Ένα αντικείμενο έρευνας και αντιπαραθέσεων στους κόλπους της αριστεράς -και όχι μόνον- αποτέλεσε και αποτελεί το ζήτημα του κράτους. Από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας, η κρατική οργάνωση ήταν ένα εργαλείο στα χέρια της τάξης ή της ομάδας που επικρατούσε τελικά στην ταξική πάλη. Πάνω ακριβώς στη λέξη «εργαλείο» έγιναν οι επιστημονικές πολιτικές συγκρούσεις.

Οι μαρξιστές υποστηρίζουν ότι το κράτος είναι το «λάφυρο» στην τελική έκβαση της ταξικής αναμέτρησης. Αντίθετα, οι ρεφορμιστές λένε πως το κράτος αποτελεί μία αντανάκλαση ταξικών συγκρούσεων, γι’ αυτό και είναι ένα πεδίο το οποίο μπορεί να αλλαχθεί, να μετασχηματιστεί, να βελτιωθεί. Αντίθετα οι μαρξιστές, στηριγμένοι στην ιστορία και την πολιτική ανάλυση, επιμένουν ότι το κράτος σαν εργαλείο καταπίεσης δεν αλλάζει και δεν βελτιώνεται· ανατρέπεται.

Από δίπλα ο αναρχισμός υποστηρίζει ότι το κράτος είναι η ανώτατη μορφή ταξικής εκμετάλλευσης, παραγνωρίζοντας τις τάξεις και τις ταξικές συγκρούσεις. Είναι γνωστό το αναρχικό σύνθημα «εχθρός μας οι τράπεζες, το κράτος και τα υπουργεία», σύνθημα το οποίο στοχεύει στο μέσο και το εργαλείο και όχι στον φυσικό αυτουργό που είναι η κυρίαρχη τάξη. Όταν αρχίζουν ν’ αναπτύσσονται με αλματικό ρυθμό οι επιστήμες, δηλαδή ύστερα από την κυριαρχία των αστών (18ος-19ος αιώνας), το κράτος ταυτίζεται με την έννοια των νόμων και του δικαίου και βρίσκει την υπέρτατη καθαρότητά του μέσα από τις γερμανικές σχολές και ειδικότερα από τον Έγελο. Η άνοδος της γερμανικής αποικιοκρατικής δύναμης αποτυπώνεται στην ενότητα του κράτους με το δίκαιο και το κράτος ανάγεται σε θεματοφύλακα του δίκαιου «νυν και αεί».

Είναι ο μαρξισμός που ξεδιαλύνει αυτά τα σκοτάδια και δίνει στο κράτος την ιστορικότητα και την ταξική του υφή. Τα κράτη βεβαιότατα προϋπήρξαν των εθνών, με δύο λόγια οι μορφές συγκρότησης της κοινωνίας και οι θεσμοί που εξυπηρετούσαν αυτήν τη συγκρότηση (στρατός, φορολογία, παιδεία, πολιτικοί δεσμοί) είναι πιο παλιοί από την έννοια του έθνους που απηχεί τη δημιουργία του καπιταλισμού. (Το αν συγχωνεύονται έθνη και κράτη είναι άλλο θέμα). Οι ρεβιζιονιστές, από τις πιο εξόφθαλμες αποκλίσεις τους, όπως ήταν ο λεγόμενος ευρωκομμουνισμός, ως τις πιο ραφιναρισμένες εκδοχές τους, όπως είναι πχ οι Αλτουσέρ, Πουλαντζάς, κλπ, βλέπουν το κράτος και τους μηχανισμούς του ως «πεδίο ταξικής πάλης», δηλαδή σαν ουδέτερο έδαφος στο οποίο συγκρούονται οι τάξεις και οι πολιτικές δυνάμεις.

Το παραπάνω αποτέλεσε και αποτελεί ένα καλό επιχείρημα για να «αλώσουν» από τα μέσα το σύστημα ή καλύτερα να βολευτούν σε κρατικές θέσεις. (Ένα παλιό ανέκδοτο αναφέρει τον τσαλακωμένο αριστερό που ασχολείται με το χρηματιστήριο για να τινάξει τον καπιταλισμό στον αέρα.) Απέναντι σ’ όλες τις φιλελεύθερες, ατομοκεντρικές θεωρίες που προβάλλουν την έννοια του κράτους ως ουδέτερου θεσμικού πεδίου (αναδεικνύοντας κοινωνικές πλευρές του όπως η υγεία, η πρόνοια και η παιδεία), ο Β.Ι.Λένιν, στο μεγαλοφυές -από επιστημονική και πολιτική άποψη- έργο του «Κράτος κι Επανάσταση», αλλά και στο «Η προλεταριακή επανάσταση και ο αποστάτης Κάουτσκι», απέδειξε ότι το κράτος αποτελεί εργαλείο στα χέρια των νικητών. Ο σοσιαλισμός, σαν το κοινωνικό καθεστώς που επαγγέλλεται την κατάργηση κάθε εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, έρχεται να τσακίσει τον παλιό κρατικό καπιταλιστικό μηχανισμό. Ταυτόχρονα όμως, να οικοδομήσει το δικό του κρατικό σύστημα κοινωνικής οργάνωσης, ένα εργαλείο στα χέρια των εργατών, των αγροτών και των λαϊκών στρωμάτων.

Θανάσης Τσιριγώτης