Παντελής Γαλίτης

«Δεν θα πρέπει να αφήσουμε ως κοινωνία ανοιχτή στην ανισότητα την κερκόπορτα στον χώρο της εκπαίδευσης»

Έχει γίνει πολύς λόγος για τις επιπτώσεις του κλεισίματος των σχολείων λόγω πανδημίας . Πολύς λόγος, όχι άδικα. Ο κίνδυνος να χαρακτηριστούν ως μη αναστρέψιμες οι συνέπειες αυτής της «βίαιης» απομάκρυνσης των μαθητών/-τριών από τον βασικό χώρο εκπαίδευσής τους γίνεται ολοένα πιο ορατός.

Η εφαρμογή της σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ως μέτρου ανάκαμψης της πανδημίας του COVID-19 επιλέχθηκε από την συντριπτική πλειοψηφία των χωρών, τόσο κατά το πρώτο κύμα της πανδημίας, όσο και τώρα. Αυτή η επιλογή ανέδειξε ήδη κάτι που, έτσι κι’ αλλιώς, ήταν ήδη γνωστό: τα παιδιά από μειονεκτούντα κοινωνικοοικονομικά περιβάλλοντα, είναι αυτά που θα βληθούν περισσότερο από τις συνέπειες του αναγκαστικού lockdown των σχολείων τους. Η έλλειψη κατάλληλης τεχνολογικής υποδομής, η πρόσβαση στο διαδίκτυο, οι βασικές δεξιότητες χρήσης της ψηφιακής τεχνολογίας, ακόμη και η δυνατότητα να έχουν οι μαθητές/-τριες ένα ήσυχο μέρος στο σπίτι τους προκειμένου να μπορούν να μελετήσουν είναι προσδιοριστικοί περιοριστικοί παράγοντες για την συνεπή συμμετοχή των μαθητών αυτών στην τηλεκπαίδευση. Η οικονομική πίεση των οικογενειών τους –πιο ισχυρή και περισσότερο επώδυνη για τις ασθενείς οικονομικά οικογένειες– είναι πολύ πιθανό να αποτελέσει το καίριο πλήγμα, προκειμένου τα παιδιά αυτά να αποκοπούν από την μαθητική κοινότητα. Και αυτό το τελευταίο θα είναι η χειρότερη κατάληξη της προσπάθειας να κρατηθούν τα παιδιά κάτω από την –όποια– ομπρέλα της εκπαιδευτικής μέριμνας.

Πράγματι, η απώλεια ενός μαθητή, μιας μαθήτριας, από την εκπαιδευτική κοινότητα είναι η περισσότερο οδυνηρή συνέπεια της αναστολής λειτουργίας των σχολικών μονάδων. Σίγουρα τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα της σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης μειονεκτούν με τα αντίστοιχα της δια ζώσης διδασκαλίας. Η αδυναμία κάλυψης της ύλης διδασκαλίας είναι ένα από τα προβλήματα που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν, όμως, φαίνεται πως δεν θα είναι μη αναστρέψιμες οι συνέπειές του, όπως, τουλάχιστον, δείχνουν σχετικές έρευνεςⁱ, εφόσον το κλείσιμο των σχολικών μονάδων δεν διαρκέσει πολλούς μήνες. Σημαντικότερο πρόβλημα φαίνεται να είναι η διαρροή των μαθητών/-τριών από το εκπαιδευτικό σύστημα εν μέσω πανδημίας.

Η λύση της σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης προϋποθέτει την ισότιμη πρόσβαση στον απαραίτητο εξοπλισμό όλων των μαθητών/-τριών, κάτι που, όπως παραπάνω αναφέρθηκε, δεν υφίσταται και το οποίο αναδεικνύει τα ευάλωτα σημεία αυτής της επιλογής. Η αδυναμία απρόσκοπτης συμμετοχής στην σύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση αυξάνει τον κίνδυνο της παραίτησης από την προσπάθεια συμμετοχής ή –ακόμη χειρότερα– της εγκατάλειψής της και, κατά συνέπεια, της απομάκρυνσης από την εκπαιδευτική διαδικασίαⁱⁱ. Η προσπάθεια που καταβάλλεται στο σπίτι από μαθητές/-τριες να διατηρήσουν τον μαθησιακό τους ρυθμό με δεδομένη την έλλειψη βασικού εξοπλισμού σύνδεσης και συμμετοχής στην τηλεκπαίδευση, η εξασθένηση των βασικών μαθησιακών τους δεξιοτήτων λόγω της μακράς απουσίας τους από την σχολική διαδικασία και της συναφούς έλλειψης πρακτικής άσκησης, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην προσπάθεια να πραγματοποιήσουν τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες που τους ανατίθενται εξ αποστάσεως χωρίς όμως να έχουν την κατάλληλη βοήθεια από το οικογενειακό τους περιβάλλον προκειμένου να ανταποκριθούν, η έλλειψη ενισχυτικής υποκίνησης και, εν τέλει, ο περιορισμός των εκπαιδευτικών τους προσδοκιών τους λόγω της αβεβαιότητας που διαμορφώνεται στο μαθησιακό τους περιβάλλον, δημιουργούν ένα εκρηκτικό μίγμα στην προσπάθεια διατήρησης της μαθητικής τους ταυτότηταςⁱⁱⁱ.

Οι μαθητές/-τρεις της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (ΕΕ) βρίσκονται στο μάτι του κυκλώνα – κινδύνου της μαθητικής διαρροής λόγω της αναστολής των σχολικών μονάδων εξαιτίας της λήψης περιοριστικών μέτρων στο πλαίσιο της πανδημίας του COVID-19. Είναι γνωστό ότι στην ΕΕ προσέρχονται κυρίως μαθητές/-τριες από χαμηλά κοινωνικοοικονομικά περιβάλλοντα, οι οποίοι επιθυμούν να «επενδύσουν» σε αυτήν τις επαγγελματικές τους προσδοκίες. Είναι επίσης γνωστό ότι στο Επαγγελματικό Λύκειο (ΕΠΑΛ), στην Β΄ και Γ΄ Λυκείου, ένα μεγάλο μέρος των μαθημάτων είναι εργαστηριακά, τα οποία πραγματοποιούνται φυσικά στους χώρους των εργαστηρίων των ΕΠΑΛ, προκειμένου να αναπτυχθούν οι επαγγελματικές δεξιότητες των εκπαιδευομένων. Η αναστολή αυτής της εκπαιδευτικής διαδικασίας θα αποτελέσει για αρκετούς μαθητές αιτία περιστολής των επαγγελματικών τους προσδοκιών και φιλοδοξιών, γεγονός που με την σειρά του είναι πιθανόν να οδηγήσει στην αυτόβουλη πρόωρη έξοδό τους από τον χώρο της εκπαίδευσης.

Τα προσφυγόπαιδα δεν θα πρέπει να απομονωθούν από το κάδρο των μαθητών που κινδυνεύουν να αποκλειστούν από το εκπαιδευτικό σύστημα εξαιτίας της επιλογής της λειτουργίας της σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, αφού και για τα παιδιά αυτά οι δυσμενείς παράγοντες απρόσκοπτης συμμετοχής τους στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι ιδιαίτερα αυξημένοι σε περιόδους αναστολής λειτουργίας των σχολικών μονάδων, όπως η τωρινή.

Η προσπάθεια παραμονής των παιδιών στον εκπαιδευτικό σύστημα είναι ζήτημα απόλυτης εκπαιδευτικής προτεραιότητας τόσο για την εκπαιδευτική τους θωράκιση, όσο και για την ανάπτυξη των κοινωνικών τους δεξιοτήτων και την συναισθηματική τους ισορροπία. Η συστηματική παρακολούθηση της συμμετοχής όλων των μαθητών/-τριών στην εκπαιδευτική διαδικασία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης θα προσφέρει την δυνατότητα έγκαιρου εντοπισμού αυτών που αποφασίζουν να εξέλθουν από το εκπαιδευτικό σύστημα, ώστε να ληφθούν άμεσες ενέργειες στην κατεύθυνση της ομαλής επαναφοράς τους σε αυτό, αναζητώντας τις αιτίες και τους λόγους αυτής της διαφυγής και προκρίνοντας τις πλέον ενδεδειγμένες λύσεις.

Στην προσπάθεια αυτή είναι σημαντικά τα παρακάτω:

• Σχολαστική καταγραφή της συμμετοχής όλων των μαθητών/-τριών, παρακολουθώντας την παρουσία, τη συμπεριφορά και την πρόοδο της μάθησής τους.
• Προσπάθεια διατήρησης της επαφής και της ενίσχυσης της αυτοπεποίθησης των μαθητών από ειδικευμένο προσωπικό
• Όταν εντοπίζονται πιθανά εμπόδια στην απρόσκοπτη συμμετοχή των μαθητών/ -τριών στην διαδικασία της σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης θα πρέπει άμεσα να αντιμετωπίζονται (π.χ. προσφορά του απαραίτητου εξοπλισμού συμμετοχής στην τηλεκπαίδευση)
• Παροχή εξατομικευμένης υποστήριξης στους μαθητές/-τριες που έχουν ανάγκη από αυτήν, τόσο στην κατεύθυνση της εξεύρεση τρόπων ενίσχυσης της μαθησιακής υστέρησης τους, όσο και στις δυσκολίες που τυχόν αντιμετωπίζουν στην διαχείριση της σύγχρονης τεχνολογίας
• Για την χώρα μας, στο εκπαιδευτικό σύστημα της οποίας συμμετέχει μεγάλος αριθμός προσφύγων και μεταναστών μαθητών, η κοινοποίηση μεταφρασμένου υλικού στους κηδεμόνες είναι απαραίτητη στην προσπάθεια κινητοποίησης και ενεργούς συμμετοχής τους στην υποστήριξη των παιδιών αυτών

Επιπρόσθετα, η εστίαση στον ρόλο των γονέων και της οικογένειας, ως σημαντικού παράγοντα ενίσχυσης της εκπαιδευτικής διαδικασίας από απόσταση, θα συμβάλει στην προσπάθεια της αποτροπής της πρόωρης εξόδου μαθητών/-τριών από το εκπαιδευτικό σύστημα. Είναι επιτακτική η συνεχής και συνεπής ενημέρωσή των γονέων/κηδεμόνων με κατάλληλο υποστηρικτικό υλικό και οδηγίες υποστήριξης των παιδιών τους, ιδιαίτερα στην δύσκολη αυτή περίοδο της πανδημίας του COVID-19.

Παράλληλα, ο εντοπισμός και η καταγραφή σε εθνικό επίπεδο των αιτιών αποχώρησης μαθητών/-τριών από την τηλεκπαίδευση θα συμβάλλει στην έγκαιρη λήψη κατάλληλων υποστηρικτικών μέτρων αντιμετώπισης, περιορισμού και – ευχής έργον – εξάλειψης του προβλήματος σε περίπτωση ενός νέου σχολικού lockdown. Η προσπάθεια ενίσχυσης των παραγόντων απρόσκοπτης συμμετοχής στην συνέχιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας όλων των μαθητών/-τριών, όπως αυτή πραγματοποιείται εξ αποστάσεως, θα πρέπει να τοποθετηθεί στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής πολιτικής αυτό το χρονικό διάστημα. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για κάθε παιδί να παραμείνει στην εκπαιδευτική διαδικασία και να διατηρήσει ζωντανές τις εκπαιδευτικές του προσδοκίες, στην προσπάθεια του περιορισμού της υστέρησής του σε εκπαιδευτικά εφόδια και του συνακόλουθου μακροπρόθεσμου αντίκτυπου σε όλες τις εκφάνσεις του βίου του, κοινωνικού και επαγγελματικού. Δεν θα πρέπει να αφήσουμε ως κοινωνία ανοιχτή στην ανισότητα την κερκόπορτα στον χώρο της εκπαίδευσης.

i Hattie, J. (2020), Visible Learning Effect Sizes When Schools Are Closed: What Matters and What Does Not, https://opsoa.org/application/files/2215/8689/0389/Infuences-during-Corona-JH-article.pdf

ii Education and COVID -19: Focusing on the long – term impact of school closures © OECD 2020

iii Saavedra, J. (2020), “Educational challenges and opportunities of the Coronavirus (COVID-19) pandemic”, Worldbank Blogs, https://blogs.worldbank.org/education/educational-challenges-and-opportunities-covid-19-pandemic.