Βρισκόμαστε στις αρχές του 21ου αιώνα και το «Κεφάλαιο» του Καρλ Μαρξ διατηρεί αμείωτη τη σημασία του ως η πιο διεξοδική κριτική θεωρία του «ειδικά κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής» που χαρακτηρίζει την κίνηση της καπιταλιστικής οικονομίας και κοινωνίας.
Η επαναστατική δουλειά των Μαρξ και Ένγκελς η δράση της 1ης Διεθνούς στη βάση της έντασης της ταξικής πάλης στις κεφαλαιοκρατικές κοινωνίες άπλωσαν τις μαρξιστικές ιδέες. Η πρώτη σοσιαλιστική επανάσταση του 1917 που έφερε στην εξουσία της Ρωσίας το κόμμα των Λένιν και Στάλιν και παρά τις ένοπλες επεμβάσεις των ιμπεριαλιστικών κρατών κάλυψε με την τεράστια ακτινοβολία της τον ευρωπαϊκό χώρο και όχι μόνο. Συνεχίζεται η μεταλαμπάδευση του πνεύματος της επαναστατικής ανταρσίας στους λαούς του κόσμου. Διαμόρφωσε τους όρους σ’ ένα βαθμό έτσι ώστε η εργατική τάξη και στη χώρα μας να οριοθετήσει πολιτικά-ταξικά τα συμφέροντά της. Tο ζήτημα της ίδρυσης του πολιτικού κόμματος της μπαίνει στην πρώτη γραμμή. H πρώτη διέξοδος στις επιδιώξεις των Ελλήνων σοσιαλιστών και της εργατικής τάξης που εκπροσωπούσαν, δόθηκε τον Οκτώβρη του 1918 με την ίδρυση της ΓΣEE. Λίγες μέρες μετά την ίδρυση της ΓΣEE στις 4 Nοέμβρη αρχίζει στον Πειραιά (στα γραφεία του Συνδέσμου Mηχανικών Ατμόπλοιων) το A’ Πανελλαδικό Συνέδριο του ΣΕΚΕ-ΚΚΕ.
Άμεση προτεραιότητα δόθηκε στην ένταση της διάδοσης της μαρξιστικής σκέψης οπότε και υπήρξε μια συνεχής εκδοτική δραστηριότητα των κειμένων των κλασικών του Μαρξισμού-λενινισμού. Από εδώ προκύπτει και η αναγκαιότητα της μετάφρασης του κορυφαίου έργου του Κ. Μαρξ του «Κεφαλαίου». Το έργο μεταφράστηκε, εν μέρει ή εν όλω, πέντε φορές ως τώρα. Η πρώτη μετάφραση έγινε από τους αδελφούς Ανδρέα Πουρνάρα (1896-1972) και Δημήτριο Πουρνάρα (1900-1986). Μετέφρασαν το Κεφάλαιο όχι από το γερμανικό πρωτότυπο αλλά από τη γαλλική μετάφραση του Jacques Molitor των ετών 1924-1926 (εκδ. Alfred Costes). Η ελληνική έκδοση αποτελείται από επτά τομίδια («τόμους») που καλύπτουν ολόκληρο τον 1ο τόμο του Κεφαλαίου. Η ποιότητα της μετάφρασης είναι φτωχή.
Μια δεύτερη, μερική, έκδοση του 1ου τόμου του Κεφαλαίου κυκλοφόρησε το 1927 (Μαρξ 1927), σε μετάφραση των Παντελή Πουλιόπουλου(1ου γραμματέα του ΚΚΕ) και Γιώργου Δούμα, τη φορά αυτή από τη γερμανική έκδοση του 1914 (Volksausgabe) που είχε επιμεληθεί ο Karl Kautsky (1854-1938). Η έκδοση αυτή αποτελείτο από δύο τομίδια («τεύχη») που κάλυπταν τα μέρη του 1ου τόμου του Κεφαλαίου. Η ποιότητα της μετάφρασης είναι πολύ καλή. Τα «τεύχη» 3 και 4 της έκδοσης, με τα οποία θα ολοκληρωνόταν η μετάφραση του Κεφαλαίου, ανακοινώθηκαν για το 1928 αλλά δεν κυκλοφόρησαν ποτέ. Ενδεχομένως αυτό να οφείλεται στην κρίση που ξέσπασε στο ΚΚΕ το 1927 και την τροτσκιστική παρέκκλιση που τελικώς οδήγησε στη διαγραφή του Πουλιόπουλου από το Κόμμα.
Πρώτη ολοκληρωμένη μετάφραση του Κεφαλαίου είχαμε από τον δικηγόρο Γιάννη Σκουριώτη στη δεκαετία του ΄50. Ο Σκουριώτης μετέφρασε το έργο απευθείας από το πρωτότυπο, από τη γερμανική έκδοση (Ανατολικό Βερολίνο, 1953) η οποία ήταν ανατύπωση της έκδοσης (1932) του Ινστιτούτου Μαρξ- Ένγκελς- Λένιν της Μόσχας. Έλαβε επίσης υπόψη του δύο γαλλικές και μία αγγλική μετάφραση θεωρημένη από τον Ένγκελς. Ο Σκουριώτης μάς έδωσε μια αξιοπρεπέστατη μετάφραση, την οποία εν τούτοις αδικούν κατάφωρα οι Ψυχαρικές (δημοτικιστικές) ακρότητές της. Η μετάφρασή του εκδόθηκε τμηματικά σε τεύχη από το 1954, με δικά του έξοδα, και ολοκληρώθηκε το 1960. Αλλά ο αναγνώστης δυσκολευόταν ακόμη και τότε- πόσο μάλλον σήμερα να ανεχθεί τις γλωσσικές απόψεις του Σκουριώτη.
Η πλήρης μετάφραση του Κεφαλαίου που υπάρχει σήμερα στην αγορά είναι του Παναγιώτη Μαυρομάτη, στελέχους του ΚΚΕ. Οι δύο πρώτοι τόμοι εκδόθηκαν για πρώτη φορά στο εξωτερικό, όταν το ΚΚΕ ήταν στην παρανομία. Η πλήρης έκδοση του έργου πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα μετά την πτώση της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Μέσα σε μία δεκαετία (από το 1978 και με τα) το Κεφάλαιο κυκλοφόρησε σε τέσσερις τόμους από τις Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή. Από το 1978 ως το 2009, ήτοι μέσα σε 30 χρόνια, ο πρώτος τόμος πούλησε 23.000 αντίτυπα, ο δεύτερος τόμος 15.000 και ο τρίτος 12.000. Οι Θεωρίες για την Υπεραξία που ακολούθησαν πούλησαν 8.000 αντίτυπα. Ήταν μια σοβαρή προσπάθεια αναμφίβολα και η μόνη έκδοση που αφενός έδινε μια πλήρη εικόνα του έργου, αφετέρου ήταν απαλλαγμένη από τις γλωσσικές ακρότητες της μετάφρασης του Σκουριώτη. Προέκυπτε όμως ένα πρόβλημα σοβαρό- που δεν αφορούσε μόνο τα καθ΄ ημάς αλλά και τις εκδόσεις του Κεφαλαίου διεθνώς. Ο Μαρξ δεν είχε προλάβει να ολοκληρώσει το τιτάνιο έργο που είχε αναλάβει. Έτσι, έχουμε τρεις κυρίως διαφορετικές εκδοχές του Κεφαλαίου : τη σοβιετική (την οποία ακολουθεί και η έκδοση της Σύγχρονης Εποχής), τη βρετανική (όπου οι επεμβάσεις και οι συμπληρώσεις του Ένγκελς ενσωματώνονται στο έργο) και την πρόσφατη γερμανική, όπου όλες οι επεμβάσεις του Ένγκελς δίδονται χωριστά, σε παράρτημα. Είναι προφανές ότι επιμέρους εκδόσεις τμημάτων του «Κεφαλαίου» με αναφορά σε συγκεκριμένο θέμα υπήρξαν αρκετές «επίσημες» η «ανεπίσημες».
Επίσης κυκλοφορεί μια νέα – εξαρχής – μετάφραση και επιστημονική επιμέλεια του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου (του μοναδικού τόμου που επιμελήθηκε ο ίδιος ο Mαρξ), σε συνεργασία με την διεθνή έκδοση των Απάντων των Μαρξ και Ένγκελς (MEGA ακρωνύμιο της ονομασίας Marx-Engels-Gesamtausgabe, δηλαδή της έκδοσης των Απάντων των δύο συγγραφέων. ). Βάση της νέας μετάφρασης είναι η τρίτη γερμανική έκδοση (1883) του πρώτου τόμου (την οποία επιμελήθηκε ο Mαρξ), ενώ έχουν ληφθεί υπόψη τόσο η πρώτη και δεύτερη γερμανική έκδοση, του 1867 και του 1872 αντίστοιχα, όσο και η γαλλική έκδοση του 1875, την οποία επίσης επιμελήθηκε συστηματικά ο Mαρξ. Η νέα μετάφραση φαίνεται να αναδεικνύει τον εννοιολογικό και υφολογικό πλούτο του πρωτοτύπου, και πλαισιώνεται από πραγματολογικές σημειώσεις για τις πηγές και την πορεία του μεγάλου αυτού μαρξιστικού έργου.

Γιάννης Μακρίδης