Του Γιώργου Κ. Καββαδία*

Έκθεση για την παιδεία με τίτλο “Παιδεία STEM για καινοτομία και ευημερία” δημοσίευσε ο Σύνδεσμος Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών. Η  έκθεση αναφέρεται εκτός των άλλων στην ανάγκη αυτονονομίας στο σχολείο που θα πρέπει σύμφωνα με τον ΣΕΒ να συνοδεύεται από ένα πλαίσιο ελέγχου και λογοδοσίας. Θεσμική κατοχύρωση της ουσιαστικής αυτονομίας του σχολείου, κυρίως στο επίπεδο της παιδαγωγικής αυτονομίας. Η έννοια της παιδαγωγικής αυτονομίας του σχολείου συναρτάται άμεσα με την αναγνώριση της δυνατότητας του εκπαιδευτικού να διαμορφώνει αυτόνομα την εκπαιδευτική διαδικασία, μέσα στο πλαίσιο του εγκύκλιου προγράμματος. Είναι αυτονόητο ότι η αυτονομία του σχολείου θα πρέπει να συνοδεύεται από αποτελεσματικό πλαίσιο ελέγχου και λογοδοσίας.

Ανασχεδιασμός των αναλυτικών προγραμμάτων

Ο ΣΕΒ προτείνει τον ανασχεδιασμό των αναλυτικών προγραμμάτων της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (και της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης) με έμφαση στα STEM, θεσμικές ρυθμίσεις για πιο ευέλικτα αναλυτικά προγράμματα, ώστε να εμπλουτίζεται η σχολική εμπειρία με παράλληλες δραστηριότητες STEM, αναθεώρηση του συστήματος αρχικής και συνεχιζόμενης εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών με ενίσχυση της διδακτικής STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) και προώθηση της εκπαιδευτικής αριστείας.

Φτηνό ευέλικτο πειθαρχημένο σχολείο της αγοράς

Κοινή στρατηγική γραμμή ανάμεσα στις προτάσεις του ΟΟΣΑ του ΣΕΒ και Κυβέρνησης – ΥΠΑΙΘ η αυτονομία σχολείων με ενίσχυση της αυτονομίας των διοικήσεων τους στη λήψη αποφάσεων για τη διαμόρφωση του προγράμματος και τη διαχείριση του προϋπολογισμού τους και πλήρης υπαγωγή στην τοπική αυτοδιοίκηση. Με αποτέλεσμα την αποκοπή του δημόσιου σχολείου από την κρατική χρηματοδότηση και τη  δημιουργία σχολείων πολλών ταχυτήτων. Όλες αυτές οι ιδέες ούτε νέες είναι ούτε ριζοσπαστικές. Από τη δεκαετία του 1990 η κυρίαρχη πολιτική   επιδιώκει την ευθυγράμμισή της εκπαίδευσης στα δεδομένα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στόχος η διαμόρφωση του ευέλικτου, «αποκεντρωμένου» σχολείου της αγοράς, που οικοδομείται πάνω στα ερείπια του σημερινού δημόσιου σχολείου. Ιδέες που προβλήθηκαν από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν Υπουργός Παιδείας ήταν ο Γ. Παπανδρέου.

Βασικά στοιχεία αυτής  της νεοφιλελεύθερης πρότασης είναι: α) η επιλογή σχολείου από τους γονείς β) ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα σχολεία για να εξασφαλίσουν μαθητές και χρηματοδότηση  γ) το άνοιγμα του σχολείου στις  επιχειρήσεις και την αγορά εργασίας, ώστε τόσο τα αναλυτικά προγράμματα όσο και η εργασία των εκπαιδευτικών να μην έχουν ως σκοπό να καλλιεργήσουν οι μαθητές κριτική σκέψη, αλλά να «πατρονάρονται» από δεξιότητες άμεσα χρηστικές στην αγορά εργασίας. δ) αξιολόγηση των σχολείων με βάση την επίδοση των μαθητών σε περιφερειακές εξετάσεις.

Πρόκειται για βασικές κατευθύνσεις της νεοφιλελεύθερης εκπαιδευτικής πολιτικής διαφοροποίησης των σχολείων, όπως έχουν σχεδιαστεί από ΕΕ και ΟΟΣΑ  και αναφέρονται στις προγραμματικές δηλώσεις πρώην Υπουργών Παιδείας από την Ά. Διαμαντοπούλου και τον Κ. Αρβανιτόπουλου μέχρι τον Ν. Φίλη και τον Κ. Γαβρόγλου

Όταν κάνουν λόγο για δυνατότητα της σχολικής μονάδας να διαμορφώνει το πρόγραμμά της, για αυτονομία, διαφοροποίηση, μείωση, αναδιάταξη της ύλης και του αναλυτικού προγράμματος, ξεπροβάλλει μια εκπαίδευση και ένα σχολείο αντίστοιχο με τις οικονομικές και κοινωνικο-ταξικές συνθήκες της περιοχής του, που θα διαφοροποιείται κατά περιφέρεια ανάλογα με τις επιδιώξεις της αγοράς και τις κατευθύνσεις των επιχειρήσεων. 

Νέο νομοσχέδιο που θα αφορά την «αποκέντρωση του συστήματος» για να γίνουν τα σχολεία «πιο ελεύθερα και πιο αυτόνομα» προαναγγέλλει σε κάθε ευκαιρία η υπουργός Παιδείας Ν. Κεραμέως αντιγράφοντας το «σκονάκι» του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη: «Η Παιδεία έχει ανάγκη από πιο αυτόνομα και δημιουργικά σχολεία. Με μεγαλύτερη ελευθερία στην οργάνωση, στη διαχείριση πόρων, στην επιλογή διδακτικού προσωπικού, στην κατάρτιση προγράμματος σπουδών. Να ξεφύγουμε από την τυραννία του ωρολογίου προγράμματος… και αξιολόγηση παντού».

Κοινός τόπος των εκθέσεων της Ε.Ε., του ΣΕΒ, του ΟΟΣΑ, αλλά και των «πορισμάτων» του λεγόμενου εθνικού διαλόγου είναι η άμεση απαίτηση για δρομολόγηση της αυτονομίας της σχολικής μονάδας, της αποκέντρωσης του εκπαιδευτικού συστήματος, της μείωσης του μισθολογικού κόστους και της γενικευμένης αξιολόγησης στην εκπαίδευση. Η αποκέντρωση του εκπαιδευτικού συστήματος είναι η βάση για τη ραγδαία μείωση της χρηματοδότησης και της διαφοροποιημένης λειτουργίας των σχολικών μονάδων με βάση τις διαφοροποιημένες ανάγκες και τις οικονομικές δυνατότητες των τοπικών κοινωνιών.

Με την «αποκέντρωση» και την «αυτονομία» ανοίγει η κερκόπορτα για την εισβολή των επιχειρήσεων στο σχολείο και την παρέμβασή του στο σχολικό πρόγραμμα και τη λειτουργία του σχολείου σε συνεργασία με τους δήμους. Πάνω στα ερείπια του ενιαίου δημόσιου σχολείου οικοδομείται η διαφοροποίηση κάθε σχολείου και ουσιαστικά ο ταξικός διαχωρισμός τους. Το μοντέλο της αποκέντρωσης είναι δεμένο με ένα νήμα με τη λεγόμενη αυτονομία της σχολικής μονάδας (σε σχέδιο νόμου το οποίο επεξεργάζεται το υπουργείο Παιδείας προβλέπεται αύξηση της παιδαγωγικής και διοικητικής αυτονομίας των σχολείων και των «διαδικασιών βελτίωσης των μαθησιακών αποτελεσμάτων μέσω αυτοαξιολόγησης»), τη διαφοροποίηση στο ίδιο το περιεχόμενο του σχολείου, την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων των εκπαιδευτικών, την αξιολόγηση και τη θεσμοθέτηση και την ενίσχυση του ρόλου της γονεϊκής επιλογής, της δυνατότητας δηλαδή των γονιών να επιλέξουν σχολείο.

Με  όχημα την «αποκέντρωση» ξεκίνησε επί κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ το πέρασμα της εκπαίδευσης στους δήμους. Το πρώτο βήμα ήταν η παράδοση των παιδικών σταθμών στους ιδιώτες. Στόχος είναι η καθήλωση των κρατικών δαπανών για την εκπαίδευση και τη μετάθεση του κόστους λειτουργίας των σχολικών μονάδων στους δήμους και ουσιαστικά στους εργαζόμενους, με την επιβολή τοπικής φορολογίας.  Αν δεν μπορούν να ανταποκριθούν, τότε τα σχολεία θα υπολειτουργούν ή θα αναγκαστούν να δεχτούν τις «ευεργεσίες» των «χορηγών.               

Ειδικότερα στην εκπαίδευση η «αποκέντρωση» γκρεμίζει το μοντέλο του δημόσιου σχολείου και θεμελιώνει το αποκεντρωμένο σχολείο της αγοράς. Κοντολογίς άμεσος στόχος είναι η εξεύρεση πόρων έξω από τον κρατικό προϋπολογισμό. Οι πόροι αυτοί θα βρεθούν από ιδιωτικές επιχειρήσεις – χορηγούς, που θα μπορούν να καθορίζουν τα αναλυτικά προγράμματα, τη λειτουργία του σχολείου, αλλά και από δημοτικούς φόρους και από εισφορές γονέων. Αυτό είναι το ευέλικτο σχολείο της αγοράς.

Μακροπρόθεσμα τ’ αποτελέσματα θα είναι ο μαρασμός και το κλείσιμο πολλών σχολείων, κυρίως των αγροτικών περιοχών, αφού  οι μικρότεροι δήμοι δε θα μπορούν ν’ αντεπεξέλθουν στα έξοδα λειτουργίας τους, την ώρα που οι ποικιλώνυμοι «τοπικοί παράγοντες» θα ενδιαφέρονται για τη βιτρίνα τους, τα «καλά» σχολεία της περιοχής.  Ανάλογα  προβλήματα θ’ αντιμετωπίσουν και πολλά σχολεία των αστικών κέντρων, ιδιαίτερα των υποβαθμισμένων περιοχών, που θα εξελιχθούν σε σχολεία αλλοδαπών μεταναστών και φτωχών Ελλήνων, κατά τα πρότυπα των ΗΠΑ, της μητρόπολης του καπιταλισμού.

Το όραμα της αποκέντρωσης ή και της αυτοδιαχείρισης, όπως προσθέτουν πολλοί, του σχολείου στις σημερινές κοινωνικές συνθήκες, όχι μόνο είναι ανέφικτο, αλλά απατηλό και αποπροσανατολιστικό. Παράλληλα, είναι επιτακτική ανάγκη η αγωνιστική διεκδίκηση αιτημάτων που συμβάλλουν στην κατοχύρωση και διεύρυνση των εργασιακών και πνευματικών δικαιωμάτων των εκπαιδευτικών, έτσι που να μπορούν να επεμβαίνουν και να συμμετέχουν -ατομικά και συλλογικά- στη λειτουργία του σχολείου ως ενεργά υποκείμενα. Ενδεικτικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι οι εκπαιδευτικοί μπορούν και πρέπει να έχουν λόγο για τα Αναλυτικά προγράμματα, χωρίς αυτό να σημαίνει την παθητική συναίνεση και συνενοχή στη σύνταξή τους από τα «ανώτερα όργανα». Γενικότερα μπορούν και πρέπει να επεμβαίνουν στην εκπαιδευτική διαδικασία, να έχουν άποψη για το περιεχόμενο των γνώσεων και των μεθόδων διδασκαλίας (τι και πώς θα διδαχθεί), αμφισβητώντας το ρόλο του πειθήνιου αλλοτριωμένου δημόσιου υπαλλήλου που λειτουργεί ως ιμάντας μεταβίβασης της κυρίαρχης ιδεολογίας και διαμεσολαβητής της κοινωνικής επιλογής των μαθητών.

*Ο Γιώργος Κ. Καββαδίας είναι φιλόλογος, μέλος της ΣΕ του περιοδικού «Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης» και του «Εκπαιδευτικού Ομίλου»