Ευγενία Καβαλλάρη*: «Οι Ιστορικές Εκλογές του 1958 και η Ημαθία» – βιβλιοκριτική

εκδόσεις Historical Quest

63 χρόνια μας χωρίζουν από τις εκλογές του Μάη του 1958 που οδήγησαν στην ανάδειξη της ΕΔΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση, προκαλώντας πολιτικό «σεισμό», και παρά το γεγονός πως έχουν γραφτεί και ειπωθεί πολλά για την περίοδο, την Ευγενία Καβαλλάρη, στο πρώτο της βιβλίο με τίτλο «Οι Ιστορικές Εκλογές του 1958 και η Ημαθία» από τις εκδόσεις Historical Quest, την απασχολεί το συγκεκριμένο γεγονός σε τοπικό αλλά βέβαια και σε πανελλαδικό επίπεδο.

Η Ευγενία Καβαλλάρη ασχολείται με τις εκλογές του 1958 στη συγκεκριμένη περιοχή της Ημαθίας, προσφέροντας στους αναγνώστες πλούσιο υλικό από δημοσιεύματα τοπικών εφημερίδων της εποχής, έγγραφα κρατικών φορέων, πολιτικών κομμάτων και συνδικαλιστικών οργανώσεων, καθώς και πλούσιο φωτογραφικό υλικό, ώστε καθίσταται

φωτεινή η εκλογική μάχη και φανερή η σημαντικότητα που έχει, κάτι άλλωστε που το υπογραμμίζει εξαρχής στον τίτλο της έρευνάς της χαρακτηρίζοντάς την με το επίθετο «ιστορική». Μία τέτοια ανάγνωση, τοπικού χαρακτήρα, η επικέντρωση σε τοπικά προσδιορισμένα στοιχεία για την Ημαθία, αποτελεί όπως είναι φυσικό κύριο ζήτημα για τη συγγραφέα. Η προσπάθειά της όμως δεν περιορίζεται στο να γράψει μόνο τοπική ιστορία. Το αντίθετο. Ένα τέτοιο βιβλίο με τέτοιο ιστορικό θέμα δεν μπορεί παρά να έχει πανελλαδική αναφορά με όσα περιγράφει, εξιστορεί και ερμηνεύει, κι αυτό είναι κάτι που δεν ξεφεύγει από την προσοχή της συγγραφέως.

Μέσα από την εξιστόρηση των τοπικών γεγονότων στην Ημαθία η συγγραφέας καταπιάνεται με το πολύ συγκεκριμένο ζήτημα των πολιτικών εξελίξεων στην πατρίδα μας το 1958 και με το ερώτημα, πώς οι εξελίξεις αυτές επηρέασαν μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα τη ζωή της χώρας και του λαού. Το έτος 1958 αποτελεί κομβικό σημείο για τη μεταπολεμική και μετεμφυλιακή ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Είναι ελάχιστα τα χρόνια που το χωρίζουν από τη λήξη των πολεμικών δεινών και οι πληγές και το αίμα που άφησε πάνω στο κορμί της χώρας η φασιστική κατοχή ο εμφύλιος και η ήττα, με την επικράτηση των αντιδραστικών δυνάμεων και του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού είναι απόλυτα ανοιχτές. Παρ’ όλα αυτά η κοινωνία της εποχής βηματίζει στο μεταπολεμικό κόσμο, έναν κόσμο εγκλωβισμένο σε νέες δίνες.

Οι εκλογές του 1958 διεξάγονται σε περίοδο ανασυγκρότησης του αστικού κράτους, περίοδο κατά την οποία προσπαθεί να θωρακιστεί περαιτέρω, ενισχύοντας τους «δεσμούς» με τα ιμπεριαλιστικά κέντρα, βαθαίνοντας την υποτέλεια και εξάρτηση της χώρας, πρώτα και κύρια στον αμερικανικό παράγοντα-ΝΑΤΟ και κατά δεύτερο στην εμφανιζόμενη ευρωπαϊκή εκδοχή-ΕΟΚ.

Η αστική τάξη της χώρας, σε αγαστή συνεργασία με τα ξένα συμφέροντα επιδιώκει αυτήν την περίοδο να κλείσει και εκκρεμότητες, όπως για παράδειγμα το θέμα του Κυπριακού. Η κυβέρνηση της ΕΡΕ με μεγάλη κοινοβουλευτική πλειοψηφία προχωρά σε όλα τα παραπάνω επίπεδα και στο ζήτημα της Κύπρου και στη σύνδεση της χώρας με την ΕΟΚ, εξελίξεις που κατά τη συγγραφέα έχουν τον αντίκτυπό τους και στη σημερινή εποχή. Σημειώνει τον εκλογικό καταποντισμό του λεγόμενου «Κέντρου», ο οποίος σε συνάρτηση με τις παρεμβάσεις του ξένου παράγοντα και του ντόπιου κατεστημένου της περιόδου καταλήγει λίγα χρόνια έπειτα στην ανασύνθεση του πολιτικού σκηνικού στις αρχές της δεκαετίας του ’60, με τη γνωστή εξέλιξη.

Δε θα μπορούσαν ασφαλώς οι εκλογές να σημαδεύονται μόνο από αυτά τα γεγονότα. Τον εκλογικό «σεισμό» τον προκαλεί βεβαίως ο θρίαμβος της τότε αριστεράς, που εκφράζεται νόμιμα με την ΕΔΑ και αναδεικνύεται σε αξιωματική αντιπολίτευση, όντας παράνομο και διωκόμενο άγρια το ΚΚΕ και μόλις εννέα χρόνια από το 1949!

Ο νομός Ημαθίας, όπως είναι φυσικό δε μένει έξω από αυτά τα γεγονότα. Η εκλογική μάχη είναι σκληρή και το εκλογικό αποτέλεσμα στην ίδια κατεύθυνση με το πανελλαδικό. Το ιδιαίτερο όμως χαρακτηριστικό για την περιοχή είναι πως εκλέγεται για πρώτη φορά βουλευτής από την Αριστερά, κάτι που ξανασυμβαίνει δεκαετίες αργότερα, όταν το ΚΚΕ το 1996 εξέλεξε βουλευτή.

Σημειώνοντας τα παραπάνω, η έρευνα της Καβαλλάρη επικεντρώνεται στο ερώτημα, πώς λειτούργησαν συγκεκριμένες πολιτικές συγκυρίες. Εκτός από την τεράστια δουλειά των αγωνιστών της περιόδου που έπρεπε να ξεπεράσουν πλήθος εμπόδια, νομικά, αποκλεισμούς, τρομοκρατία κ.α., την ενδιαφέρει να φανερώσει μέσα από το παράδειγμα της Ημαθίας και όλους εκείνους τους παράγοντες που οδήγησαν σε αυτήν την επιτυχία. Η πρώτη πολιτική συγκυρία στην οποία στέκεται είναι η αδυναμία του αστικού πολιτικού συστήματος, να αναδείξει ένα δεύτερο πόλο, εκτός της δεξιάς ΕΡΕ, που θα είχε την ικανότητα να απορροφήσει κραδασμούς, να ενσωματώσει τις λαϊκές συνειδήσεις και αντιδράσεις. Η πολυδιάσπαση αλλά και η γενικότερη ανυποληψία των κομμάτων του «Κέντρου» αποτελούν για τη συγγραφέα μία από τις παραμέτρους που σπρώχνουν προς την ΕΔΑ. Πλατιές λαϊκές μάζες, κύρια ΕΑΜικής καταγωγής προσανατολίζονται σ’ αυτήν ως φυσικό επακόλουθο. Υπάρχουν όμως και πολιτικοί που προσχωρούν στην ΕΔΑ, «φιλελεύθερης» ή ακόμα και «δεξιάς» καταγωγής και απόχρωσης που μπορεί κανείς να πει πως ενισχύουν σε ένα βαθμό το εκλογικό αποτέλεσμα υπέρ της. Σαν τέτοιους η Ευγενία Καβαλλάρη αναφέρει τους Τσιριμώκο, Μερκούρη, Μπακόπουλο, Βουλοδήμο, Ζάκκα, Στρατή, Πυρομάγλου, Λεονάρδο κ.α.

Δεύτερη σημαντική παράμετρος που επηρεάζει κατ’ εξοχήν το εκλογικό σώμα και το στρέφει αριστερά, παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες της εποχής, η όξυνση του συνόλου των λαϊκών προβλημάτων. Παράγοντας σημαντικός το Κυπριακό, αλλά και το ενδεχόμενο εγκατάστασης στη χώρα αμερικάνικων πυραυλικών συστημάτων, η στάση της ΕΔΑ στα συγκεκριμένα ενδεχόμενα, σε αντίθεση με τη στάση των ΕΡΕ και «Κέντρου».

Τέταρτο που προσμετρά η συγγραφέας στους λόγους ενίσχυσης της ΕΔΑ, ο καλπονοθευτικός εκλογικός νόμος της υπερενισχυμένης αναλογικής, αποτέλεσμα πολιτικής συμπαιγνίας Καραμανλή-Παπανδρέου, νόμος που προκαλούσε απέχθεια σε ευρύτερα λαϊκά στρώματα.

Η ανάδειξη της ΕΔΑ το Μάη του 1958 σε αξιωματική αντιπολίτευση, «θορυβεί» σοβαρά ντόπιους και ξένους, Παλάτι-ΗΠΑ-αστικά επιτελεία και τους οδηγεί να λάβουν μέτρα, όπως η ενοποίηση του «Κέντρου» και η ενίσχυση ακόμα περισσότερο της κρατικής καταστολής. Οι εκλογές αυτές αφυπνίζουν το πολιτικό κατεστημένο, το οποίο δρώντας μεθοδικά και «ακαριαία» το επόμενο διάστημα, φροντίζει ώστε να μην «επαναληφθεί» κάτι τέτοιο και εννέα χρόνια αργότερα απαντά με την επιβολή της στυγνής στρατιωτικής δικτατορίας του 1967.

*Η Ευγενία Καβαλλάρη είναι φιλόλογος, επί σειρά ετών πρόεδρος του συνδέσμου Φιλολόγων νομού Ημαθίας, μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου Ημαθίας-Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης.

με πληροφορίες από: Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης