“Οι συναγωνιστές εκπαιδευτικοί πρέπει να ξέρουν πως κι εμείς οι φυλακισμένοι δεν μείναμε με σταυρωμένα χέρια μπροστά στο μεγάλο πρόβλημα της πνευματικής καλλιέργειας και αναμόρφωσης του λαού μας. 

Βέβαια οι μεταδεκεμβριανοί Κυβερνήτες του τόπου μας μας έριξαν στις φυλακές με την κρυφή ελπίδα να μας εξοντώσουν πνευματικά και σωματικά. 

Ήθελαν να μας φέρουν σε συγχρονισμό με τους λογής-λογής κακοποιούς, να μάθουμε κι εμείς τις συνήθειές τους και έτσι να εκφυλιστούμε και να γίνουμε ανίκανοι και ανάξιοι για το μεγάλο αγώνα του λαού μας. 
Μα εμείς από την πρώτη στιγμή, που περάσαμε το κατώφλι της φυλακής, πήραμε την απόφαση, όχι μόνο να βγούμε γεροί σωματικά, μα και ακμαίοι ψυχικά και προπάντων μορφωμένοι εγκυκλοπαιδικά και κοινωνικά και έτσι να φανούμε αντάξιοι του λαού μας και των συναγωνιστών μας. 

Και αντίς οι ποινικοί να αφομοιώσουν εμάς, κατορθώσαμε εμείς να διαφωτίσουμε, να σώσουμε τους περισσότερους ποινικούς από τις κακές τους συνήθειες στις οποίες του εξωθούσαν οι ίδιες οι φυλακές και να τους κάνουμε συνειδητούς οπαδούς και εργάτες του αγώνα μας”.

Μιχάλης Παπαμαύρος – Μέσα στα μπουντρούμια της Αίγινας 1946

Ενας μεγάλος παιδαγωγός, αγωνιστής της Εθνικής αντίστασης και από τους πρωτεργάτες της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και του δημοτικισμού πεθαίνει στις 26/04/1963. Ο Μιχάλης Παπαμαύρος.

Η ανταμοιβή του, όπως και χιλιάδων άλλων αγωνιστών, για την επιλογή του να στρατευθεί μέσα από τις γραμμές του λαϊκού κινήματος, και να πολεμήσει τον ξένο κατακτητή και τους συνεργάτες τους, ήταν να υποστεί επανειλημμένα διωγμούς, φυλακίσεις και εξορίες. 

Για τον αγωνιστή Μιχάλη Παπαμαύρο που πέθανε στις 26 Απρίλη 1963

Μιχάλης Παπαμαύρος: “….εμείς οι φυλακισμένοι δεν έχουμε ανάγκη από ενθάρρυνση. Έχουμε κατανόηση και το φρόνημά μας είναι ακμαίο…” 7/12/1946

Η φιλία των Κώστα Σωτηρίου και Μιχάλη Παπαμαύρου είναι γνωστή.
Εδώ δημοσιεύεται ο Επικήδειος λόγος του Σωτηρίου
στην κηδεία του Μιχάλη Παπαμαύρου τον Απρίλη του 1963.
Το χειρόγραφο του Σωτηρίου σε pdf: Χειρ. Σωτηρίου
Επίσης δημοσιεύεται ένα άρθρο του Μιχάλη Παπαμαύρου με τίτλο
«Η πνευματική ζωή των συναγωνιστών μέσα στις φυλακές»

Ο Παπαμαύρος στέλνει ένα γράμμα στον Σωτηρίου στις 7/12/1946 από τη φυλακή της Αίγινας στο οποίο περιγράφει την «πνευματική» δραστηριότητα των φυλακισμένων «συναγωνιστών» με τρόπο καταπληκτικό. Περιγράφει τη ζωή τους στη φυλακή της Καλλιθέας, μετά στη φυλακή Χατζηκώστα και στο τέλος στη φυλακή της Αίγινας.
Το γράμμα αυτό στέλνεται στον Σωτηρίου προκειμένου να δημοσιευθεί στο περιοδικό που θα εξέδιδε ο «Εκπαιδευτικός Όμιλος» με την ανασύστασή του το 1946.
Το άρθρο αυτό μάλλον δεν δημοσιεύθηκε.

Στο αρχείο του ο Σωτηρίου έχει επίσης την δημοσίευση της εφημερίδας «Αυγή» 29/1/1963 (σε pdf: Αυγή ) για την βράβευση του Παπαμαύρου στη Μόσχα και το «κλητήριο Θέσπισμα» του Εφέτη Εισαγγελέα της Πάτρας να εμφανισθεί ενώπιον του Πενταμελούς Εφετείου της Πάτρας στις 29 Νοεμβρίου 1961 για να δικασθεί «ως συγγραφεύς του υπό τον τίτλον «Σύστημα νέας Παιδαγωγικής» βιβλίον» .

Ο Επικήδειος λόγος του Κώστα Σωτηρίου

Σεμνός, ταπεινός, βαθιά ανθρωπιστής, υπέροχος εμπνευσμένος Δάσκαλος, φλογερός αγωνιστής στον εκπαιδευτικό και κοινωνικό αγώνα στάθηκες αλησμόνητε φίλε και πολύτιμε συνεργάτη, Μιχάλη Παπαμαύρο.

Ξεκίνησες απλός δάσκαλος στην πατρίδα σου στη Χίο και υψώθηκες άξιος στην κορυφή της δασκαλικής ιεραρχίας. Προοδευτικός φιλελεύθερος και δημοκράτης, από τα πρώτα σου βήματα, πρωτεργάτης μαζί με τόσους άλλους διαλεχτούς στον Εκπαιδευτικό Όμιλο, βάδισες γνήσιο παιδί του Λαού, σιγά – σιγά μα σταθερά και ολοένα αριστερά, τον ανηφορικό και γεμάτο εμπόδια δρόμο, και έφτασες με πίστη και αυτοθυσία στον επιστημονικό σοσιαλισμό. Μέσα στη λυτρωτική αυτή κοσμοθεωρία ωρίμασε η παιδαγωγική σου θεωρία και πράξη, και θεμελιώθηκε ο σοσιαλιστικός ανθρωπισμός σου.

Από τα πρώτα χρόνια της παιδαγωγικής σου δράσης, καταδιώχτηκες, συκοφαντήθηκες. Η αρχαιόπληχτη, μεσαιωνική και πατριδοκάπηλη αντίδραση σε πέταξε οριστικά το 1933 στο δρόμο και με σοφιστικούς δικολαβισμούς σου στέρησε τη μικρή σύνταξη, που δικαιωματικά έπρεπε να πάρεις. Δεν λύγισες όμως. Θαρραλέος και αισιόδοξος μαχητής πάλεψες σκληρά. Κάθε χτύπημα από την αντίδραση, σκαλοπάτι για το ανέβασμά σου, με χαλυβδωμένη τη θέλησή σου στην παιδαγωγική και αγωνιστική σου δράση. Η ηθική σου προσωπικότητα έλαμπε κάθε φορά με καινούργιο φωτοστέφανο.

Πήρες μέρος στον αγώνα της Εθνικής Αντίστασης. Σπουδαία η πνευματική σου συμβολή. Πλούσια η αγωνιστική σου εισφορά. Συστήσαμε και διευθύναμε μαζί το Παιδαγωγικό Φροντιστήριο επάνω στην Ελεύθερη Ελλάδα στο Καρπενήσι και στο Τροβάτο στα Άγραφα. Ξεχείλισε εκεί η αγάπη σου στη νεολαία και πλημμύρισες την ψυχή των μαθητών μας με την πίστη σου στο ανυψωτικό και αναγεννητικό έργο του λαϊκού δασκάλου.

Οραματίστηκες αλησμόνητε φίλε, μια Ελλάδα λεύτερη, με ευτυχισμένο τον Ελληνικό Λαό και πρωτοπόρα τη νέα γενιά στο χτίσιμο του νεοελληνικού πολιτισμού, και αγωνίστηκες με ενθουσιασμό και αυτοθυσία κάτω από τη σημαία του ευγενικού και γνήσια ανθρωπιστικού τούτου ιδανικού. Για την φλογερή πατριωτική σου δράση συκοφαντήθηκες και φυλακίστηκες έπειτα από το διώξιμο του βάρβαρου καταχτητή 6 ολόκληρα χρόνια.
Πάντα αλύγιστος με το χαμόγελο στα χείλη, στάθηκες ως την τελευταία σου πνοή ιεροφάντης της επιστήμης, αλύγιστος αγωνιστής στο πλευρό του Ελληνικού Λαού, θαρραλέος οδηγητής της νεολαίας στο δρόμο της τιμής και της δημιουργικής δράσης, πιστός στρατιώτης στον αγώνα της ειρήνης.

Μέσα στον πολύπλευρο κατατρεγμό και τη σκληρή βιοπάλη, πλούσιο το συγγραφικό σου έργο. Κορύφωμα το τελευταίο σύγγραμμά σου «Σύστημα Νέας Παιδαγωγικής» το κύκνειο άσμα σου, όπως ειπώθηκε στη δίκη σου στο Εφετείο της Πάτρας.

Οι κακουχίες, οι στερήσεις, ο σκληρός αγώνας και η τελευταία σου εξάμηνη προφυλάκιση μέσα σε απάνθρωπες συνθήκες, συγκλόνισαν την υγεία σου και δεν άνθεξε ο οργανισμός σου στην τελευταία σου αρρώστεια. Με το ένα πόδι στον τάφο, δε δέχτηκες να μείνεις στην εγκαταστημένη στη Γερμανία κόρη σου. Το θεώρησες λιποταξία. Γύρισες ήρεμος στην αγαπημένη μας πατρίδα. Ήθελες να σταθείς πάλι στις επάλξεις του αγώνα για την πνευματική αναγέννηση της χώρας μας και την ειρήνη.

Θα μείνεις αλησμόνητος στη μνήμη των φίλων και θαυμαστών σου φωτεινό αστέρι στους νέους δασκάλους. Το όνομά σου γράφτηκε με το αίμα της καρδιάς σου στην ιστορία των λαϊκών αγωνιστών και των δασκάλων του Γένους.

Το γράμμα του Μιχάλη Παπαμαύρου στο Κώστα Σωτηρίου στις 7-12-1946

Αγαπητέ Κωστάκη
Σου ευχαριστώ για τα καλά και ενθαρρυντικά σου λόγια. Ωστόσο εμείς οι φυλακισμένοι δεν έχουμε ανάγκη από ενθάρρυνση. Έχουμε κατανόηση και το φρόνημά μας είναι ακμαίο. Αν Κωστάκη μου παραβάλω τον εαυτό μου με τότε που ήμαστε στο βουνό, βρίσκω πως τότε ήμουνα ένα μηδέν.

Σου στέλνω τα χειρόγραφα τούτα σαν πρώτη συνεργασία στο περιοδικό του Ομίλου. Λυπούμαι που δεν μπορώ να συνεργαστώ πλατύτερα. Αν κρίνεις αναγκαίο, προτάσεις ένα μικρό πρόλογο της σύνταξης του περιοδικού.
Ευχαριστώ για τους κόπους Σου για μένα.

Με αγάπη

Μιχάλης Παπαμαύρος
7/12/1946

Το άρθρο του Μιχάλη Παπαμαύρου

Η πνευματική ζωή των συναγωνιστών μέσα στις φυλακές

Μέσα στα μπουντρούμια της Αίγινας όπου μας έκλεισαν οι μεταδεκεμβριανοί «εθνικόφροννες», στέλνω στα μέλη του Εκπαιδευτικού Ομίλου και στους αγωνιστές του περιοδικού ένα θερμό δημοκρατικό χαιρετισμό. Μια που δεν μπορώ άμεσα να πάρω μέρος στη δεύτερη αυτή εξόρμηση του μοναδικού για τον τόπο μας Σωματείου, αρκούμαι να παρακολουθώ, μαζί με άλλους, τη δράση του από τις εφημερίδες.

Οι συναγωνιστές εκπαιδευτικοί πρέπει να ξέρουν πως κι εμείς οι φυλακισμένοι δεν μείναμε με σταυρωμένα χέρια μπροστά στο μεγάλο πρόβλημα της πνευματικής καλλιέργειας και αναμόρφωσης του λαού μας. Βέβαια οι μεταδεκεμβριανοί Κυβερνήτες του τόπου μας μάς έριξαν στις φυλακές με την κρυφή ελπίδα να μας εξοντώσουν πνευματικά και σωματικά. Ήθελαν να μας φέρουν σε συγχρωνισμό με τους λογής-λογής κακοποιούς, να μάθουμε κι εμείς τις συνήθειές τους και έτσι να εκφυλιστούμε και να γίνουμε ανίκανοι και ανάξιοι για το μεγάλο αγώνα του λαού μας. Μα εμείς από την πρώτη στιγμή, που περάσαμε το κατώφλι της φυλακής, πήραμε την απόφαση, όχι μόνο να βγούμε γεροί σωματικά, μα και ακμαίοι ψυχικά και προπάντων μορφωμένοι εγκυκλοπαιδικά και κοινωνικά και έτσι να φανούμε αντάξιοι του λαού μας και των συναγωνιστών μας. Και αντίς οι ποινικοί να αφομοιώσουν εμάς, κατορθώσαμε εμείς να διαφωτίσουμε, να σώσουμε τους περισσότερους ποινικούς από τις κακές τους συνήθειες στις οποίες του εξωθούσαν οι ίδιες οι φυλακές και να τους κάνουμε συνειδητούς οπαδούς και εργάτες του αγώνα μας.

Κάποτε θα περιγραφεί διεξοδικά η ζωή των συναγωνιστών στις φυλακές. Εγώ εδώ θα θίξω μερικά κύρια σημεία από τον πνευματικό μόνο τομέα της ζωής τους. Τούτο το κάνω μα το σκοπό και να γνωρίσουν οι συναγωνιστές την πλευρά αυτή της ζωής μας και να δείξω τι μπορεί να κατορθώσει ο λαός μας, όταν γίνει κύριος του εαυτού του και αφέντης στον τόπο του:

Όταν το μεγάλο λεωφορείο μας ξεφόρτωσε στη φυλακή της Καλλιθέας, βρεθήκαμε ανάμεσα σε δοσίλογους και ποινικούς. Αυτό όμως δεν μας μπόδισε καθόλου ν’ αρχίσουμε από την άλλη μέρα τα μαθήματά μας και τη διαφώτισή μας. Αμέσως βάλαμε μπρός την πρωινή Γυμναστική και την Πολιτική Οικονομία του Σεγκάλ. Αρχίσαμε να γράφουμε και την Εφημερίδα μας του τοίχου. Κάθε πρωί στη μεγάλη αυλή της φυλακής ο συναγωνιστής Νίκος διαμερισματάρχης της Πολιτοφυλακής γύμναζε τους Επονίτες μας και τους άλλους συναγωνιστές μας. Οι δοσίλογοι μας έβλεπαν με περιέργεια και φαίνονταν πως απορούσαν, πως ήταν δυνατό οι «εγκληματίες» κουκουέδες να ξέρουν τόσο ωραία γυμναστικά προστάγματα και να γυμνάζονται με τόση τάξη και ακρίβεια. Ανάμεσά τους ξεχώριζαν ο Παρθενίου, ο Πουλής, ο Λάμπου και άλλα μεγάλα προσώπατα της «εθνικόφρονας» Ελλάδας. Όταν τα βράδυα, την ώρα της ψυχαγωγίας μας, παίζαμε τα τραγούδια μας με τα προχειρότερα μέσα, με κουτάλια, με άδειες κονσέρβες και με τενεκέδες και παίζαμε τα απλά σκετς μας μαζεύονταν και κείνοι στην αντικρυνή κιγκλίδα και μας παρακολουθούσαν σαν ξεχασμένοι.

Μα ούτε ο χώρος της φυλακής ούτε η παρουσία των δοσιλόγων μας επέτρεπαν να αναπτύξουμε πλατειά πνευματική κίνηση. Γι αυτό χαρήκαμε υπερβολικά όταν μια μέρα, την άνοιξη του 45, μας μετέφεραν στη φυλακή Χατζηκώστα.

Εδώ ήταν κλεισμένοι κοντά 700 συναγωνιστές και καμμιά εκατοστή ποινικοί. Στη φυλακή αυτή αναπτύξαμε τέτια πνευματική κίνηση, που δεν ξέρει κανείς τι να πρωτοθαυμάσει, την επιμονή και αφοσίωση των δασκάλων στο έργο τους ή την προθυμία και επιμέλεια των μαθητών. Αλλά ας τα πάρουμε τα ζητήματα ένα – ένα:

Πρώτα- πρώτα κάθε θάλαμος, που είχε 100 κρατούμενους συναγωνιστές είχε τη δική του Διαφώτιση, τη δική του Εφημερίδα και τη δική του σκηνή. Επειδή οι θάλαμοι δεν έκλειναν το βράδυ, μόλις τελείωνε το βραδυνό φαγητό άρχιζε το θαλαμιακό πρόγραμμα. Κάθε θάλαμος είχε το πρόγραμμά του. Συνήθως το πρόγραμμα περιλάβαινε την ανάλυση του καθημερινού Τύπου, μια επαγγελματική διάλεξη, ένα μαρξιστικό μάθημα και μερικά τραγούδια. Το βράδυ της Πέμπτης ήταν αφιερωμένο στα φιλολογικά απογέματα των θαλάμων. Τότε παίζονταν στη σκηνή των θαλάμων από τους θαλαμιζόμενους διάφορα σκετς ή μικρά θεατρικά έργα και επιθεωρήσεις. Τους γυναικείους ρόλους υποδύονταν με μεγάλη επιτηδειότητα ορισμένοι κρατούμενοι.

Κάθε δεκαπέντε μέρες είχαμε ταχτική θεατρική παράσταση στην κεντρική σκηνή της φυλακής. Στη Σκηνή αυτή παίχτηκαν με μεγάλη επιτυχία σοβαρά έργα, όπως «Του φτωχού τ’ αρνί» του Τσβάϊχ, οι «Φουσκοθαλασσιές» του Μπόγρη, οι «Φοιτητές», «ο μακρινός δρόμος» και άλλα. Τόσο η κεντρική σκηνή όσο και οι σκηνές των θαλάμων ήταν από κάθε άποψη άρτιες, με σκηνικά, με υποβολείο, με τέλειο φωτισμό κλπ. Τα έξοδα για όλα αυτά τα βγάζαμε από την καντίνα μας και από τις κονσέρβες, που η φυλακή μας έδινε για συσσίτιο και που εμείς τις πουλούσαμε.
Όσο για τις εφημερίδες των θαλάμων, πρέπει να τονιστεί πως ήταν εξαίρετες, τόσο στην εμφάνισή τους όσο και στο περιεχόμενό τους: Με κύριο άρθρο, με χρονογράφημα, με Χρονικό του αγώνα, με το σκίτσο τους και με τα ποιήματά τους. Ειδικοί καλλιγράφοι καθόταν με υπομονή ολόκληρες ημέρες για τις γράψουν. Το χαρτί τους ήταν χοντρό και πολυτελείας. Έβγαιναν κάθε δέκα μέρες. Η εφημερίδα κάθε θαλάμου διαβάζονταν με τη σειρά από όλους τους θαλάμους.

Εκτός από τις θαλαμιακές εφημερίδες βγάζαμε και τρεις γενικές εφημερίδες της φυλακής, μια της Κεντρικής Επιτροπής μια της ΕΠΟΝ και μια της Ε. Αλληλεγγύης. Οι εφημερίδες αυτές είχαν τη σελιδοποίηση των θαλαμιακών, ήταν όμως μεγαλύτερες και καλλιτεχνικότερες. Μια Αμερικανίδα, που μας επισκέφτηκε στη φυλακή αυτή, απαίτησε, χωρίς άλλο, να της δώσουμε ένα αντίγραφο ενός φύλλου για ενθύμιο.

Μα εκεί, που δείχναμε μεγαλύτερη επιμονή και είχαμε και περισσότερες επιτυχίες, ήταν ο τομέας της μόρφωσης: Η μόρφωσή μας χωρίζονταν σε δυό τμήματα: Στο Τμήμα της Εγκυκλοπαιδικής και το Τμήμα της ειδικής μαρξιστικής μόρφωσης. Το πρώτο τμήμα περιλάβαινε: α) τη Σχολή αναλφαβήτων, β) τη Σχολή αγραμμάτων και γ) τη γυμνασιακή Σχολή. Στις Σχολές αυτές δίδασκαν ειδικοί δημοδιδάσκαλοι και καθηγητές κρατούμενοι, κάτω από την καθοδήγηση ενός κρατούμενου παιδαγωγού. Ήταν συγκινητικό το θέαμα να βλέπει κανείς, ύστερα από δυό μηνών λειτουργία της Σχολής των αναλφαβήτων, με πόση χαρά, πριν αναλφάβητοι συναγωνιστές έγραφαν τώρα γράμματα στις γυναίκες τους και στα παιδιά τους για να τους αναγγείλουν την ευχάριστη είδηση, πως μέσα στη φυλακή, εξόν από τα άλλα, έμαθαν και να γράφουν και να διαβάζουν.

Το δεύτερο Τμήμα περιλάβαινε δύο είδη Σχολών, τις κατώτερες και τις ανώτερες. Απ’ τις κατώτερες έπρεπε να περάσουν όλοι οι συναγωνιστές της φυλακής, απ’ τις ανώτερες περνούσαν οι πιο μορφωμένοι. Στις κατώτερες διδάσκονταν: α) συνδικαλιστικά, αστικοδημοκρατικά και επονίτικα μαθήματα, β) Ειδικά μαθήματα, όπως οι θέσεις του Κόμματος του Ζαχαριάδη, το Καταστατικό του Κόμματος, Στρατηγική και Ταχτική και άλλα. Στις ανώτερες πάλι Σχολές διδάσκονταν ειδικά ανώτερα μαθήματα, όπως η Ιστορία της νέας Ελλάδας, με βάση το βιβλίο του Ζέβγου, Ιστορία του μπολσεβίκικου Κόμματος Διαλεχτικός Υλισμός και άλλα.

Δε νιώθαμε τη φυλακή, Η φροντίδα να ετοιμάσουμε τα μαθήματά μας, έδινε περιεχόμενο στη ζωή μας και μας έκανε να ξεχνούμε πως ήμαστε φυλακισμένοι. Και ύστερα από τα μαθήματα, πηγαίναμε στο Αναγνωστήριο της φυλακής, όπου ήταν και η κεντρική μας Βιβλιοθήκη και κει μέναμε διαβάζοντας ως τα μεσάνυχτα.

Δεν έχω χώρο για να γράψω για τις γενικές διαλέξεις, που κάναμε μπροστά σ’ όλους τους κρατούμενους, για τον τρόπο που γιορτάζαμε εθνικές και επίσημες ημέρες, για τις παρατάξεις μας μέσα στην αυλή της φυλακής και για τόσα άλλα, που θα μας μείνουν αλησμόνητα. Η φυλακή Χατζηκώστα στάθηκε μια κυψέλη εργασίας και ένας φάρος μόρφωσης, διαφώτισης και ψυχικής καλλιέργειας.

Μα ένα πρωινό τον περασμένο Απρίλη, δυό μεγάλα αυτοκίνητα πήραν 40 από μας για να τους μεταφέρουν σε άλλη φυλακή. Μέσα στους 40 ήμουν κι εγώ, γιατί στις 25 του Μάρτη είχα εκφωνήσει τον πανηγυρικό μπροστά στο Διευθυντή και τον παπά της φυλακής που αναγκάστηκαν να παρακολουθήσουν το λόγο ως το τέλος και να ακούσουν όσα πικρά έλεγα για την τάξη τους. Η αμοιβή μου ήταν η μεταγωγή μου.

Σ’ όλη τη διαδρομή των αυτοκινήτων ως τον Πειραιά, αντιλαλούσαν στις γύρω πάροδες, τα τραγούδια μας του αγώνα. Στην αποβάθρα του Πειραιά κόσμος πολύς, που μας παρηγορούσε και μας ενθάρρυνε. Μας έβαλαν σ’ ένα καΐκι, που έβαλε πλώρη για την Αίγινα.

Όταν μπήκαμε στη φυλακή της Αίγινας βρεθήκαμε σε διαφορετικό περιβάλλον. Στενοί διάδρομοι, θάλαμοι μικροί κλπ. Μα οι φυλακισμένοι συναγωνιστές μας μάς υποδέχτηκαν με εγκαρδιότητα. Αμέσως από την άλλη μέρα αρχίσαμε την εξόρμησή μας για την κατάσταση της μόρφωσης. Και πριν από την άφιξή μας λειτουργούσαν κι εδώ όλων των ειδών οι Σχολές. Μα τώρα που προστεθήκαμε κι εμείς έπρεπε η δουλειά να γίνει ολόκληρη. Το Γραφείο της ομάδας της φυλακής μας βοήθησε στην αναδιοργάνωση όλων των Σχολών. Εδώ υπήρχαν περισσότεροι αναλφάβητοι που έπρεπε να μάθουν ανάγνωση και γραφή. Να κάμουμε δηλαδή μια δουλειά, που έπρεπε να την είχε κάνει το Κράτος. Ακόμα έπρεπε οι αγράμματοι συναγωνιστές να πλουτίσουν τις εγκυκλοπαιδικές τους γνώσεις και να κατατοπιστούν στα προβλήματα του αγώνα μας. Τέλος έπρεπε κι εδώ να λειτουργήσουν πλατύτερα οι ανώτερες Σχολές.

Ιδρύσαμε λοιπόν κι εδώ «Σχολή αγραμμάτων» που τη χωρίσαμε σε τρία τμήματα, όπου διδάσκονται ανάγνωση και γραφή και τα άλλα μαθήματα του Δημοτικού Σχολείου από πτυχιούχους κρατούμενους δημοδιδασκάλους. Έξω από τη Σχολή αυτή λειτούργησαν στη φυλακή της Αίγινας Σχολές συνδικαλιστών, αστικοδημοκρατικών, αγροτικών και οργανωτικών μαθημάτων. Ακόμα έγιναν σειρές επονίτικων μαθημάτων.

Οι ανώτερες Σχολές εδώ λειτούργησαν, ύστερα από την άφιξή μας, με μεγαλύτερη επιτυχία παρά στο Χατζηκώστα. Έγιναν:

α) Νεοελληνική Ιστορία. Την παρακολούθησαν όλοι οι κρατούμενοι συναγωνιστές. Στο μάθημα αυτό εξετάστηκε η εξέλιξη της νεοελληνικής Ιστορίας από την Άλωση ως σήμερα. Κυριότερο βοήθημά μας ήταν το βιβλίο της Ιστορίας του Ζεύγου. Συμβουλευόμαστε όμως και άλλες πηγές όσο ήταν δυνατό μέσα στη φυλακή.

β)Ιστορία του Μπολσεβίκικου Κόμματος. Το μάθημα αυτό το παρακολουθούσαν ορισμένα στελέχη και οι περισσότερο μορφωμένοι συναγωνιστές. Βάση του μαθήματος αυτού ήταν η ελληνική έκδοση του σχετικού ρούσικου βιβλίου.

γ) Διαλεχτικός Υλισμός. Το μάθημα αυτό το παρακολούθησαν οι μορφωμένοι επονίτες απόφοιτοι γυμνασίου, τα μορφωμένα στελέχη και πολλοί άλλοι μορφωμένοι συναγωνιστές. Στην αρχή κάμαμε μια γενική ανασκόπηση των δύο φιλοσοφικών παρατάξεων, του Ιδεαλισμού και του Υλισμού από την αρχαία εποχή ως την εποχή του Μαρξ- Ένγκελς. Η διδασκαλία των φιλοσόφων της Μιλήτου, του Δημόκριτου και του Επίκουρου, του Ντεκάρτ και του Σπινότσα, των Γάλλων υλιστών του 18ου αιώνα, και του Φόϋερμπαχ αναπτύχθηκε σε αδρές γραμμές και αντιπαραβλήθηκε στη διδασκαλία του Πλάτωνα, του Μπέρκλεϋ, του Καντ και άλλων ιδρυτών του υποκειμενικού και αντικειμενικού ιδεαλισμού. Κατόπιν σταθήκαμε λίγο περισσότερο στη διδασκαλία του Χέγκελ και ύστερα μπήκαμε στο Διαλεχτικό Υλισμό του Μαρξ που τον εξετάσαμε σ’ όλες του τις λεπτομέρειες. Το μάθημα αυτό στάθηκε πολύ γόνιμο. Πολλές ομάδες συναγωνιστών έκαμαν διάφορα θέματα απάνω στην ύλη του μαθήματος αυτού.

Στη φυλακή της Αίγινας διδάχτηκαν και άλλες σειρές μαθημάτων. Διδάχτηκαν ψυχολογικά μαθήματα, Λογοτεχνικά μαθήματα, Πολιτική, Οικονομία κ.α. Ένας νέος πνευματικός θεσμός που συστηματοποιήσαμε εδώ, ήταν το φροντιστήριο. Κάθε συναγωνιστής έγραφε κάθε απορία του σ’ ένα χαρτάκι και τόριχνε σ’ ένα κουτί. Μια επιτροπή εξέταζε τα χαρτάκια και σε γενική συγκέντρωση των συναγωνιστών έδινε την απάντηση που έπρεπε. Ακόμα καλλιεργήθηκαν πολύ οι Διαλέξεις. Είναι περιττό να σου πω πως κι εδώ τελειοποιήσαμε το θέατρο που βρήκαμε άμα ήρθαμε και σ’ όλο το καλοκαίρι παίξαμε σημαντικά θεατρικά έργα, που τα παρακολουθούσαν και οι φύλακές μας. Ακόμα η ΕΠΟΝ μας χάρισε εξαιρετικά φιλολογικά απογέματα με σκετς, απαγγελίες, τραγούδια κλπ.

Κι εδώ βγαίνουν δυό εφημερίδες του τοίχου, μια των συναγωνιστών και μια της ΕΠΟΝ. Ακόμα πρέπει να τονιστεί η λειτουργία στη φυλακή της Γυμναστικής Σχολής, στην οποία διδάσκουν πρώην αξιωματικοί του ΕΛΑΣ και που σκοπός της είναι να βγάλει λαϊκούς γυμναστές, Ως τώρα η Σχολή αυτή σημείωσε δυό περιόδους.

Μα εκείνο που αποτελεί την κορωνίδα της πνευματικής μας κίνησης στη φυλακή της Αίγινας είναι η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΑΚΑΔΗΜΙΑ μας.

Στην Ακαδημία αυτή φοίτησαν και βγήκαν λαϊκοί δασκάλοι 15 επονίτες τελειόφοιτοι γυμνασίου. Τόσοι υπήρχαν στη φυλακή. Διδάχτηκαν λεπτομερειακά: α) Γενική Παιδαγωγική β) Γενική Ψυχολογία και ιδιαίτερα ψυχολογία του παιδιού γ) Γενική και Ειδική Διδαχτική δ) Νεοελληνική Λογοτεχνία και ε) Σχολική Υγιεινή. Η μόρφωση των σπουδαστών συμπληρωνόταν από τα μαθήματα των άλλων Σχολών της φυλακής. Για πρότυπο χρησίμεψε η Σχολή αγραμμάτων. Οι σπουδαστές της Ακαδημίας αυτής κρίθηκαν άξιοι απόλυσης και τους «δόθηκε το δικαίωμα να διδάξουν στο λαϊκό Σχολείο και τον αγράμματο Ελληνικό λαό». Τα αποτελέσματα βγήκαν ύστερα από γραφτές και απολυτήριες εξετάσεις. Πολλά μαθήματα της Ακαδημίας κατέβηκαν σαν διαλέξεις στους θαλάμους. Αν παραβάλω τους απόφοιτους της Ακαδημίας αυτής με τους απόφοιτους μιας άλλης Ακαδημίας που ιδρύθηκε στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας εδώ καταρτίστηκαν αρτιότερα και πλατύτερα.

Αυτά με λίγα λόγια είναι η πνευματική κίνηση των φυλακισμένων συναγωνιστών σε τρεις φυλακές. Όπως όμως ξέρω σ’ όλες τις φυλακές όπου υπάρχουν συναγωνιστές υπάρχει Διαφώτιση και γίνεται σοβαρή μορφωτική εργασία. Οι διώχτες μας προόριζαν τις φυλακές για τάφους μας, μα εμείς τις μεταβάλαμε σε κέντρα ζωής και μόρφωσης. Και αντίς να αμειστούμε γι αυτό, το Υπουργικό Συμβούλιο της Λαοπρόβλητης διάθεσε ολόκληρη συνεδρίαση και εξέτασε με τι τρόπο να μας κάνει να σταματήσουμε την «εγκληματική» αυτή δράση μας. Αποφάσισε λοιπόν να μας πάρουν τα βιβλία, να μας γκρεμίσουν το θέατρο και να μας απαγορεύσουν τα μαθήματα. Αυτό και έγινε εδώ και ένα μήνα.

Και τώρα έρχεται το ερώτημα: Σταμάτησε λοιπόν η πνευματική μας κίνηση; Δεν πιστεύω. Μα γι αυτό, Θού, Κύριε, φυλακή το στόματί μου.

Μ.Π.

Πηγή: Αρχείο Κ. Σωτηρίου