Του Γιώργου Κ. Καββαδία*

*Η επετηρίδα είναι αυτό που βγάζουμε στα μαλλιά μας άμα δεν λουζόμαστε συχνά. (Γυμνάσιο Πάτρας)

*Ο μισογύνης είναι τέρας μυθολογικό, μισός γυναίκα και μισός άλλο πράμα, απερίγραπτης ασχήμιας και τελείως εξαγριωμένος με την κατάστασή του. (Γυμνάσιο Θεσπρωτίας)

*Ο Κωνσταντίνος Καντάφης ήτανε Έλληνας ποιητής που γεννήθηκε στη Λιβύη της Αλεξάνδρειας. (Γυμνάσιο Αθήνας)

*Στην αρχαία εποχή δεν υπήρχαν ξένες χώρες, γι’ αυτό δεν έχουν βρει οι αρχαιολόγοι αρχαία διαβατήρια. (Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης)

*Ο Λεωνίδας και οι Τριακόσιοι του ηττήθηκαν, γιατί οι Θερμοπύλες ήτανε πολυπληθέστεροι σε αριθμό. (Γυμνάσιο Αθήνας)

*Την Οδύσσεια την έγραψε ο Οδυσσέας. Την Ιλιάδα ο Ηλιάδης. (Γυμνάσιο Λαμίας)

*Τα Χερουβίμ και τα Σεραβίμ ήταν μικρά αγγελάκια που πετούσαν δεξιά – αριστερά στο πλάι των μεγάλων αγγέλων. Τα Χερουβίμ χερούβιζαν (δεξί πέταγμα) και τα Σεραβίμ σερούβιζαν (αριστερό πέταγμα). Στην ανάγκη υπήρχαν και τα Πτερουβίμ για πέταγμα κατευθείαν στη μέση. (Γυμνάσιο Κορίνθου)

*Πρωτεύουσα της Κεϋλάνης είναι η Λιπτον Τι.. (Γυμνάσιο Αθήνας)

*Η κυριότερη αιτία της εξάτμισης είναι η φωτιά κάτω από το κατσαρολάκι. (Γυμνάσιο Κορίνθου)

*Ο πρατήρας είναι λέξη δυσανόητη, δηλ. με δυο έννοιες. Μια όταν είναι σε ηφαίστειο και μια όταν δουλεύει σε πρατήριο. (Γυμνάσιο Αθήνας)

*Ενεργητική φωνή: Κυνηγάω τον λαγό. Παθητική φωνή: Ο λαγός με κυνηγάει. (Γυμνάσιο Κορίνθου)

*Οι βιταμίνες βρίσκονται ακριβώς ανάμεσα από τις αλφαμίνες και τις γαμαμίνες. (Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης)

*Το ακριβώς αντίθετο της Αγίας Τριάδας είναι η Διαβολική Τριάδα, πυρ, συν γυναιξί και θάλασσα. Πράγματα του Σατανά. (Λύκειο Ξάνθης)

*Η μπανάνα στα ελληνικά γράφεται όπως και στα αγγλικά, δηλαδή με ένα μπα και δύο να. (Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης)

*Τα 6 χαρακτηριστικότερα ζώα του Βόρειου Πόλου είναι 3 αρκούδες και 3 φώκιες. (Γυμνάσιο Αθήνας)

*Ερώτηση: Τι γνωρίζετε για τις εικονομαχίες;

Απάντηση: Εικονομαχίες ήταν οι μάχες που έκαναν οι λαοί για τις εικόνες. Όποιος κέρδιζε τη μάχη κέρδιζε και τις εικόνες. (Γυμνάσιο Αθήνας)

*Ο Ε. Λύτης και ο Σ. Εφέρης είναι και οι δύο Έλληνες ποιητές κατηγορίας νόμπελ. (Γυμνάσιο Αργοστολίου)

*Οι Δέκα Εντολές γράφτηκαν από τον Σινά και παραδόθηκαν στον Μωυσή στην Πλάκα. Ήταν όλες πέτρινες, αλλά σαφέστατες. (Γραπτό υποψηφίου για τη Σχολή Αστυνομίας)

*Ο Κουστώ είναι ένας σύγχρονος Οδυσσέας, αλλά που δεν κατοικούσε στην Ιθάκη και για το λόγο αυτό οι περιπέτειές του δεν λέγονται Οδύσσειες, αλλά Κουστωδίες. (Γραπτό υποψηφίου για τη Σχολή Αστυνομίας)

*Η μάνα του Ρασπούτιν ήτανε η Ρασπουτάνα, τεραστίων διαστάσεων Ρωσίδα της Σιβηρίας. (Γυμνάσιο Καρδίτσας)

*Το φοβερότερο όπλο των αρχαίων Αράβων ήταν ο Ευνούχος.

*Οι Έλληνες εφεύρεσαν τη γεωμετρία για να αποφύγουνε την άλγεβρα που ήτανε αράπικη.

*Η βαρύτητα είναι πιο δυνατή το φθινόπωρο. Τότε βλέπουμε τα μήλα να πέφτουν ομαδικά.

(Από το F/B Efthimios Efthimiadis)

«Ατρόμητος ο Έλλην στρατάρχης κοίταξε κατάματα τον εισβολέα και με τα λίγα περσικά που ήξερε του είπε: “Μολών Λαβέ”», μαθητής σε σχολείο της Αθήνας.

«Ο Ε. Λύτης και ο Σ. Εφέρης είναι και οι δύο Έλληνες ποιητές κατηγορίας νόμπελ», μαθητής σε σχολείο του Αργοστολίου.

«Η κυριότερη αιτία της εξάτμισης του νερού είναι η φωτιά κάτω από το κατσαρολάκι», μαθητής σε σχολείο της Θεσσαλονίκης.

«Η μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση ήταν η ΕΣ-ΕΣ», μαθητής σε σχολείο της Αθήνας.

«Και οι Ρώσοι ανέδειξαν μεγάλους ποιητές, όπως ο Πούσκας, ο Λένιν, ο Τρότσκι και ο Ιβάν ο Τρομακτικός. Από την ποίηση αυτή σώζεται σήμερα η Σιβηρία με την Παγωμένη Λίμνη των Κύκλων που ο Τσακ Κόφσκι την έκανε παλέτα», μαθητής σε σχολείο της Κορίνθου.

«Ο κύκλος δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος, εκτός αν σταματήσεις τον διαβήτη», μαθητής σε σχολείο της Καρδίτσας.

«Ο κύκλος είναι μια στρογγυλή γραμμή, χωρίς συνδέσεις, ενωμένη με τέτοιο τρόπο, που δεν μπορείς να καταλάβεις πού αρχίζει και πού τελειώνει», μαθητής σε σχολείο του Ηρακλείου.

 «Ο βασιλιάς του Βυζαντίου Ηρακλής νίκησε τους Πέρσες και τους καταπλάκωσε με τα βέλη που τα είχε βουτήξει με προσοχή στο δηλητήριο», μαθητής σε σχολείο του Μοσχάτου.

 «Τρεις κύκλοι, εφαπτόμενοι ο ένας με τον άλλον, δημιουργούν τρίκυκλο», μαθητής σε σχολείο της Τρίπολης.

«Το εκτάριον βρίσκεται ακριβώς μεταξύ πενταρίου και επταρίου», μαθητής σε σχολείο του Κιλκίς.

Τα «μαργαριτάρια είναι παντοτινά» υποστηρίζουν όσοι εκπαιδευτικοί διορθώνουν και βαθμολογούν χρόνια τώρα γραπτά στις πάσης φύσεως εξετάσεις. Τα αλίευαν οι εκπαιδευτικοί στο «σχολείο των παπαγάλων» μέχρι πριν λίγα χρόνια, τα αλιεύουν και στο σημερινό εξεταστικοκεντρικό σχολείο. Και έχουν να θυμηθούν και να αναφέρουν με εξαιρετική ευκολία ολόκληρους καταλόγους.

 «Ο δικτάτορας Μεταξάς έπινε πολύ κονιάκ» (προφανώς από το κονιάκ Μεταξάς),

«Η κυριότερη αιτία της εξατμίσεως του νερού είναι η φωτιά κάτω από το

κατσαρολάκι» (Γυμνάσιο Λαγκαδά Θεσσαλονίκης 1983),

«Τρεις κύκλοι εφαπτόμενοι ο ένας με τον άλλον δημιουργούν τρίκυκλον» (Λύκειο Τρίπολης 1991), «τραγικό τέλος είχε ο Λούθηρος. Ετέθη εκτός εκκλησίας με ισχυρό κτύπημα της Παπικής Βούλας στο κεφάλι» (Λύκειο Μαρκόπουλου Αττικής 1992),

«όταν ο Οδυσσέας γύρισε πίσω στην Ιθάκη, βρήκε τους είκοσι ανεμιστήρες (προφανώς από τους μνηστήρες) και την Πηνελόπη να τους δουλεύει στο φουλ» (Γυμνάσιο Θηβών 1988),

«Η επανάσταση του ’21 έγινε πριν 1821 χρόνια» (Γυμνάσιο Κορίνθου 1989), «Οι Δέκα Εντολές γράφτηκαν από το Σινά και παραδόθηκαν στον Μωυσή στην Πλάκα» (Λύκειο Ξάνθης 1991) και ουκ έστι τέλος.

Μα είναι δυνατόν; αναρωτιόνται ο Δημήτρης και ο Νικόλας Μαρκόπουλος που σταχυολόγησαν στο βιβλίο τους τις απίθανες αυτές ρήσεις.

«Μαργαρίται»

Η σημασία «χοντρό και κωμικό λάθος» εμφανίζεται μόλις το 1923. Και στα ιταλικά καταγράφεται μόλις το 1935. Όμως στα ελληνικά ο Κουμανούδης, στην «Συναγωγή των νέων λέξεων», θησαυρίζει τη λέξη «μαργαρίται, μεταφορικώς και σκωπτικώς τα γλωσσικά σφάλματα» ήδη από το 1896.

Στο σατιρικό Άστυ, το 1888 υπάρχει άρθρο για τα μαργαριτάρια των σχολικών βιβλίων. Βέβαια, δεν τα λέει μαργαριτάρια, αλλά μαργαρίτες και μάλιστα πολύτιμους, αλλά αυτό δεν παίζει ρόλο. Και ακόμα πιο παλιά, στον Ασμοδαίο του Θέμου Άννινου και του Εμμανουήλ Ροΐδη, υπάρχουν πολλά άρθρα με τίτλο «Κοινοβουλευτικοί μαργαρίται», συνολικά 33 άρθρα με τέτοιο τίτλο στην περίοδο 1880-1883, με παλαιότερο το 1880.

Το 1928, καθηγητής πανεπιστημίου είχε διεκτραγωδήσει από τις στήλες των εφημερίδων τα ορθογραφικά λάθη των υποψηφίων στις εισιτήριες εξετάσεις του Πανεπιστημίου (θυμάμαι κάπου ένα χαρακτηριστικό, ίππσος αντί για ύψος), πράγμα που έδωσε στον Δημ. Γληνό το έναυσμα να γράψει στο περιοδικό Νέος Δρόμος σειρά άρθρων για το «κύμα της αγραμματοσύνης» (τα έχουμε παρουσιάσει εδώ) -και ο Γληνός θυμάται ότι και το 1900, όταν ήταν ο ίδιος φοιτητής, γίνονταν ανάλογα λάθη.

Το εξεταστικοκεντρικό σχολείο και οι μοντέρνοι τρόποι αξιολόγησης

Όσοι αρέσκονται στα συμπτώματα στη «γαργαλιστική» πλευρά του θέματος και «πετροβολούν» γενικώς και αορίστως, μαθητές και εκπαιδευτικούς του ελληνικού σχολείου , ας έχουν υπόψη τους ότι το 2000 κυκλοφόρησε στη Γαλλία βιβλίο με τίτλο «Εκπαιδευτική Φρίκη» γεμάτο από μαργαριτάρια, δηλαδή, χονδροειδή γεωγραφικά, ιστορικά λάθη καια κατρανόητες προτάσεις από γραπτά αποφοίτων Λυκείου.

Τα μαργαριτάρια ή σπανιότερα «κουφώματα» δεν έπεσαν από τον ουρανό. Είναι ο σάπιος καρπός ενός σχολείου που υποτάσσει τη γνώση στις εξετάσεις και δεν επιτρέπει την κριτική αφομοίωση και κατάκτησή της. Ειδικότερα η μορφωτική υποβάθμιση του λυκείου που παρέχει «γνώσεις χωρίς γνώση» συνδέεται στενά με την καθιέρωση του εξεταστικοκεντρικού – πνευματοκτόνου συστήματος αξιολόγησης των μαθητών.

Οι δήθεν εκσυγχρονιστικές μορφές αξιολόγησης των μαθητών οδηγούν στην αμάθεια στο όνομα της «αντικειμενικής» αξιολόγησης μιας τυποποιημένης και μηχανιστικής μαθησιακής διαδικασίας. Δημιουργούνται έτσι ασφυκτικές συνθήκες διδακτικού ολοκληρωτισμού με αποτέλεσμα τον αφανισμό της διδασκαλίας, την αφυξία των εκπαιδευτικών σε «διδακτικά καλούπια» και τη χειραγώγηση – αλλοτρίωση των μαθητών. Με άλλα λόγια η υποταγή της εκπαιδευτικής διαδικασίας στα δήθεν μοντέρνα συστήματα αξιολόγησης σε συνδυασμό με τον φετιχισμό του σχολικού βιβλίου αποτελούν τη «νεκρολογία» της επαφής των μαθητών με την οπυσία της γνώσης.

Η γνώση δεν μπορεί να χωρέσει στα κουτάκια Σωστού Λάθους, αντιστοιχίσεων και πολλαπλών επιλογών. Πολύ περισσότερο δεν μπορεί η εκπαιδευτική διαδικασία να αποσκοπεί στην παροχή αποσπασματικών γνώσεων. Όσο παρέχονται γνώσεις που δεν αφομοιώνονται, αλλά καταναλώνονται χρησιμοθηρικά για τις εξετάσεις και επιλεκτικά, τόσο θα καλλιεργείται ένα είδος αναλφαβητισμού που συνδέεται με τα μαργαριτάρια. Πολύ περισσότερο συνδέονται άρρηκτα με ένα εξεταστικοκεντρικό σύστημα που μετατρέπει τους μαθητές σε αγχώδεις βαθμοθήρες, μοριο-συλλέκτες που κυνηγούν θραύσματα γνώσεων και πληροφοριών, αδυνατώντας να σχηματίσουν μια καθαρή εικόνα  για τον άνθρωπο και την κοινωνία. Μέσα στη σύγχυση και τον πανικό των εξετάσεων και στο κυνήγι των μορίων, εύκολα γίνονται παραγωγοί μαργαριταριών. Αυτό διαπιστώνεται και από «πολύ καλά» γραπτά.

Από την άλλη, ας μη διαφεύγει της προσοχής ότι πολλά από τα μαργαριτάρια που χλευάζονται δείχνουν χιούμορ, διάθεση σαρκασμού και, κυρίως, μια αρνητική στάση, μια αμφισβήτηση ενός σχολείου που εξοντώνει αντί να μορφώνει.

Τέλος, ο ιδιαίτερος λειτουργικός αναλφαβητισμός των μαργαριταριών δεν είναι αμιγές εκπαιδευτικό φαινόμενο. Έχει τις ρίζες του στην ίδια την κοινωνία η οποία, την ώρα που στιγματίζει τέτοιου είδους φαινόμενα, θεοποιεί, ειδωλοποιεί τους δήθεν ήρωες της καθημερινής μιζέριας των realities και τους εφήμερους αστέρες των ΜΜΕ, απαξιώνοντας έτσι τη μόρφωση και τη γνώση. Για αυτό και η απάντηση δεν μπορεί παρά να βρίσκεται στη συλλογική προσπάθεια για ένα πλατύ μορφωτικό κίνημα που να διεκδικεί ένα σχολείο για όλους που να διαμορφώνει ελεύθερους και σκεπτόμενους πολίτες.

*Ο Γιώργος Κ. Καββαδίας είναι φιλόλογος, μέλος της  ΣΕ του περιοδικού «Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης» και του Εκπαιδευτικού Ομίλου.