Οι διακοπές που ακολουθούν για ένα σημαντικό τμήμα της κοινωνίας κρύβουν στις αποσκευές και μία σειρά θεωρίες για τον ελεύθερο χρόνο, δηλαδή για το χρόνο που ξοδεύουμε τυπικά έξω απ’ τους μηχανισμούς του αστικού καπιταλιστικού συστήματος. Είναι όμως έτσι ή κάτω από τα επιφαινόμενα και τα κατά συνθήκη ψεύδη κρύβονται μια σειρά αόρατοι θεσμοί που αναπαράγουν το σύστημα; Ο ελεύθερος χρόνος (διακοπές, σύνταξη, απόγευμα, Σαββατοκύριακο) αποκτά την πραγματική του υπόσταση μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως αποτέλεσμα των αγώνων των εργαζομένων και τη νομοθεσία της Σοβιετικής Ένωσης. Δεν υπάρχει ως πραγματικό γεγονός σε κανένα άλλο ιστορικό πεδίο και καλά θα κάνουν όσοι ασχολούνται με την ιστορία να το επισημαίνουν. Όσοι θα κάνουν διακοπές το χρωστούν αποκλειστικά στο εργατικό κίνημα!

Η ανάπαυση από την εργασία, η αναψυχή και η φαντασιακή απόδραση από τη ρουτίνα, ενώ προσιδιάζουν στα μαρξιστικά σχήματα, οικειοποιήθηκαν από το αστικό σύστημα που «παίρνει τις ιδέες μας για να τις κάνει λιώμα». Σύμφωνα με τις μαρξιστικές θέσεις ο απώτερος στόχος θα είναι μία κομμουνιστική κοινωνία όπου θα συνυπάρχει η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας με την αναγκαιότητα, δηλαδή την παραγωγή αναγκαίων και χρήσιμων κοινωνικών αγαθών. Όταν δεν δουλεύουν σήμερα οι εργάτες αναγκάζονται να ανανεώνουν την ύπαρξή τους, είτε να καταναλώνουν αυτά που προωθούνται από την αγορά και τη διαφήμιση (τρόπος ντυσίματος, προορισμοί, διασκέδαση κλπ).
Το σύγχρονο αστικό σύστημα επεμβαίνει δυναμικά στον ελεύθερο χρόνο για να ορίσει και τελικά να επιβάλει τους τρόπους αναπαραγωγής του, ελέγχοντας ακόμα και τις πιο συχνές σκέψεις και επιλογές μας. Τελικά ο ελεύθερος χρόνος εντός του συστήματος αποτελεί ακόμα άλλη μία πηγή εσόδων του.

Υπήρξαν διάφορες θεωρίες για τον ελεύθερο χρόνο (πχ Λαφάργκ για το δικαίωμα στην τεμπελιά, Σχολή Φρανκφούρτης για την αλλοτρίωση, Ζ.Π. Σαρτρ για τον μονοδιάστατο άνθρωπο κλπ) που κινήθηκαν από μαρξιστικές αφετηρίες αλλά και καθαρόαιμες αστικές σχολές που θεώρησαν τον ελεύθερο χρόνο ως απόκτημα του καπιταλισμού (Φρίντμαν, Κέυνς). Όπως και να ’χει το ζήτημα, είναι αδύνατο να αποδράσεις φτιάχνοντας και μυθοποιώντας ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Όσο είναι αναγκαίο να παλεύει το εργατικό κίνημα για τη διεύρυνση του ελεύθερου χρόνου, άλλο τόσο -και περισσότερο- αναγκαίο να καταλαβαίνει και να καταδείχνει τα όρια του ελεύθερου χρόνου εντός των ορίων του καπιταλισμού. Όχι μόνο γιατί ο άνθρωπος αναγκάζεται να συμπεριφέρεται ως καταναλωτής, να μαζεύει ένα κομπόδεμα για να το ξοδέψει όπως ορίζουν οι κυρίαρχοι, αλλά κυρίως γιατί η παρένθεση ορίζεται και προσδιορίζεται συνολικά από τις αξίες του συστήματος. Οι λίγες εξαιρέσεις απλώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα.

Η αναπαραγωγή των ιδεών του συστήματος γίνεται πρώτιστα στους χώρους εργασίας, αλλά υπάρχουν και μία σειρά συνοδευτικοί αρμοί, που κάνουν την ίδια δουλειά (χώροι διασκέδασης, διάβασμα κλπ). Είναι απόλυτα εξηγήσιμο γιατί ο καπιταλισμός εφευρίσκει μια σειρά νέα όπλα για να αυξήσει τα κέρδη του (πχ τηλεργασία). Ακόμα και η σύντμηση των εβδομαδιαίων ωρών εργασίας που παρουσιάστηκε ως μαγική λύση μεγαλώνει ουσιαστικά τον απλήρωτο χρόνο εργασίας και δεν καταπολεμά την ανεργία.

Να πάμε διακοπές αλλά κρατώντας τις ιδέες μας σφιχτά στις αποσκευές μας, μιλώντας με τον κόσμο, διαβάζοντας, σκεπτόμενοι, απολαμβάνοντας τις ομορφιές της πατρίδας. Να πάμε διακοπές για να γυρίσουμε πιο δυνατοί, πιο ώριμοι και πιο αποφασισμένοι.

Θανάσης Τσιριγώτης

πηγή: Λαϊκός Δρόμος