Ελένη Νικολαΐδου*

Σαν σήμερα 4 Μαρτίου 1912 οι σουφραζέτες στο Λονδίνο τα έκαναν όλα γυαλιά καρφιά στο κέντρο του Λονδίνου επειδή η αγγλική κυβέρνηση δεν τους χορηγούσε το δικαίωμα της ψήφου.

Οι Σουφραζέτες απέκτησαν το όνομά τους από την εφημερίδα Daily Mail η οποία τους το είχε προσάψει υποτιμητικά, για να γελοιοποιήσει τις γυναίκες που συμμετείχαν στο κίνημα υπέρ του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες, το οποίο δραστηριοποιήθηκε στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα στο Ηνωμένο Βασίλειο, ιδίως δε για συγκεκριμένα μέλη της Women’s Social and Political Union (Κοινωνική και Πολιτική Ένωση Γυναικών). Η λέξη όμως πήρε στροφή ως έννοια και έγινε το σύμβολο του αγώνα για δικαίωση και ίση συμμετοχή των γυναικών και των αντρών στην κοινωνία.

Συγκεκριμένα η λέξη «σουφραζέτα» προέρχεται από τη λέξη «suffragist», που δηλώνει τον υποστηρικτή του «suffrage», δηλαδή του δικαιώματος ψήφου. Οι σουφραζέτες διεκδικούσαν τη συμμετοχή στα κοινά και ίση μεταχείριση με τους άντρες. Ο όρος «suffragist», όμως, είναι γενικότερος και αναφέρεται σε μέλη κινημάτων που υποστηρίζουν το δικαίωμα ψήφου, ασχέτως αν πρόκειται για ριζοσπαστικά ή συντηρητικά κινήματα ή αν το δικαίωμα ψήφου αφορά άντρες ή γυναίκες. Στη Βρετανία, ο όρος «suffragist» χρησιμοποιείται αποκλειστικά για τα μέλη της National Union of Women’s Suffrage Societies (Εθνική Ένωση των Εταιρειών για το Δικαίωμα Ψήφου των Γυναικών), η οποία ιδρύθηκε το 1897.

Άντρες και γυναίκες, μέλη του γυναικείου κινήματος διαδηλώνουν στο Λονδίνου, περίπου στο 1900

Όταν η κοινωνία χρειάστηκε πιότερα εργατικά χέρια η γυναίκα βγήκε από το σπίτι. Τότε ανέπνευσε καθαρό αέρα. Τον αέρα της ανεξαρτησίας. Κατάλαβε τι σημαίνει να στέκεσαι στα πόδια σου. Και μία από τις κατακτήσεις που έπρεπε να παλέψει ήταν και η κατάκτηση του δικαιώματος της ψήφου. Το κίνημα της ανεξαρτητοποίησης της γυναίκας, της απελευθέρωσης, της ελευθερίας και του δικαιώματος της ψήφου ξεκίνησε πρώτα από την Αμερική και την Ευρώπη.

Λίγο μετά ήρθε και στην Ελλάδα.

Πικετοφορία από σουφραζέτες έξω από τη φυλακή Holloway στο Λονδίνο ενώ η Έμιλυ Πάνκχερστ βρισκόταν μέσα φυλακισμένη

Πικετοφορία από σουφραζέτες έξω από τη φυλακή Holloway στο Λονδίνο ενώ η Έμιλυ Πάνκχερστ βρισκόταν μέσα φυλακισμένη. Η Πάνκχερστ φυλακίστηκε το Φεβρουάριο του 1908 όταν προσπάθησε να μπει στο κοινοβούλιο ώστε να διαμαρτυρηθεί,1908

Οι αντιφεμινιστές έλεγαν ότι η γυναίκα είναι ανώριμη για να ψηφίζει κιόλας. Ότι οι γυναίκες είναι αμόρφωτες. Ότι αν η γυναίκα αρχίσει να ψηφίζει θα χάσει τη γλυκύτητα και τη σεμνότητά της, τη θηλυκότητά της.

Ψηφίζω σημαίνει αν μη τι άλλο και αποκτώ νομικές διεκδικήσεις. Ποιος το ήθελε αυτό; Να έρθουν τα πάνω κάτω;

Από τις αρχές του 20ου αιώνα οι γυναίκες άρχισαν να οργανώνονται σε συλλόγους και να διεκδικούν ισότιμη μεταχείριση, καλύτερους μισθούς.

Κομβικό σημείο ήταν η ψήφος. Μέσα από κείνη την κατάκτηση έβλεπαν την κοινωνική τους καλυτέρευση. Μέσα από αυτή την άρνηση των ανδρών να τους παραχωρήσουν αυτό το δικαίωμα οι άντρες έβλεπαν τη θέση που επιθυμούσαν να έχει η γυναίκα στην κοινωνία.

Η Jennie Baines απευθύνεται στις Σουφραζέτες στη μαζικότατη συγκέντρωση στην πλατεία Τραφάλγκαρ στο Λονδίνο, 1908

Οι Αγγλίδες αποδείχτηκαν δυναμικές στις διεκδικήσεις τους. Τις ονόμασαν σουφραζέτες, ονομασία που ο αντρικός πληθυσμός τη χρησιμοποιούσε υποτιμητικά. Τις κατηγορούσαν ως νευρωτικές, με αντρικές ορμόνες. Μέχρι και για λεσβίες τις κατηγορούσαν. Τι άλλο άλλωστε θα ήταν μία γυναίκα που θα άφηνε την ασφάλεια του άντρα της για να ζητήσει να παίρνει μόνη της αποφάσεις, να έχει δική της γνώμη; Μα φυσικά κάτι δεν πήγαινε καλά με δαύτες.

Διαδηλώσεις στους δρόμους, πλακάτ, συγκεντρώσεις, ομιλίες.

Οι γυναίκες έβγαιναν δυναμικά και φαινόταν ότι ήταν υπόθεση χρόνου πια.

Φυλακισμένες Σουφραζέτες περνάνε μπροστά από το Κοινοβούλιο στο Λονδίνο ύστερα από την αποφυλάκισή τους από τη φυλακή Holloway, Απρίλιος 1909

Φυλακισμένες Σουφραζέτες περνάνε μπροστά από το Κοινοβούλιο στο Λονδίνο ύστερα από την αποφυλάκισή τους από τη φυλακή Holloway, Απρίλιος 1909

Οι φυλακές άρχισαν να δέχονται τις πρώτες γυναίκες που διεκδικούσαν το πολιτικό τους δικαίωμα να ψηφίζουν. Και να που ξεπροβάλει η πρώτη απεργός πείνας. Η ταραχή δείχνει ανασφάλεια. Η κοινωνία της Αγγλίας τα έχασε. Την ακολούθησαν και οι άλλες γυναίκες.

Δεν μπορεί κάποιος τρόπος θα υπήρχε για να τις ακούσουν.

Και η απεργία πείνας εκείνη την εποχή ήταν το μοναδικό μέσο, αφού τίποτα δεν μπορούσε να τις κάνει να ακουστούν, να τραβήξουν την προσοχή των ανδρών με την πρέπουσα σοβαρότητα.

Σαν παιδιά τις αντιμετώπιζαν να το πω έτσι, σαν κακομαθημένες γυναίκες ίσως.

Ποιος ξέρει.

Η απόφαση όμως ήταν σκληρή.

Όποια απεργεί και δε δέχεται τροφή θα σιτίζεται με το ζόρι.

Τέρμα τα αστεία.

Ολόκληρη κοινωνία θα ασχολείται μαζί σας; Ντροπή βρε κορίτσια!

Πλήθος κόσμου στο κάλεσμα από τις Σουφραζέτες στο Χάιντ Παρκ, 1910

Οι γυναίκες γίνονται θύματα οικονομικού, πολιτικού και κοινωνικού αποκλεισμού.

Σε όλες τις εποχές το αυτονόητο για τους άντρες ήταν το αδιανόητο για τις γυναίκες. Ανεξάρτητα από τη χρονολογία, τον πολιτισμό η γυναίκα σχεδόν πάντα έπαιζε το ρόλο του οικιακού ζώου και όχι του ισότιμου συντρόφου. Τι είδους πολιτισμός είναι αυτός που δέχεται όταν φεύγει ο άντρας για τον πόλεμο να φοράει η γυναίκα του σιδερένιο βρακί, ζώνη αγνότητος στο πιο σικ. Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία, Αγγλία, Ισπανία ήταν οι χώρες που έγινε η χρήση του. Σφράγιζαν, δηλαδή το γυναικείο όργανο για να είναι πιστή η γυναίκα. Και φεύγοντας έπαιρναν μαζί τους και το κλειδί. Όχι εν τη απουσία τους να τους γαμηθεί η σύζυγος. Έλεος. Για μια τιμή ζούμε. Τώρα αν η γυναίκα τους τυραγνιόταν από μολύνσεις ή στη χειρότερη πέθαινε από αυτές, αυτό φαίνεται ήταν ένα κακό ήσσονος σημασίας. Έπαιρναν δηλαδή τα μέτρα της και της έφτιαχναν ένα βρακί. Της το φόραγε ο άντρας της. Δεν αποκλείεται να ήταν και κουβαρντάς και να το έφτιαχνε από φίλντισι ή να έβαζε και βελούδο. Μετά κλείδωνε το λουκέτο, το σφράγιζε με βουλοκέρι και το μόνο που έμενε ανοικτό ήταν μία τρύπα –προσέξτε με οδοντωτό πλαίσιο- για τις φυσικές της ανάγκες.

Αυταρχισμός, κακία, απανθρωπιά.

Ένα ζωάκι που το έχουμε σπίτι για να μας διασκεδάζει, να μας υπηρετεί, να μας ευχαριστεί και να μην απαιτεί. Διαφορετικά γιατί να υπήρχαν περιοχές στον πλανήτη που φορούσαν στις γυναίκες τους ελάσματα στο μέτωπο περίτεχνα φτιαγμένα. Με ασήμι και πολύτιμες πέτρες οι οποίες κρέμονταν από το μέτωπο και η γυναίκα αν ήθελε να σώσει τα μάτια της έπρεπε να έχει σκυμμένο πάντα το κεφάλι.

Μάλιστα αφέντη μου.

Ό,τι πεις αφέντη μου.

Αυταρχισμός, κακία, απανθρωπιά.

Η Estelle Sylvia Pankhurst ανεβασμένη σε μία πλατφόρμα όπου γράφει ένα σύνθημα, ανατολικό Λονδίνο, 1912

Σε όλο τον πλανήτη υπάρχουν άνθρωποι, σε όλο τον πλανήτη υπάρχουν γυναίκες. Κάθε περιοχή έχει και τις δικές της παραδόσεις στη μεταχείριση του γυναικείου φύλου. Μα η ουσία είναι μία. Εκμετάλλευση!

Υπάρχουν χώρες της Ασίας όπου μία γυναίκα πεθαίνει κάθε 30 λεπτά από επιπλοκές στη γέννα. Όσες οικογένειες γεννούν κορίτσια το θεωρούν ατυχία και δεν τους προσφέρουν ούτε καν τη βασική μόρφωση. Βλέπετε τα γράμματα, η γνώση είναι όπλο. Ποιος χαζός θα έδινε ένα όπλο στα χέρια αυτού που τον εκμεταλλεύεται;

Σε άλλες περιοχές οι γυναίκες πεθαίνουν με λιθοβολισμό. Αν κάποια κατηγορηθεί για μοιχεία; Μαύρο φίδι που την έφαγε.

Πόσες γυναίκες έχουν απλά αυτοπυρποληθεί μόνο και μόνο για να νιώσουν τη λύτρωση. Ίσως πάλι γιατί αυτή η απόφαση της αυτοπυρπόλησης θα ήταν και η μοναδική που πήραν από μόνες τους σε όλη τους τη ζωή.

Στο Αφγανιστάν απαγορευόταν στις γυναίκες να δουλεύουν, να μορφώνονται, να εξετάζονται από άντρες γιατρούς. Στην πρωτεύουσα, την Καμπούλ, υπήρχε ένα μισοκατεστρεμμένο νοσοκομείο 45 κλινών όπου εξετάζονταν από γυναίκες γιατρούς. Αυτές οι γυναίκες έπρεπε να μένουν στο σπίτι, και αν πάλι έπρεπε κυκλοφορήσουν σε δημόσιους χώρους θα γινόταν μόνο με συγγενή τους του αρσενικού φύλου. Αυτές οι γυναίκες δεν επιτρεπόταν να εμφανίζουν το πρόσωπο τους, να φωνάζουν μπροστά σε κοινό, να χρησιμοποιούν καλλυντικά, να αγοράζουν έτοιμα γυναικεία ενδύματα ή να τις παίρνουν μέτρα για ραφή. Αυτές οι γυναίκες αναγκάζονταν να φορούν αποκλειστικά ελαφριά παπούτσια ώστε να μην ακούγονται καθώς περπατούν και προκαλούν τους άντρες… Αυτές οι γυναίκες τα παράθυρα των σπιτιών τους έπρεπε να τα έχουν βαμμένα μαύρα ώστε να μην τις δει κανένας περαστικός. Αυτές οι γυναίκες ανήκαν στους συζύγους τους οι οποίοι είχαν κάθε δικαίωμα πάνω στη ζωή των γυναικών τους και αυτοί και μόνο ήταν υπόλογοι για τη συμπεριφορά τους.

Μεγάλο αμάρτημα μία γυναίκα να παραβεί αυτούς τους περιορισμούς. Οι περισσότερες δεν το έκαναν. Και αυτό γιατί; Γιατί αποκτάς φοβίες. Πολλές φοβίες. Η τρομοκρατία τσακίζει κόκαλα. Το αίσθημα της κατωτερότητας γίνεται ένα με το δέρμα σου.

Αν όμως πέρα από αυτά μια γυναίκα παραβεί τους κανονισμούς θα υποστεί τις προβλεπόμενες ποινές και από το γενικότερο ανδρικό σύνολο. Από όλες τις τιμωρίες έχουνε. Θέλετε εκτελέσεις, μήπως λιθοβολισμούς, ή καλύτερα ραντίσματα με καυστικά οξέα, αν πάλι τίποτα από τα παραπάνω υπάρχουν και οι μαστιγώσεις.

Πόσες και πόσες γυναίκες δεν έχουν αυτοκτονήσει από τον άκρατο περιορισμό. Πόσες και πόσες γυναίκες δεν οδηγήθηκαν στην κατάθλιψη, την αδιαφορία για τα πάντα, την απομόνωση. Πόσες και πόσες γυναίκες δεν έγιναν κλειστοφοβικές.

Αλίμονο στη γυναίκα που έπεφτε θύμα βιασμού. Τότε το πιο πιθανό ήταν να την κατηγορήσουν για πόρνη. Καθαρά ανδρική, σωβινιστική αντίληψη. Μόνο μια πουτάνα θα καθόταν. Μόνο μια πουτάνα βιάζεται. Αν το θύμα ήθελε να υποστηρίξει τον εαυτό της τότε θα έπρεπε να βρει τέσσερις αυτόπτες μάρτυρες ότι δεν προκάλεσε το βιασμό της. Για γέλια είμαστε. Κανονικά κανένας δεν πρέπει να θυμώνει με αυτά που διαβάζει. Να ξεκαρδίζεται στα γέλια θα έπρεπε. Που είμαστε ένα είδος, πάνω σε έναν πλανήτη που μετράει χιλιάδες χρόνια ζωής. Και που ξεχωρίσαμε από τα άλλα είδη από το μυαλό μας. Εδώ μπορείτε να γελάσετε άφοβα. Και αυτό το μυαλό χιλιάδες χρόνια επιτρέπει αυτή την κατάσταση. Δηλαδή, η εμπειρία, η γνώση δεν προστίθεται θετικά. Τουλάχιστον όχι σε αυτόν τον τομέα. Μήπως άραγε υπάρχει εγγενές ελάττωμα το οποίο δεν βοηθάει στην εκταμίευση της πείρας για την κοινωνική πρόοδο του ανθρώπου;

Η Emily Davison σκοτώνεται ενώ προσπαθεί να σταματήσει το βασιλικό άλογο για να τραβήξει το ενδιαφέρον του κόσμου για τον αγώνα των Σουφραζετών.

Η σκοτώνεται ενώ προσπαθεί να σταματήσει το βασιλικό άλογο για να τραβήξει το ενδιαφέρον του κόσμου για τον αγώνα των Σουφραζετών.

Δεν πάει πολύς καιρός που μία γυναίκα καταδικάστηκε σε λιθοβολισμό απλά γιατί έμεινε έγκυος μετά που χώρισε τον άντρα της. Κρίθηκε ένοχη μοιχείας. Ο άνδρας που κατηγορήθηκε ως πατέρας του παιδιού αρνήθηκε ότι είχε σχέσεις μαζί της και απαλλάχθηκε, καθώς ο όρκος ενός άνδρα στο δικαστήριο αρκεί για να τον απαλλάξει από κάθε κατηγορία. Ο νόμος της χώρας της προβλέπει ότι για να τιμωρηθεί ένας άνδρας για μοιχεία πρέπει να παρουσιαστούν στο δικαστήριο και να καταθέσουν μάρτυρες της πράξης. Και να ήταν και η μόνη γυναίκα που πέθανε από λιθοβολισμό.

Emily Davison

Η κηδεία της Emily Davison

Που είναι το μισό του ουρανού πρόεδρε; Εδώ μιλάμε για το μισό του σκοταδισμού.

Στην Ελλάδα, όπως έλεγε και η Ρόζα Ιμβριώτη, η γυναίκα ήταν μία θαμπή σκιά του άντρα της. Τίποτα, δηλαδή, το διαφορετικό, κάτι να αλλάζει.

Στην Ελλάδα μετά το 1950 οι γυναίκες απέκτησαν το ελεύθερο δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι.

Και ο αγώνας και η αγωνία καλά κρατούν!

* Η Ελένη Νικολαϊδου είναι καθηγήτρια ιστορικός, υποψήφια διδάκτωρ στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Πάντειου Πανεπιστημίου