβασθεί σε σημείο που θα υπόδειχνε η Διοίκηση του Συντ/τος, ανάλογα με την εξέλιξη της αντεπίθεσης. Ο Γιαννούλης βγαίνοντας στη Βάση έκανε μια άμεση αναγνώριση στα γύρω από τη Βάση σπίτια. Στο σπίτι του Καράμπεη, έπιασε στον ύπνο μια ομάδα εδεσιτών που στρατωνίζονταν εκεί, την οποία αιχμαλώτισε και αφόπλισε και σε συνέχεια ανέβηκε στο Φρούριο του Αγίου Γεωργίου για να παρουσιασθεί στη Διοίκηση του Συντ/τος για την εκτέλεση της προετοιμαζόμενης αντεπίθεσης. Δεν υπάρχει καμμιά αμφιβολία ότι η αντεπίθεση, που είχε σαν πρώτο αντικειμενικό σκοπό το διώξιμο των εδεσιτών από την πόλη και την προώθηση των τμημάτων μας μέχρι τα υψώματα της Σμυρτούλας, θα ήταν νικηφόρα.

Δεύτερος αντικειμενικός σκοπός θα ήταν η απώθηση των εδεσιτών πέρα από το Ζάλογγο, και σε συνέχεια η πλήρης διάλυση του ΕΔΕΣ. Αλλά δυστυχώς είχε υπογραφεί στο μεταξύ η περίφημη συμφωνία της Καζέρτας, με την οποία η ηγεσία του ΕΑΜ, εκτός των άλλων απαράδεκτων όρων της, είχε αποδεχθεί και την παραχώρηση της πόλης και του Νομού Πρέβεζας στον ΕΔΕΣ.

Όπως μάθαμε, οι «σύμμαχοι» αξιωματικοί άγγλοι που βρίσκονταν ανάμεσα στους επιτιθέμενους εδεσίτες σαν «παρατηρητές», αλλά στην πραγματικότητα διεύθυναν αυτοί την επίθεση, βλέποντας τις προετοιμασίες μας, ήλθαν σε επαφή με τα Φρούρια και ζήτησαν κατάπαυση του πυρός και εκεχειρία 3 ημερών. Οι προτάσεις αυτές απορρίφθηκαν, τόσο από τη Διοίκηση του Συντ/τος όσο και από τους διοικητές του Φρουρίου Αγ. Ανδρέα και Τράπεζας.

Λίγες ώρες αργότερα μετά την άφιξη του Γιαννούλη, φθάνει διαταγή από την VΙΙΙ Μεραρχία, με την οποία διατάσσονταν η Διοίκηση του Συντ/τος να αποσύρει τις δυνάμεις της από Πρέβεζα και να περάσει στο Άκτιο. Μια τέτοια διαταγή θεωρήθηκε απίστευτη. Για να βεβαιωθούν για την ακρίβεια αυτής της απαράδεκτης διαταγής πήγαν τη νύχτα στο Άκτιο ο Αραχναίος και ο Ντούσιας, για να επικοινωνήσουν τηλεφωνικώς με τον ίδιο το Διοικητή της Μεραρχίας, στρατηγό Αυγερόπουλο. Μετά την επιβεβαίωση από το Στρατηγό της διαταγής για εγκατάλειψη της Πρέβεζας ακολούθησε έντονη διαμαρτυρία ιδίως από τον καπετάνιο Ντούσια, που, έχοντας και την ιδιότητα του εθνοσυμβούλου δεν σέβονταν τους κανόνες της πειθαρχίας στους ανωτέρους όπως ο επαγγελματίας μόνιμος αξιωματικός Αραχναίος, ζήτησε από το Στρατηγό να ανακαλέσει αυτή τη διαταγή ότι το Σύν/γμα είναι έτοιμο να κάνει αντεπίθεση και ότι δεν θα πειθαρχήσει σ’ αυτή τη διαταγή. Αλλά ο Στρατηγός επέμενε ανένδοτος. Είπε: «Βεβαιωθείτε ότι και εγώ συμφωνώ μαζί σας, αλλά πειθαρχώ στη διαταγή του Γενικού Στρατηγείου. Μια δική σας απειθαρχία θα δημιουργούσε προβλήματα, ίσως πολιτικά αξεπέραστα», για πολύ ώρα ο Αραχναίος και Ντούσιας έμειναν εκεί στο τηλέφωνο αμίλητοι και αφάνταστα στενοχωρημένοι. Έτσι για μια ακόμη φορά το ΕΛΑΝ ανάλαβε την μεταφορά του Συν/τος από Πρέβεζα στο Ξηρόμερο, πολλών ανδρών του εφεδρικού και το σύνολο σχεδόν των πολιτικών στελεχών.

Το αποτέλεσμα της μάχης της Πρέβεζας ήταν πολλοί νεκροί και περισσότεροι τραυματίες και από τις δύο πλευρές. Περισσότερους, φυσικά, είχαν οι επιτιθέμενοι, τους όποιους άλλοι ανέβαζαν σε 150, άλλοι σε 130 και άλλοι σε 80.

Στην Τράπεζα σκοτώθηκε ο μαχητής Αβρ. Λεσπέρογλου. Στο Κάστρο Αγ. Ανδρέα είχαν 7 νεκρούς, ανάμεσα στους όποιους τον διοικητή του 3ου λόχου, Αριστείδη Τσούτση, τον διμοιρίτη Σωτήρη Ντούρο, Κώστα Δέδη και αλλους που τα ονόματά τους δεν τα συγκρατώ. Η υποδειγματική ομάδα της ΕΠΟΝ που είχε τοποθετηθεί στο Γυμνάσιο, και 15 από τα παιδιά αυτά εκτελέστηκαν από τους εδεσίτες «εν ψυχρώ», στην Παργινόσκαλα, μαζί με άλλους περίπου 80 έγκριτους Πρεβεζάνους πολιτες ανάμεσα στους όποιους αναφέρω τον Γυμνασιάρχη Χρ. Κοντό, τον γιατρό Χρίστο Μαϊδάτση, τον Επιθεωρητή Δημοτικών Σχολείων Νίκο Σπαθή, τον υπάλληλο ή διευθυντή της Αγροτικής Τράπεζας Σπ. Τραυλό, τον τηλεγραφητή και ηγετικό στέλεχος του ΕΑΜ Μιχάλη Ρέντζο, μαζί με τα ξαδέλφια του εμπόρους Κοσμά Ρέντζο και Μιχάλη Ρέντζο, τον Διευθυντή του Γραφείου Τεχνικών Υπηρεσιών Πρέβεζας κλπ. Τον ακριβή κατάλογο των θυμάτων αυτής της μάχης και εκεινων που εκτελέστηκαν «εν ψυχρώ» και τάφηκαν σ’ ένα κοινό τάφο στη θέση Παργινόσκαλα, τον έχουν δημοσιεύσει πολλοί άλλοι νωρίτερα από εμέ. Πριν φύγουμε από τη Πρέβεζα δεν είχαμε μάθει τίποτε γι’ αυτό το ανήκουστο έγκλημα που ξεπερνά σε αγριότητα και τα πιο φοβερά εγκλήματα των Γερμανών. Τα μάθαμε ύστερα από λίγες μέρες, όταν πια βρισκόμαστε στο Ξηρόμερο.

Με την πολύνεκρη αυτή σύγκρουση ΕΔΕΣ-ΕΛΑΣ στην Πρέβεζα οι «σύμμαχοι» Άγγλοι είχαν ολοκληρώσει το σκοπό τους: την εχθρότητα ανάμεσα στους οπαδούς των δύο οργανώσεων και το βαθύ μίσος που δημιουργεί το αίμα των αδικοσκοτωμένων ανθρώπων. Μίσος που συσκοτίζει τη σκέψη και δεν επιτρέπει τη λογική κρίση, για να βλέπει κανείς σωστά και να επισημαίνει τον κύριο εχθρό που στην περίπτωσή μας δεν ήταν άλλοι από τους Άγγλους.

Η εαμική κατά 90% Πρέβεζα εδεσιτοκρατείτο τώρα και δοκίμαζε ο λαός της μια καταπίεση πολύ σκληρότερη και από εκείνη των ξένων καταχτητών[…]

Γιάννης Μακρίδης

Πηγές:
Κόκκινος Φάκελος

παρα ποδα